نویسنده: ابراهیم شفیعی سروستانی
برخی جوانان و نوجوانان می پرسند:« اینکه گفته می شود امام مهدی علیه السلام برای انتقام خون به ناحق ریخته شده امام حسین علیه السلام و یارانش می آید، به چه معناست؟ مگر در زمان قیام مختار از قاتلان اباعبدالله علیه السلام و یارانش انتقام گرفته نشد؟» در پاسخ این پرسش لازم است نکاتی را یادآور شویم.
از حضرت امام ابوعبدالله صادق علیه السلام راجع به فرموده خدای تعالی: «و هر آن که مظلوم کشته شود، پس البّته که ما برای ولی او حکومت و تسلّط دادیم [برقاتل]، پس مباد در کشتن اسراف کند که او منصور است»(1) پرسیدم. فرمود: «آن قائم آل[بیت] محمّد صلی الله و علیه و آله و سلم است، خروج می کند و به [انتقام] خون حسین علیه السلام [دشمنان او را] می کشد. پس چنان چه اهل زمین را به قتل برساند، مسرف نخواهد بود.(2)
روایات دیگری نیز در ذیل آیه 33 سوره اسراء از امامان معصوم علیهم السلام نقل شده است، که در همه آنها بر مطلب بالا تأکید شده است.(3) در دعای ندبه نیز از امام مهدی علیه السلام به عنوان منتقم خون شهدای «کربلا» یاد شده است: «کجاست آن که بخون خواهی شهید کربلا به پا می خیزد؟»(4)
در دو فراز از زیارت عاشورا نیز زیارت کننده از خداوند می خواهد که همراهی با امام پیروزمند یا امام مهدی علیه السلام رادر خون خواهی امام حسین علیه السلام روزی اش گرداند؛ یک بار در این فراز: «پس از خدا می خواهم ... که خون خواهی تو را به امامی پیروزمند از خاندان محمّد صلی الله و علیه و آله و سلم روزی ام کند».(5)
بار دیگر در فراز زیر: «و از او می خواهم ... که خون خواهی شما را به همراه امامی از شما که مهدی [هدایت گر] آشکار و گویا به حق است، روزی من قرار دهد».(6)
با توجّه به آنچه گذشت، تردیدی باقی نمی ماند که امام مهدی علیه السلام به هنگام ظهور به خون خواهی جدّ مظلومش بر می خیزد و انتقام آن حضرت را از قاتلانش می گیرد.
الف)در زمان ظهور صدها سال از قیام کربلا گذشته است و هیچ اثری از قاتلان شهدای کربلا وجود ندارد.
ب) چنان که در تاریخ آمده است؛ در قیام مختار ثقفی، تمام یا بیشتر قاتلان شهدای کربلا به سزای اعمال ننگین خود رسیدند و به شدیدترین وضع ممکن مجازات شدند.
به نظر می رسد چهار صورت برای خون خواهی امام مهدی علیه السلام در عصر ظهور قابل تصوّر است:
به حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرّضا علیه السلام عرض کردم: یابن رسول الله، چه می فرمایید در باره حدیثی که از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هر گاه قائم علیه السلام قیام [خروج] کند، ذراری (نسل) و نوادگان قاتلان حسین علیه السلام را به خاطر کارهای پدرانشان به قتل خواهد رساند؟ فرمود: «همین طور است.» عرض کردم: پس قول خدای عزّوجلّ:« و هیچ نفسی بار دیگری را بر دوش نمی گیرد»(7) معنایش چیست؟ فرمود: «خداوند در تمامی اقوالش راست گفته است، ولی ذریه کشندگان امام حسین علیه السلام به کرده پدرانشان راضی هستند و به آن جنایت ها افتخار می کنند، هرکس به کاری راضی باشد هم چون کسی است که آن را انجام داده و چنان چه مردی در شرق کشته شود و مرد دیگری در مغرب به کشته شدنش راضی باشد، آن که رضا داده است، نزد خدای عزّوجلّ، شریک قاتل خواهد بود. بنابراین، تنها بدین جهت حضرت قائم علیه السلام وقتی خروج کند آنها را می کشد که از کردار پدرانشان راضی اند.»(8)
با توجّه به این روایت و دیگر روایات مشابه می توان گفت که امام مهدی علیه السلام به هنگام ظهور، بازماندگان قاتلان شهدای کربلا را به این دلیل که به فعل پدران خود راضی هستند، به انتقام خون این شهیدان به قتل می رساند.
اوج دشمنی و کینه توزی خاندان ابوسفیان نسبت به خاندان پیامبر اسلام را در واقعه کربلا می توان دید که به تصریح یزید، امام حسین علیه السلام و یارانش به انتقام خون مشرکان کشته شده در جنگ بدر، با شقاوت تمام به شهادت رسیدند .(9)
جریان تقابل بنی هاشم و بنی امیه تا پایان تاریخ و روزی که امام مهدی علیه السلام ظهور می کند، ادامه خواهد داشت تا آنکه پیش از ظهور آن حضرت، فردی به نام عصمان بن عنبسه از نوادگان ابوسفیان و هند جگرخوار که با عنوان سفیانی شناخته می شود، از «شام» یا همان «سوریه» ی کنونی سر به شورش بر می دارد و پس از جنایات فراوان، در مقابل لشکریان امام مهدی علیه السلام شکست می خورد و به هلاکت می رسد.(10)
با توجّه به آنچه گذشت، می توان گفت با نابودی آخرین بازمانده از نسل ابوسفیان به دست امام مهدی علیه السلام، انتقام خاندان اهل بیت علیهم السلام از خاندان ابوسفیان که عامل جنایات بی شمار در حق خاندان عصمت و طهارت، به ویژه حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام بودند، گرفته می شود و تقابل تاریخی این دو خاندان پایان می یابد.
بر این اساس، می توان گفت انتقام امام مهدی علیه السلام از قاتلان ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یاران باوفایش، در زمان رجعت صورت می گیرد. به این بیان که همه آن اشقیا در زمان ظهور امام مهدی علیه السلام به دنیا باز می گردند و به سزای جنایات عظیم و بی شرمانه شان که در روز عاشورا مرتکب شدند، می رسند.
در پایان، یادآوری می شود برخی از احتمال های یادشده با ظاهر روایات هم خوانی بیشتری دارد و به ذهن هم نزدیک تر می آید، ولی هیچ یک از این احتمال ها با دیگری منافات ندارد و کاملاً قابل جمع هستند.
1. منابع و مستندات
در بسیاری از روایات، زیارات و ادعیه بر این موضوع تصریح شده است که در زمان ظهور امام مهدی علیه السلام، انتقام خون امام حسین علیه السلام و دیگر شهدای «کربلا» گرفته می شود و حتّی از این بالاتر، این موضوع، به عنوان یکی از اهداف اصلی قیام کربلا مهدی موعود علیه السلام برشمرده شده است. در روایتی در ذیل آیه 33 سوره اسراء که از امام صادق علیهالسلام نقل شده است، در این زمینه چنین می خوانیم:از حضرت امام ابوعبدالله صادق علیه السلام راجع به فرموده خدای تعالی: «و هر آن که مظلوم کشته شود، پس البّته که ما برای ولی او حکومت و تسلّط دادیم [برقاتل]، پس مباد در کشتن اسراف کند که او منصور است»(1) پرسیدم. فرمود: «آن قائم آل[بیت] محمّد صلی الله و علیه و آله و سلم است، خروج می کند و به [انتقام] خون حسین علیه السلام [دشمنان او را] می کشد. پس چنان چه اهل زمین را به قتل برساند، مسرف نخواهد بود.(2)
روایات دیگری نیز در ذیل آیه 33 سوره اسراء از امامان معصوم علیهم السلام نقل شده است، که در همه آنها بر مطلب بالا تأکید شده است.(3) در دعای ندبه نیز از امام مهدی علیه السلام به عنوان منتقم خون شهدای «کربلا» یاد شده است: «کجاست آن که بخون خواهی شهید کربلا به پا می خیزد؟»(4)
در دو فراز از زیارت عاشورا نیز زیارت کننده از خداوند می خواهد که همراهی با امام پیروزمند یا امام مهدی علیه السلام رادر خون خواهی امام حسین علیه السلام روزی اش گرداند؛ یک بار در این فراز: «پس از خدا می خواهم ... که خون خواهی تو را به امامی پیروزمند از خاندان محمّد صلی الله و علیه و آله و سلم روزی ام کند».(5)
بار دیگر در فراز زیر: «و از او می خواهم ... که خون خواهی شما را به همراه امامی از شما که مهدی [هدایت گر] آشکار و گویا به حق است، روزی من قرار دهد».(6)
با توجّه به آنچه گذشت، تردیدی باقی نمی ماند که امام مهدی علیه السلام به هنگام ظهور به خون خواهی جدّ مظلومش بر می خیزد و انتقام آن حضرت را از قاتلانش می گیرد.
2. مفهوم انتقام
با روشن شدن اصل موضوع باید به مفهوم و کیفیت انتقام گیری و خون خواهی امام مهدی علیه السلام در عصر ظهور پرداخت؛ زیرا این پرسش مطرح است که آیا در زمان ظهور زمینه ای برای گرفتن انتقام از کشندگان شهدای کربلا باقی مانده است؟ زیرا:الف)در زمان ظهور صدها سال از قیام کربلا گذشته است و هیچ اثری از قاتلان شهدای کربلا وجود ندارد.
ب) چنان که در تاریخ آمده است؛ در قیام مختار ثقفی، تمام یا بیشتر قاتلان شهدای کربلا به سزای اعمال ننگین خود رسیدند و به شدیدترین وضع ممکن مجازات شدند.
به نظر می رسد چهار صورت برای خون خواهی امام مهدی علیه السلام در عصر ظهور قابل تصوّر است:
الف) انتقام گیری از نسل به جا مانده از قاتلان شهدای کربلا
این مفهوم را می توان از برخی روایات استفاده کرد. در یکی از روایات چنین می خوانیم:به حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرّضا علیه السلام عرض کردم: یابن رسول الله، چه می فرمایید در باره حدیثی که از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هر گاه قائم علیه السلام قیام [خروج] کند، ذراری (نسل) و نوادگان قاتلان حسین علیه السلام را به خاطر کارهای پدرانشان به قتل خواهد رساند؟ فرمود: «همین طور است.» عرض کردم: پس قول خدای عزّوجلّ:« و هیچ نفسی بار دیگری را بر دوش نمی گیرد»(7) معنایش چیست؟ فرمود: «خداوند در تمامی اقوالش راست گفته است، ولی ذریه کشندگان امام حسین علیه السلام به کرده پدرانشان راضی هستند و به آن جنایت ها افتخار می کنند، هرکس به کاری راضی باشد هم چون کسی است که آن را انجام داده و چنان چه مردی در شرق کشته شود و مرد دیگری در مغرب به کشته شدنش راضی باشد، آن که رضا داده است، نزد خدای عزّوجلّ، شریک قاتل خواهد بود. بنابراین، تنها بدین جهت حضرت قائم علیه السلام وقتی خروج کند آنها را می کشد که از کردار پدرانشان راضی اند.»(8)
با توجّه به این روایت و دیگر روایات مشابه می توان گفت که امام مهدی علیه السلام به هنگام ظهور، بازماندگان قاتلان شهدای کربلا را به این دلیل که به فعل پدران خود راضی هستند، به انتقام خون این شهیدان به قتل می رساند.
ب) انتقام گیری از جریان مقابل اهل بیت علیهم السلام
چنان که می دانید از آغاز رسالت نبی مکرّم اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم و حتّی پیش از آن، دو خاندان، دو خط و دو جریان همواره رو در روی بوده اند؛ یکی، خاندان بنی هاشم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و دیگری، خاندان ابوسفیان و جریان بنی امیه. اگر چه ابوسفیان با فتح مکّه به ظاهر ایمان آورد و تسلیم شد، ولی به شهادت تاریخ، او نوادگانش هیچ گاه از دشمنی با پیامبر اعظم صلی الله و علیه و آله و سلم و فرزندانش دست برنداشتند و از هیچ تلاش برای نابودی اسلام فروگذار نکردند.اوج دشمنی و کینه توزی خاندان ابوسفیان نسبت به خاندان پیامبر اسلام را در واقعه کربلا می توان دید که به تصریح یزید، امام حسین علیه السلام و یارانش به انتقام خون مشرکان کشته شده در جنگ بدر، با شقاوت تمام به شهادت رسیدند .(9)
جریان تقابل بنی هاشم و بنی امیه تا پایان تاریخ و روزی که امام مهدی علیه السلام ظهور می کند، ادامه خواهد داشت تا آنکه پیش از ظهور آن حضرت، فردی به نام عصمان بن عنبسه از نوادگان ابوسفیان و هند جگرخوار که با عنوان سفیانی شناخته می شود، از «شام» یا همان «سوریه» ی کنونی سر به شورش بر می دارد و پس از جنایات فراوان، در مقابل لشکریان امام مهدی علیه السلام شکست می خورد و به هلاکت می رسد.(10)
با توجّه به آنچه گذشت، می توان گفت با نابودی آخرین بازمانده از نسل ابوسفیان به دست امام مهدی علیه السلام، انتقام خاندان اهل بیت علیهم السلام از خاندان ابوسفیان که عامل جنایات بی شمار در حق خاندان عصمت و طهارت، به ویژه حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام بودند، گرفته می شود و تقابل تاریخی این دو خاندان پایان می یابد.
ج) انتقام گیری از قاتلان رجعت کننده در عصر ظهور
چنان که می دانید براساس اعتقاد شیعیان، خداوند متعال در عصر ظهور، گروهی از مؤمنان محض و مشرکان و به بیان دیگر گروهی از زبدگان از اهل حق و نابکاران از اهل باطل را که در زمان خود به نهایت درجه ایمان و رستگاری یا به آخرین حدّ کفر و پلیدی رسیده اند، باردیگر به دنیا برمی گرداند، تا گروه اول، شاهد عزّت و پیروزی حق باشند و گروه دوم به سزای اعمال ناشایستی که در زمان حیاتشان در حقّ خداجویان مرتکب شدند، برسند.(11)بر این اساس، می توان گفت انتقام امام مهدی علیه السلام از قاتلان ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یاران باوفایش، در زمان رجعت صورت می گیرد. به این بیان که همه آن اشقیا در زمان ظهور امام مهدی علیه السلام به دنیا باز می گردند و به سزای جنایات عظیم و بی شرمانه شان که در روز عاشورا مرتکب شدند، می رسند.
د) انتقام گیری عملی با تحقّق اهداف و آرمان های شهدای کربلا
چهارمین احتمالی که در مورد مفهوم انتقام امام مهدی علیه السلام از قاتلان اباعبدالله الحسین علیه السلام و یارانش می توان مطرح کرد، این است که بگوییم این انتقام با به بار نشستن اهداف و آرمان هایی تحقّق می یابد که نهضت عاشورا برای آنها شکل گرفت. به بیان دیگر، امام حسین علیه السلام و اصحابش برای اقامه حق، مبارزه با ستم، برپایی نظام عادلانه ، امر به معروف و نهی از منکر، احیای سیره و سنّت نبی مکرّم اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم و ... به شهادت رسیدند و امام مهدی علیه السلام با قیام خود همه این اهداف و آرمان ها را محقّق می سازد. به این ترتیب، نهضت اباعبدالله الحسین علیه السلام به هدف خود می رسد و انتقام خون آن حضرت گرفته می شود.در پایان، یادآوری می شود برخی از احتمال های یادشده با ظاهر روایات هم خوانی بیشتری دارد و به ذهن هم نزدیک تر می آید، ولی هیچ یک از این احتمال ها با دیگری منافات ندارد و کاملاً قابل جمع هستند.
پی نوشت ها :
1- سوره اسرا (17)، آیه 33.
2- سیدهاشم حسینی بحرانی، سیمای حضرت مهدی (ع) در قرآن، ترجمه: سید مهدی حائری قزوینی، چاپ سوم: تهران: آفاق، 1376، صص 225 و 226.
3- ر. ک: همان، صص 226- 230.
4- بحارالانوار، ج 95، ص292.
5- همان، ص 292.
6- همان، ج 99، ص107.
7- سوره انعام (6)، آیه 164.
8- سیمای حضرت مهدی در قرآن، صص 226و 227.
9- ر. ک: شیخ عباس قمی، نفس المهموم، قم، بصیرتی، 1405 هـ. ق، ص 435.
10- ر. ک: کمال الدین وتمام النعمه، ج2، ص 651، ح 6.
11- ر. ک: بحارالانوار، ج53، ص 39، ح 1، برای مطالعه بیشتر در زمینه موضوع رجعت ر. ک: معرفت امام زمان (ع) وتکلیف منتظران، صص 484- 544.
