علت سفید شدن موی سیاه

آن روز سرنوشت ساز که نخستین تار موی سفید در آیینه دیده می‌شود، آغاز نقطه چرخشی در زندگی اکثر مردم است. در قرن‌های گذشته، داشتن موی خاکستری نشانه‌ی بصیرت بود. یکی از ندیمه‌های دربارِ لوئی چهاردهم می‌گفت همه می‌خواهند مسن به نظر برسند چون قیافه‌ی مسن، انسان را با بصیرت نشان می‌دهد. اما امروز هزینه‌های سالانه‌ی تولید فراورده‌های رنگ مو در جوامع دارای فرهنگ متمایل به حفظ جوانی، به بیش از نیم میلیارد دلار می‌رسد و چهل درصد زنان و هشت درصد مردان عمدتاً به منظور پوشاندن تارهای موی سفید از رنگ مو استفاده می‌کنند. گرچه اکثر مردم تغییر رنگ موی سر را مترادف با کهن‌سالی می‌پندارند رویش نخستین تارهای موی سفید ممکن است از حدود پانزده سالگی از ناحیه‌ی شقیقه آغاز شود. مویِ سفیدِ یک چهارم از مردان و زنان، پیش از سی سالگی هم کاملاً آشکار است. با وجود این، تنها موی بیست و هشت درصد از مردم به طور یک‌پارچه سفید می‌شود. و معدودی از افراد نیز وجود دارند که هرگز حتی یک تار مویشان هم سفید نمی‌شود. چندین بیماری، از جمله زونا، تیفوس، مالاریا، و آنفولانزا نیز روند سفید شدن مو را تشدید می‌کنند. آسیب شدید، قرار گرفتن در معرض برخی انواع پرتوتابی، بیماری تیروئید، بیماری قند، سوء تغذیه، زخم روده‌ی بزرگ و کم‌خونی نیز از علل سفید شدن موی سر محسوب می‌شوند. چه عواملی باعث سفید شدن موی سر می‌شوند؟ خصوصیات نژادی یکی از آن‌هاست. دکتر جروم لیت دستیار سابق پزشکی بالینی و متخصص پوست در دانشگاه کلیولند امریکا بیان داشت که موی سر مردم آسیا و اروپا به طور متوسط در سی و چهار سالگی به میزان قابل ملاحظه‌ای سفید می‌شود، و به احتمال پنجاه درصد تا پیش از پنجاه سالگی نصف موی سر آن‌ها یک‌پارچه سفید شده است. در سیاه پوستان، این فرایند به طور متوسط در چهل و چهار سالگی آغاز می‌گردد. عامل بعدی، توارث است. یعنی سن و الگوی سفید شدن موی هر فرد از وضع والدین یا پدر و مادر بزرگش تبعیت می‌کند. گرچه ممکن است مو، هر رنگ که باشد، زنده و درخشان به نظر آید، اما درواقع ماده‌ای است مرده که از پروتئین‌های کراتین (ماده شاخی) موجود در ناخن‌ها ساخته شده است. سه ماه پیش از به دنیا آمدن هر کودک، تمام فولیکول‌های موی سر او برای همه‌ی عمر- حدود صد و چهل هزار برای موی طلایی، صد و هشت هزار برای موی قهوه‌ای، و نود هزار برای موی سرخ – تکامل یافته‌اند. در قاعده‌ی هر یک از این فولیکول‌ها یک پیاز مو وجود دارد که مواد مغذی را از دومین لایه‌ی پوست یعنی لاپوست جذب می‌کند. در هر پیاز یک مخروط بافتی - پاپیل و قالب – مواد شیمیایی سازنده‌ی مو را جمع آوری می‌کند.

بیشتر بخوانید: آیا استرس موجب خاکستری شدن مو می‌شود؟

هر تار مو در حین ساخته شدن با هزاران رنگ دانه‌ی ملانین آغشته می‌شود. یاخته‌های رنگ دانه‌دار فقط دو نوع رنگ اصلی تولید می‌کنند که از آمیخته شدن آن‌ها مجموعه‌ی عجیب رنگ‌های گوناگون موی سر انسان به وجود می‌آید. یک رنگ دانه که ائوملانین نام دارد، طره‌های مو را به رنگ سیاه، قهوه‌ای تیره، قهوه‌ای روشن و حتی خرمایی در می‌آورد. موی طلایی روشن، طلایی تیره، و موی سرخ، رنگ خود را از رنگ دانه‌ی دیگری می‌گیرند که فئوملانین خوانده می‌شود. چنان‌چه در شکل، اندازه، درخشش و چگالی این رنگ دانه‌ها تغییری پدید آید موی سر به مجموعه‌ای از رنگ‌های گوناگون تبدیل خواهد شد. موی سرِ بسیاری از افراد که هنگام تولد طلایی است، در اثر فعال شدن یاخته‌های رنگ دانه دار رفته رفته تیره‌تر می‌شود. این فرایند غالباً تا میان سالی ادامه می‌یابد، و موی طلایی بسیاری از جوانان به تدریج خرمایی رنگ و موی سرخ بعضی از آن‌ها هم رفته رفته متمایل به رنگ قهوه‌ای می‌شود.
پس از بیست سالگی، تولید یاخته‌های رنگ دانه دار کاهش می‌یابد و آن تارهای مو که بعد از این سن می‌رویند، خاکستری رنگ جلوه می‌کنند. دلیل این امر، کاسته شدن مقدار رنگ دانه‌های قبلی است. هنگامی که یاخته‌های رنگ دانه‌ دار کاملاً از کار بیفتند رویش مو بدون رنگ دانه انجام می‌شود و تارهای موی سر انسان به رنگ طبیعی پروتئین آن، یعنی سفید در می‌آید. رنگی که ما آن را خاکستری می‌بینیم غالباً نوعی خطای باصره و ناشی از آمیختگی تارهای موی رنگ دار با موی سفیدی است که تازه روییده است. دکتر کولمن جاکویسن، مدیر سابق مرکز پژوهش مو در دالاس، این‌گونه بیان داشت که بسته به این که موی شما چه رنگ باشد قبل از این که تضاد موی سفید و موی تیره منظره‌ی خاکستری رنگی به سر انسان بدهد نیمی از تارهای مو ممکن است سفید شده باشند. البته در افرادی که موی مشکی دارند، وجود موی سفید چشم گیر است – اگرچه کسانی که موی بور یا خرمایی دارند به مراتب بیش از دیگران در معرض سفید شدن تمام موهای سر هستند.
چندین بیماری، از جمله زونا، تیفوس، مالاریا، و آنفولانزا نیز روند سفید شدن مو را تشدید می‌کنند. آسیب شدید، قرار گرفتن در معرض برخی انواع پرتوتابی، بیماری تیروئید، بیماری قند، سوء تغذیه، زخم روده‌ی بزرگ و کم‌خونی نیز از علل سفید شدن موی سر محسوب می‌شوند. اگر بخواهیم چگونگی سفید شدن موی سر در عرض یک شب را توصیف کنیم، نخست باید الگوی رشد طبیعی مو را به خوبی دریابیم. وجود هر تار مو یک چرخه‌ی سه مرحله‌ای دارد. در مرحله‌ی رشد، تار مو با سرعتی در حدود دوازده میلیمتر در ماه می‌روید. پس از دو تا شش سال، رشد مو در مرحله‌ی استراحت برای چند هفته متوقف می‌شود. سپس تقریباً به مدت سه هفته، تارهای مو در مرحله‌ی وقفه می‌مانند، یعنی از دستگاه موسازی واقع در پاپی جدا می‌شوند. هنگامی که مرحله‌ی رشد بعدی آغاز گردد، تارهای جدید و رشد یابنده، تارهای کهنه را بیرون می‌رانند.

بیشتر بخوانید: علل سفیدی مو

برخی اوقات وجودِ یک بیماریِ خود ایمنی به نام طاسی موضعی، که عاملِ زمینه ساز آن غالباً فشار روانی است، ریشه‌های چندین تار مو را حتی در مرحله‌ی رشد گرفتار می‌سازد. چون این بیماری ممکن است به ریختنِ موهای کهنه (تیره رنگ) طی یک یا دو روز منجر گردد، اگر تعدادی موی سفید در لا به لای موی تیره رنگ و فراوان بیمار پنهان شده باشند، به نظر می‌رسد که موی سر او در طی آن مدت، یک‌پارچه سفید شده است.
دانشمندانِ پیشین تصور می‌کردند که سفید شدن مو فرایندی است برگشت ناپذیر. اما نتایج پژوهش‌های چند دهه‌ی اخیر حاکی از این واقعیت‌اند که یاخته‌های رنگ دانه‌ دار غیر فعال را می‌توان به فعالیت طبیعی بازگرداند تا موی سر هم رنگ طبیعی و هم، در موارد استثنایی حتی، رنگ اولیه را بازیابد. دکتر لیت و دکتر جکوبسن معتقد بودند که سفید شدن مو که در نتیجه‌ی بیماری، مصرف بعضی از داروها، و سوء تغذیه باشد را می‌توان با درمان مناسب برطرف ساخت. هم‌چنین گزارش شده است که برخی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی می‌توانند فرایند رنگ دانه دار شدن دوباره‌ی تارهای مو را القا نمایند. و در بیماران مبتلا به کم خونی که با ویتامین ب12 درمان می‌شده‌اند بازگشت رنگ طبیعی به تارهای موی سفید دیده شده است. لیشک ولفرام، معاون پژوهشی سابق شرکت لوازم آرایشی کلی رول، گفت که امیدواریم طی سال‌های آینده فراورده‌ای به بازار بفرستیم که بتواند یاخته‌های رنگ ساز موی سر را مجدداً فعال سازد. امید است این شرکت فراورده‌ای تولید کند که به طور شیمیایی در هر تار مو رنگ دانه‌های طبیعی به وجود می‌آورد. او بیان داشت که رنگی که به این شیوه تولید شود با استفاده از ملانین طبیعی به تار مو نفوذ می‌کند. نتیجه‌ی این فرایند به مراتب طبیعی تر از مالیدن رنگ‌های شیمیایی فعلی به موی سر است، و می‌توان آن را چنان تنظیم کرد که روشن تر، یا تقریباً به هر رنگ دل‌خواه شخص، از آب درآید.
اگر همین امروز متوجه شوید که موی سرتان دارد سفید می‌شود چه خواهید کرد؟ یک روان شناس باتجربه می‌گوید بهترین کار این است که بی‌جهت مضطرب نشوید. بعضی از افراد، سفید شدن مو را بیش از حد با اهمیت تلقی می‌کنند در حالی که مشکل اصلی آن‌ها نداشتن عزت نفس کافی است. رنگ کردن مو تنها در صورتی این افراد را تسکین خواهد داد که از نگرشی منطقی در باره‌ی زندگی برخوردار باشند.
پژوهش گران دریافته‌اند که کسانی که به وسوسه‌ی رنگ کردن موهای سفیدشان تن در نمی‌دهند، به زودی به این تغییر خو می‌گیرند و دیگر از بابت آن ناراحت نمی‌شوند. بسیارند زنانی که هرچند تمام موی سرشان در سی سالگی سفید شده باشد در نهایت وقار و زنده دلی، آن را می‌آرایند و بدون هیچ گونه ناراحتی تا پایان عمر، آن را می‌پذیرند. البته برای میلیون‌ها نفر افرادی که علاقه‌مندند رنگ موی سرشان را به سلیقه‌ی خویش تغییر دهند طیفِ به سرعت فزاینده‌ای از روش‌های گوناگون وجود دارد. درهرصورت، موی سفید نه یک موهبت است و نه یک مصیبت. خواه تغییرش دهید یا آن را به حال خود گذارید باید این نقطه‌ی عطف زندگی را با آرامش پذیرا شوید. یک ضرب المثل قدیمی می‌گوید اگر بر بام ما برف نشسته است به این معنا نیست که در خانه گرمی و روشنایی آتش وجود ندارد.