ترجمه: حمید وثیق زاده انصاری
منبع:راسخون
منبع:راسخون
اگر سوار بر تاکسی از حومه‌ی شهر شلوغ توکیو گذر کنید ردیف بی‌انتهایی از خانه‌های کوچک را خواهید دید که بنا بر پیش بینی کارشناسان در هنگام وقوع زلزله‌ای بزرگ با خاک یک‌سان خواهند شد. با این همه هیچ برنامه‌ای برای وادار کردن صاحبان این خانه‌ها برای سازگار سازی بناهایشان با استانداردهای جدید مقابله با زلزله وجود ندارد و این برای کشوری که می‌تواند در آمادگی برای زمین لرزه الگوی جهانیان باشد نقص عجیبی است. اِچوزو شیما یک از لرزه شناسان برجسته‌ی ژاپن در حالی که به بامِ آبی رنگ منزلی اشاره می‌کرد گفت: «ساختمان‌های قدیم ژاپن دارای بام سنگینی بودند، لذا وقتی که زمین بلرزد ...»، و صدایش لرزید. حتی ساختمان‌های اداری را که برای مقاصد همگانی استفاده می‌شوند ملزم به استاندارد شدن نکرده‌اند مگر آن که مالک آن تصمیم بگیرد که ساختمان را به نحوی تعمیر کند. ولی ساختمان‌های جدید باید مطابق با مقرراتِ سختِ مهندسی باشند. به طور کلی، در آمادگی برای زمین لرزه، ژاپن همتایی ندارد. تلاش بسیار منظم ژاپنی‌ها برای پیش بینی و آمادگی در برابر زمین لرزه‌ی بزرگ در هیچ جای دنیا هم‌سنگی ندارد.
کارشناسان غربی از جامعیت برنامه‌ی زلزله‌ی ژاپنی‌ها درشگفتند، و بسیاری از آنان جویای آنند که امریکا چه می‌تواند از ژاپن یاد بگیرد. هر چند امریکا و ژاپن در برخی مسائل و پیش‌رفت‌ها وجوه مشترک زیادی دارند، بی‌تردید مقامات ژاپنی در تلاش برای کاهش صدمات زلزله‌های بزرگ که بی‌گمان در ژاپن رخ خواهند داد گام‌های بلندی برداشته‌اند. مثلاً ژاپن تنها کشوری در جهان است که دارای طرح عظیم پیش بینی زمین لرزه است و این طرح با برنامه‌ی سوانح آن هماهنگی و ارتباط دارد. دانشمندان ژاپنی امیدوار بودند بتوانند زلزله‌ی بزرگ منطقه‌ی توکای (جنوب توکیو) را به موقع پیش بینی کنند تا چندین شهر پر جمعیت تخلیه شوند. این کوشش برای پیش بینی زلزله، جزئی از یک برنامه‌ی وسیع است که همه، از مقامات بلند پایه گرفته تا خرده صاحبان اموال، را در بر می‌گیرد. و چنین چیزی در هیچ جای دیگرِ دنیا وجود ندارد. در مورد این که آیا واقعاً پیش بینی زلزله‌ی بزرگ امکان‌پذیر است اختلاف نظر وجود دارد. اما به هر حال ژاپن گام‌های متعددی برای کاهش آسیب‌های زلزله برداشته است.
این گام‌ها عبارتند از وضع مقررات دقیق آتش نشانی، ایجاد یک سیستم اخطار که پیش از رسیدن امواج شوکی (لرزه‌ای) تمام دستگاه‌های کلیدی را خاموش می‌کند، احداث یک پروژه‌ی عظیم ساختمانی مقاوم در برابر زمین لرزه، اجرای یکی از سخت‌ترین برنامه‌های مهندسی عمران در دنیا، و مشارکت مردم در برنامه‌های وسیع آمادگی برای زلزله. هیروکازو ایمورا، مهندس زلزله در دانشگاه کیوتو، گفت: «در ژاپن، نخستین کاری که باید انجام داد مهار آتش سوزی است.» ایمورا که شخصاً به موفقیت تلاش لرزه شناسان در پیش بینی زمین لرزه‌ی توکای تردید داشت خاطر نشان ساخت که توکیو در زلزله‌ی بزرگ سال 1923 میلادی بیشتر، از آتش سوزی صدمه دید تا از خود زلزله. وی مطمئن نبود که مقامات ایالت کالیفرنیا با وجود آن که سانفرانسیسکو نیز بر اثر آتش سوزی متعاقب زلزله‌ی سال 1906 میلادی ویران شد، از بزرگی خطر آتش سوزی کاملاً مطمئن باشند. ایمورا عکسی از یک آتش سوزی در سانفرانسیسکو در پیِ زلزله‌ی اکتبر 1989 میلادی را نشان داد و گفت: «این را ببینید. شما خیلی خوش اقبالید، زیرا اگر باد می‌وزید آتش گسترش می‌یافت.» ایمورا از آن منطقه پس از زلزله دیدن کرده بود. در هنگامه‌ی زمین لرزه، آتش توجه خاصی می‌طلبد، زیرا ممکن است لوله‌های آب صدمه دیده باشند، خرده سنگ‌ها از دسترسی به ناحیه جلوگیری کنند، و اداره‌های آتش نشانی غرق در کار باشند. برای کاهش این صدمه، اغلب شهرهای ژاپن، از جمله توکیو، از صاحبان منازل یاری خواسته‌اند و اقدام‌های ویژه‌ای برای ضد آتش کردن ساختمان‌های واقع در خیابان‌های پر جمعیت ژاپن انجام داده‌اند.
ایمورا گفت: «اکنون تقریباً در تمام خانه‌ها، اجاق‌ها و بخاری‌ها دارای سیستم خاموشی خودکار هستند. اگر ارتعاشات زلزله را احساس کنند از کار می‌افتند.» در امریکا، گاز سنج‌ها دارای سوپاپ خاموشی خودکار هستند ولی به ندرت التزام قانونی دارند. هم‌چنین ژاپن یک سیستم اخطار اولیه ایجاد کرده است. در طول سواحل، که بیشتر زلزله‌های بزرگ در آن جا می‌آیند، ابزارهای لرزه سنج کار گذاشته‌اند. وقتی که زمین به لرزه درمی‌آید این دستگاه‌ها تلگرام اعلام خطر می‌فرستند. مثلاً اخطار به سیستم راه آهن سریع السیر در منطقه‌ی توکای فرستاده می‌شود، و پیش از رسیدن امواج لرزه‌ای آسیب رسان، قطارهای سریع السیر مشهور ژاپن متوقف می‌شوند. با این همه، آن‌چه برنامه‌ی زلزله‌ی ژاپن را از بیشتر ممالک دیگر ممتاز می‌سازد سطح مشارکت مردم است. ژاپن یکی از زلزله خیزترین مناطق زمین است و همواره در آن‌جا زمین لرزه‌های کوچک و متوسط رخ می‌دهند.
اغلب شهرها در ژاپن مرتباً تمرین‌های زلزله انجام می‌دهند و ساکنان محلی آگاهند که هنگام وقوع زمین لرزه، مشخصاً کجا بروند. در سرتاسر کشور، مراکز تخلیه، در جاهایی که به دور از آتش باشد، مانند پارک‌های باز و کرانه‌ی رودها، تعیین شده است. چشم‌گیرترین نشانه‌ی توجه ژاپنی‌ها به امر زلزله، احداث یک مجموعه‌ی عظیم آپارتمانی است که مقاوم در برابر زمین لرزه طرح ریزی شده است. این مجموعه ظرفیت شش هزار خانواده را دارد و به منزله‌ی مرکز تخلیه برای شصت هزار نفر ساخته شد. این مجموعه‌ی آپارتمانی در جایی قرار دارد که قبلاً دو بار ویران شده بود؛ یک بار در زلزله‌ی بزرگ کانتو در سال 1923، و بار دیگر بر اثر بمباران‌های هوایی در سال 1945 در زمان جنگ جهانی دوم. پس از جنگ، خانه‌های چوبی متعلق به خانواده‌های کم‌درآمد در سراسر این ناحیه‌ی متراکم همچون قارچ از زمین روییدند؛ و مقامات توکیو وقتی فهمیدند که این ساختمان‌های بی‌دوام بر حوضه‌ی رسوبی نرم (که از لحاظ زمین شناسی یکی از پر مخاطره‌ترین نواحی توکیو است) ساخته شده‌اند مضطرب شدند. در زمین لرزه‌ی بزرگ، این ناحیه دست‌خوشِ لرزش شدیدی خواهد شد.
پیرامون ساختمان‌های جدید، فضای باز وجود دارد تا هنگام وقوع زلزله ساکنان بتوانند به دور از اشیاء فروریزنده باستند. خود ساختمان‌ها دارای بسیاری از ریزه کاری‌های مهندسی است که خطر لرزش زمین و آتش سوزی را کم می‌کند. حتی درها طوری طرح ریزی شده‌اند که مسدود نمی‌شوند. برخی مسیرهای تخلیه منتهی به نواحی ایمن می‌شوند. آب، غذا و داروی کافی به مدت یک هفته برای شصت هزار نفر در مخازن مخصوصی نگهداری می‌شود. البته هیچ یک از این‌ها ارزان حاصل نشده است.دولتِ شهریِ توکیو بیش از هفتاد بیلیون ین ژاپن صرف این پروژه کرده است و کسی نمی‌داند فراهم ساختن چنین حفاظتی برای میلیون‌ها نفری که در حومه‌ی پر جمعیت توکیو به سر می‌برند چقدر هزینه می‌خواهد. بسیاری از ریزه کاری‌های مهندسی در طرح ریزی این پروژه در ساختمان‌های دیگر سراسر ژاپن رعایت شده است. شرکت‌های خانه‌سازی بزرگ عمیقاً درگیر برنامه‌های کاهش صدمات زلزله هستند، و اغلب آن‌ها انستیتوهای تحقیقاتی خود را دارند.
کارشناسان غربی از جامعیت برنامه‌ی زلزله‌ی ژاپنی‌ها درشگفتند، و بسیاری از آنان جویای آنند که امریکا چه می‌تواند از ژاپن یاد بگیرد. هر چند امریکا و ژاپن در برخی مسائل و پیش‌رفت‌ها وجوه مشترک زیادی دارند، بی‌تردید مقامات ژاپنی در تلاش برای کاهش صدمات زلزله‌های بزرگ که بی‌گمان در ژاپن رخ خواهند داد گام‌های بلندی برداشته‌اند. مثلاً ژاپن تنها کشوری در جهان است که دارای طرح عظیم پیش بینی زمین لرزه است و این طرح با برنامه‌ی سوانح آن هماهنگی و ارتباط دارد. دانشمندان ژاپنی امیدوار بودند بتوانند زلزله‌ی بزرگ منطقه‌ی توکای (جنوب توکیو) را به موقع پیش بینی کنند تا چندین شهر پر جمعیت تخلیه شوند. این کوشش برای پیش بینی زلزله، جزئی از یک برنامه‌ی وسیع است که همه، از مقامات بلند پایه گرفته تا خرده صاحبان اموال، را در بر می‌گیرد. و چنین چیزی در هیچ جای دیگرِ دنیا وجود ندارد. در مورد این که آیا واقعاً پیش بینی زلزله‌ی بزرگ امکان‌پذیر است اختلاف نظر وجود دارد. اما به هر حال ژاپن گام‌های متعددی برای کاهش آسیب‌های زلزله برداشته است.
این گام‌ها عبارتند از وضع مقررات دقیق آتش نشانی، ایجاد یک سیستم اخطار که پیش از رسیدن امواج شوکی (لرزه‌ای) تمام دستگاه‌های کلیدی را خاموش می‌کند، احداث یک پروژه‌ی عظیم ساختمانی مقاوم در برابر زمین لرزه، اجرای یکی از سخت‌ترین برنامه‌های مهندسی عمران در دنیا، و مشارکت مردم در برنامه‌های وسیع آمادگی برای زلزله. هیروکازو ایمورا، مهندس زلزله در دانشگاه کیوتو، گفت: «در ژاپن، نخستین کاری که باید انجام داد مهار آتش سوزی است.» ایمورا که شخصاً به موفقیت تلاش لرزه شناسان در پیش بینی زمین لرزه‌ی توکای تردید داشت خاطر نشان ساخت که توکیو در زلزله‌ی بزرگ سال 1923 میلادی بیشتر، از آتش سوزی صدمه دید تا از خود زلزله. وی مطمئن نبود که مقامات ایالت کالیفرنیا با وجود آن که سانفرانسیسکو نیز بر اثر آتش سوزی متعاقب زلزله‌ی سال 1906 میلادی ویران شد، از بزرگی خطر آتش سوزی کاملاً مطمئن باشند. ایمورا عکسی از یک آتش سوزی در سانفرانسیسکو در پیِ زلزله‌ی اکتبر 1989 میلادی را نشان داد و گفت: «این را ببینید. شما خیلی خوش اقبالید، زیرا اگر باد می‌وزید آتش گسترش می‌یافت.» ایمورا از آن منطقه پس از زلزله دیدن کرده بود. در هنگامه‌ی زمین لرزه، آتش توجه خاصی می‌طلبد، زیرا ممکن است لوله‌های آب صدمه دیده باشند، خرده سنگ‌ها از دسترسی به ناحیه جلوگیری کنند، و اداره‌های آتش نشانی غرق در کار باشند. برای کاهش این صدمه، اغلب شهرهای ژاپن، از جمله توکیو، از صاحبان منازل یاری خواسته‌اند و اقدام‌های ویژه‌ای برای ضد آتش کردن ساختمان‌های واقع در خیابان‌های پر جمعیت ژاپن انجام داده‌اند.
ایمورا گفت: «اکنون تقریباً در تمام خانه‌ها، اجاق‌ها و بخاری‌ها دارای سیستم خاموشی خودکار هستند. اگر ارتعاشات زلزله را احساس کنند از کار می‌افتند.» در امریکا، گاز سنج‌ها دارای سوپاپ خاموشی خودکار هستند ولی به ندرت التزام قانونی دارند. هم‌چنین ژاپن یک سیستم اخطار اولیه ایجاد کرده است. در طول سواحل، که بیشتر زلزله‌های بزرگ در آن جا می‌آیند، ابزارهای لرزه سنج کار گذاشته‌اند. وقتی که زمین به لرزه درمی‌آید این دستگاه‌ها تلگرام اعلام خطر می‌فرستند. مثلاً اخطار به سیستم راه آهن سریع السیر در منطقه‌ی توکای فرستاده می‌شود، و پیش از رسیدن امواج لرزه‌ای آسیب رسان، قطارهای سریع السیر مشهور ژاپن متوقف می‌شوند. با این همه، آن‌چه برنامه‌ی زلزله‌ی ژاپن را از بیشتر ممالک دیگر ممتاز می‌سازد سطح مشارکت مردم است. ژاپن یکی از زلزله خیزترین مناطق زمین است و همواره در آن‌جا زمین لرزه‌های کوچک و متوسط رخ می‌دهند.
اغلب شهرها در ژاپن مرتباً تمرین‌های زلزله انجام می‌دهند و ساکنان محلی آگاهند که هنگام وقوع زمین لرزه، مشخصاً کجا بروند. در سرتاسر کشور، مراکز تخلیه، در جاهایی که به دور از آتش باشد، مانند پارک‌های باز و کرانه‌ی رودها، تعیین شده است. چشم‌گیرترین نشانه‌ی توجه ژاپنی‌ها به امر زلزله، احداث یک مجموعه‌ی عظیم آپارتمانی است که مقاوم در برابر زمین لرزه طرح ریزی شده است. این مجموعه ظرفیت شش هزار خانواده را دارد و به منزله‌ی مرکز تخلیه برای شصت هزار نفر ساخته شد. این مجموعه‌ی آپارتمانی در جایی قرار دارد که قبلاً دو بار ویران شده بود؛ یک بار در زلزله‌ی بزرگ کانتو در سال 1923، و بار دیگر بر اثر بمباران‌های هوایی در سال 1945 در زمان جنگ جهانی دوم. پس از جنگ، خانه‌های چوبی متعلق به خانواده‌های کم‌درآمد در سراسر این ناحیه‌ی متراکم همچون قارچ از زمین روییدند؛ و مقامات توکیو وقتی فهمیدند که این ساختمان‌های بی‌دوام بر حوضه‌ی رسوبی نرم (که از لحاظ زمین شناسی یکی از پر مخاطره‌ترین نواحی توکیو است) ساخته شده‌اند مضطرب شدند. در زمین لرزه‌ی بزرگ، این ناحیه دست‌خوشِ لرزش شدیدی خواهد شد.
پیرامون ساختمان‌های جدید، فضای باز وجود دارد تا هنگام وقوع زلزله ساکنان بتوانند به دور از اشیاء فروریزنده باستند. خود ساختمان‌ها دارای بسیاری از ریزه کاری‌های مهندسی است که خطر لرزش زمین و آتش سوزی را کم می‌کند. حتی درها طوری طرح ریزی شده‌اند که مسدود نمی‌شوند. برخی مسیرهای تخلیه منتهی به نواحی ایمن می‌شوند. آب، غذا و داروی کافی به مدت یک هفته برای شصت هزار نفر در مخازن مخصوصی نگهداری می‌شود. البته هیچ یک از این‌ها ارزان حاصل نشده است.دولتِ شهریِ توکیو بیش از هفتاد بیلیون ین ژاپن صرف این پروژه کرده است و کسی نمی‌داند فراهم ساختن چنین حفاظتی برای میلیون‌ها نفری که در حومه‌ی پر جمعیت توکیو به سر می‌برند چقدر هزینه می‌خواهد. بسیاری از ریزه کاری‌های مهندسی در طرح ریزی این پروژه در ساختمان‌های دیگر سراسر ژاپن رعایت شده است. شرکت‌های خانه‌سازی بزرگ عمیقاً درگیر برنامه‌های کاهش صدمات زلزله هستند، و اغلب آن‌ها انستیتوهای تحقیقاتی خود را دارند.
/ج
