این انجمن، اصلیترین نهاد و مهمترین ارگان سیاسی شهر و بیانگر پدیده ها و تحقق بخش آرمانهای جنبش مشروطیت اصفهان بود؛ لذا چنانچه این نهاد در دست افرادی فاقد صلاحیت و بیتعهد یا سادهاندیش و ضعیف میافتاد، نهایتا انحرافی که در بعضی شهرهای دیگر به جنبش عدالتخانه و مشروطیت اصیل وارد آوردند در اینجا نیز به روند جنبش و اهداف آن در اصفهان وارد میکردند. ولی حاج آقا نوراللّه با هوشیاری توانست دست اشخاص فاقد صلاحیت و نیز مدعی سرسخت و دشمن اصلی یعنی شاهزاده مسعود میرزا (ظلالسلطان) را از این نهاد مهم کوتاه و خود و همفکرانش که برجستهترین چهرة آن مرحوم سید حسن مدرس بودند، کنترل آن را بهدست گیرند. برای بررسی روند مشروطیت در اصفهان (که بختیاری و نقاط وسیعی از مرکز و جنوب ایران را نیز شامل میشد) میتوان به بررسی مذاکرات انجمن مقدس ملی اصفهان به رهبری حاج آقا نوراللّه پرداخت. این مهم میتواند نکات تاریک تاریخ مشروطیت، روشن نماید.
در این مذاکرات به حوادث مهم آن دوره و در کنار آن به تلگرافهاو مکاتبههای زیادی چه از مجلس در تهران و چه از انجمنها و شخصیتها و مردم سایر بلاد برمیخوریم که مسایل و مشکلات خود را با این انجمن و شخص اول آن در میان نهاده و بعضی اوقات تقاضای همراهی و کمک میکردهاند. و از طرفی با بررسی این فرازها که در حقیقت از فرازهای زیبا و اصیل تاریخ مشروطیت ایران است به بسیاری از جریانات انحرافی و روند خیانت و التقاط در مشروطیت ایران نیز واقف میشویم.
مذاکرات انجمن مقدس ملی اصفهان نشان از آن دارد که مردمی تحت ستم و خسته و منزجر از استبداد و استعمار، انقلاب کرده و میخواهند در محیطی با برادری و برابری و آزاد با انتخاب خودشان و به رهبری چهرة محبوب و شناخته شدة روحانی و مجتهد باسابقه و خوشفکر شهرشان، سرنوشت خود را به دست گرفته، مشکلات و مصایب را به دور از اعمال قدرتهای خارجی حل کرده؛ و در جامعهای برپایه عدل و براساس احکام اسلام زندگی کنند. مذاکرات این انجمن و روند مردمی آن، تبادل افکار و دستورالعملها و تلاش و کوشش رهبر و اعضای انجمن همه حاکی از صحت مطالب یاد شده است. این انجمن بین سالهای 1324 تا 1326 قمری از بعد از مهاجرت قم تا قبل از به توپ بستن مجلس شورای ملی تشکیل شده و این زمانی است که مرحوم حاج آقا نوراللّه گردانندة اصلی و مهم مشروطیت در آن نواحی مهم و حساس بوده است.
از آنجا که انجمن ایالات و ولایات بایستی بر وفق نظامنامه و قواعد عامه باشد تا بتواند کما هو حقه مملکت از آن استفاده نماید و یک عمده نقص انجمن این ولایت (اصفهان) عدم تشخیص رئیس آن بود. بناء علیه حضرت مستطاب قبله الانام آقای ثقهًْ‌الاسلام حاج آقا نورالله مدظله که دائما در ترویج احکام شرع و تعمیم و تحکیم قوانین مجلس مقدس که معنا آنهم عین شرع است توجه تمام دارند به انتخاب اکثریت آراء به ریاست انجمن ولایت و جناب مستطاب حاج آقا محمدحسن ملاذالاسلام حسباللیاقه به نیابت منتخب شدهاند اگرچه همواره در این شهر شهیر آثار ترقی و تمدن و اشعة روشنی و تنوزی تابش و نمایش کند از تأثیر انوار ذات با برکات حضرت مستطاب آقای ثقهًْ‌الاسلام حاج آقا نورالله دامت برکاته است، معهذا امیدواریم نظر بر این وظیفه عمده که بنا بر آرزو و خواهش عموم مؤخرا بر ذمة عالیهشان وارد آمده است زایدا علی ماسبق به جمهور امور این ولایت از مراکز و توابع که همه از یکدیگر گسیخته و هرکدام از آن یکی بدتر باشیده و ریخته است، دیده دوربین و نظر حقبین بیندازند و به رفع اهمال و اصلاح احوال بپردازند و عندلله و الرسول خود را مأجور و خدای نخواسته در غیر آن مسئول بدانند زیرا بحمدالله مسلک منع و مقام رفیع ایشان امنع و ارفع و بینیاز و مستغنی از این است که از حاکم و عامل و رئیس و مرئوس و آمر و مأمور و متعدی و جابر ملاحظه نمایند و نعوذبالله جانب حق را فرو گذارند و به همین جهت باید مطمئن بود که انجمن نبیلة این ولایت جلیله سرمشق و محل غبطة انجمنهای شریفه سایر ولایات و ایالات و برای اهالی اینجا باعث انواع سعادت باشد.
* مطالب در جریده اصفهان سال اول شماره (18) به تاریخ 11 شهر رمضان 1325 قمری در ص 1-2 منتشر شده است.
منبع :ایرانیانhttp://www.iichs.org
در این مذاکرات به حوادث مهم آن دوره و در کنار آن به تلگرافهاو مکاتبههای زیادی چه از مجلس در تهران و چه از انجمنها و شخصیتها و مردم سایر بلاد برمیخوریم که مسایل و مشکلات خود را با این انجمن و شخص اول آن در میان نهاده و بعضی اوقات تقاضای همراهی و کمک میکردهاند. و از طرفی با بررسی این فرازها که در حقیقت از فرازهای زیبا و اصیل تاریخ مشروطیت ایران است به بسیاری از جریانات انحرافی و روند خیانت و التقاط در مشروطیت ایران نیز واقف میشویم.
مذاکرات انجمن مقدس ملی اصفهان نشان از آن دارد که مردمی تحت ستم و خسته و منزجر از استبداد و استعمار، انقلاب کرده و میخواهند در محیطی با برادری و برابری و آزاد با انتخاب خودشان و به رهبری چهرة محبوب و شناخته شدة روحانی و مجتهد باسابقه و خوشفکر شهرشان، سرنوشت خود را به دست گرفته، مشکلات و مصایب را به دور از اعمال قدرتهای خارجی حل کرده؛ و در جامعهای برپایه عدل و براساس احکام اسلام زندگی کنند. مذاکرات این انجمن و روند مردمی آن، تبادل افکار و دستورالعملها و تلاش و کوشش رهبر و اعضای انجمن همه حاکی از صحت مطالب یاد شده است. این انجمن بین سالهای 1324 تا 1326 قمری از بعد از مهاجرت قم تا قبل از به توپ بستن مجلس شورای ملی تشکیل شده و این زمانی است که مرحوم حاج آقا نوراللّه گردانندة اصلی و مهم مشروطیت در آن نواحی مهم و حساس بوده است.
انتخاب حاج آقا نورالله به ریاست انجمن
اطلاعیهایست از انجمن ایالتی و ولایتی اصفهان در جریده اصفهان که انتخاب ثقهًْ‌الاسلام حاج آقانورالله را به ریاست انجمن جلیله به اطلاع عموم میرساند بعلاوه اینکه درخصوص چهره و شخصیت مؤثر و با نفوذ ثقهًْ‌الاسلام صحبت کرده و وجود ایشان را مؤثر و پیشگام در همة امور ذکر کرده و اقدامات ایشان را میستاید فعالیت و پیشگامی اصفهان را در عرصههای مختلف از برکت و تأثیر وجود ایشان میداند. متن اطلاعیه به شرح ذیل است:از آنجا که انجمن ایالات و ولایات بایستی بر وفق نظامنامه و قواعد عامه باشد تا بتواند کما هو حقه مملکت از آن استفاده نماید و یک عمده نقص انجمن این ولایت (اصفهان) عدم تشخیص رئیس آن بود. بناء علیه حضرت مستطاب قبله الانام آقای ثقهًْ‌الاسلام حاج آقا نورالله مدظله که دائما در ترویج احکام شرع و تعمیم و تحکیم قوانین مجلس مقدس که معنا آنهم عین شرع است توجه تمام دارند به انتخاب اکثریت آراء به ریاست انجمن ولایت و جناب مستطاب حاج آقا محمدحسن ملاذالاسلام حسباللیاقه به نیابت منتخب شدهاند اگرچه همواره در این شهر شهیر آثار ترقی و تمدن و اشعة روشنی و تنوزی تابش و نمایش کند از تأثیر انوار ذات با برکات حضرت مستطاب آقای ثقهًْ‌الاسلام حاج آقا نورالله دامت برکاته است، معهذا امیدواریم نظر بر این وظیفه عمده که بنا بر آرزو و خواهش عموم مؤخرا بر ذمة عالیهشان وارد آمده است زایدا علی ماسبق به جمهور امور این ولایت از مراکز و توابع که همه از یکدیگر گسیخته و هرکدام از آن یکی بدتر باشیده و ریخته است، دیده دوربین و نظر حقبین بیندازند و به رفع اهمال و اصلاح احوال بپردازند و عندلله و الرسول خود را مأجور و خدای نخواسته در غیر آن مسئول بدانند زیرا بحمدالله مسلک منع و مقام رفیع ایشان امنع و ارفع و بینیاز و مستغنی از این است که از حاکم و عامل و رئیس و مرئوس و آمر و مأمور و متعدی و جابر ملاحظه نمایند و نعوذبالله جانب حق را فرو گذارند و به همین جهت باید مطمئن بود که انجمن نبیلة این ولایت جلیله سرمشق و محل غبطة انجمنهای شریفه سایر ولایات و ایالات و برای اهالی اینجا باعث انواع سعادت باشد.
* مطالب در جریده اصفهان سال اول شماره (18) به تاریخ 11 شهر رمضان 1325 قمری در ص 1-2 منتشر شده است.
منبع :ایرانیانhttp://www.iichs.org
