پژوهشگر: جلال جوادی
بازی شطرنج در سطحی که بازیکنان بتوانند بخوبی آن را فرا بگیرند و و برای پیروزی در آن قادر باشند حرکات مختلف ممکن در صفحه را در زمانی محدود بررسی و پیش بینی نمایند و طرح و نقشه بریزند مستلزم داشتن هوشی خوب و قدرت تمرکز طولانی و ضمنا" مطالعات جانبی روش های مختلف بازی است. از این روی این بازی جزو رشته های ورزشی است و فدراسیون شطرنج در این زمینه فعالیت می کند.
بازیکنان رده بالای شطرنج قادرند با چشمان بسته این بازی را حتی بصورت همزمان در مقابل چندین نفر انجام دهند نمونه وطنی آن بازی چشم بسته احسان قائم مقامی استاد بزرگ شطرنج ایران در مقابل ده نفر از بازیکنان خوب در دی ماه سال ۸۴ است که نتیجه آن ۵/۹ بر ۵/۰ به نفع ایشان بوده است.
اما غرض از این نوشته ذکر این مطلب است که نابینایان هم می توانند این رشته را فرا بگیرند و در مسابقات حتی جهانی شرکت نمایند. در زیر مجموعه فدراسیون شطرنج ایران شطرنج نابینایان نیزفعال بوده و مسابقات رسمی در این زمینه برگزار و نفرات برتر به مسابقات جهانی اعزام می شوند.
همه فوایدی که در بازی شطرنج برای افراد بینا متصور است مانند افزایش توان ذهنی٫ تقویت تمرکز و قدرت تجزیه تحلیل و طراحی و نقشه ریزی برای پیروزی و از همه مهم تر لذت بردن از یک بازی فکری و بسیاری فواید دیگر که ازویژگیهای شطرنج است برای نابینایان هم وجود دارد .
اینجانب زمانی که در دوران دانشجوئی در کلینیک نابینایان مشغول کارآموزی بودم در طول یک ترم که هفته ای دو بار به آن کلینیک می رفتیم موفق شدم به سه نفر از نابینایان شطرنج آموزش دهم که در پایان دو نفر که وضعیت بهتری داشتند با هم بازی می کردند .( این یکی از خاطرات خوب و به یاد ماندنی ام از دوران دانشجوئی است )
البته ماهیت بازی چشم بسته با شطرنج نابینایان متفاوت است چون نابینایان می توانند با استفاده از حس لامسه تفاوت دو رنگ و شکل و موقعیت مهره ها را در صفحه شطرنج تشخیص دهند در حالیکه در شطرنج چشم بسته شطرنج باز اجازه ندارد ازحس لامسه کمک بگیرد و تنها باید ازقدرت تجسم و نگهداری ذهنی استفاده نماید.
شطرنج نابینایان ویژگیهای خاصی دارد مثلا روی سر مهره های سیاه دگمه ای وجود دارد که روی مهره های سفید نیست. یا در هر خانه سوراخی وجود دارد که مهره در آن محکم می شود تا با لمس از جایش خارج نشود. همچنین مقررات خاصی برای نابینایان وجود دارد که می توانید در سایت فدراسیون شطرنج آنها راببینید.
به همه خانواده هائی که دارای کودک نابینا هستند توصیه می کنم برای آموزش این بازی زیبا و مفرح و تقویت کننده فعالیت هوشیارانه ذهن اقدام کنند و اثرات مثبت آن را خودشان ببیند.
الف) حداقل ۲۰۲۰ سانتی متر
ب) خانه های سیاه اندکی برآمده
ج) یک سوراخ حایل در هر خانه
د) هر مهره دارای میخی در قسمت زیرین که در سوراخ حایل فرو می رود
هـ) مهره ها از نوع استنتن ، و مهره های سیاه با علامت مخصوص
۲) قواعد زیر بر بازی حاکم است:
۱) حرکتها باید به طور واضح اعلام و توسط حریف تکرار و در صفحه او اجرا شوند. برای وضوح هر چه بیشتر در اعلام حرکت، استفاده از نامهای زیر به جای حروف متناظر آنها پیشنهاد می شود که نمادگذاری جبری آنها عبارت است از:
الف) آنا
ب) بلا
ج) سزار
د) داوید
هـ) اوا
و) فلیکس
ر) گوستاو
ز) هکتور
۲) تسوای
۳) درای
۴) فیر
۵) فونف
۶) زکس
۷) زیبن
۸) آخت
قلعه رفتن با (( لانگه رودشاده ))( لفظ آلمانی برای قلعه بزرگ ) و (( کورتسه رودشاده)) ( لفظ آلمانی برای قلعه کوچک) اعلام می شود.
نام مهره ها عبارت است از کونیگ (شاه )، دامه ( وزیر)، تورم (رخ )، لویفر(فیل)، اشپرینگر(اسب) ، باوئر(پیاده).
۲) در صفحه بازیکن معلول بینایی ، مهره هنگامی ((لمس شده)) تلقی می شود که از سوراخ حایل بیرون آورده شده باشد.
۳) حرکت را هنگامی باید (( انجام شده)) تلقی کرد که
(الف) در صورت گرفتن ، مهره گرفته شده ، از صفحه بازیکنی که نوبت اوست برداشته شده باشد؛
(ب) مهرهای در یک سوراخ حایل دیگر قرار گرفته باشد؛
(ج) حرکت اعلام شده باشد.
فقط در این هنگام ساعت حریف را باید به کار انداخت .
در بندهای ۲و۳ ، در مورد بازیکن بینا مقررات متعارف اعتبار دارد .
۴) استفاده از ساعت شطرنج مخصوص معلولان بینایی مجاز است . این ساعت باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:
(الف) صفحه ای با عقربه های محکم ، که در آن هر پنج دقیقه با یک نقطه و هر پانزده دقیقه با دو نقطه برآمده مشخص شده باشد.
(ب) پرچمی که بتوان به سادگی آن را لمس کرد . باید مراقب بود که پرچم طوری قرار گیرد که بازیکن بتواند عقربه دقیقه شمار را در پنج دقیقه آخر یک ساعت کامل لمس کند.
۵) بازیکن معلول بینایی باید حرکتها را به صورت بریل ، یا به خط معمولی ،ثبت کند یا آنها را روی نوارضبط کند.
۶) هر گونه لغزش کلامی در اعلام حرکت را باید بلافاصله و قبل از به کار افتادن ساعت حریف ، تصحیح کرد.
۷) اگر در حین بازی ، پوزیسیونهای متفاوتی در دو صفحه پدید آید ، باید به کمک شخص کنترل کننده و با مراجعه به ثبت حرکات هر دو بازیکن ، پوزیسیونها را تصحیح کرد . اگر ثبت هر دو بازیکن مطابقت داشته باشد ، بازیکنی که حرکت را درست ثبت کرده اما غلط انجام داده است باید پوزیسیون خود را تصحیح کند تا با حرکت مشخص شده در برگه ثبت حرکات مطابقت یابد.
۸) اگر پوزیسیونهای متفاوتی در دو صفحه پدید آید و برگه های ثبت نیز فرق داشته باشند،بازی را باید حرکت به حرکت عقب کشید تا به جایی رسید که دو برگه ثبت مطابقت دارند، و شخص کنترل کننده باید ساعتها را نیز مطابق آن مجدداً تنظیم کند.
۹) بازیکن معلول بینایی حق دارد از دستیاری استفاده کند که هریک یا همه وظایف زیر به عهده او باشد:
(الف) اجرای حرکت هر یک از دو بازیکن بر صفحه حریف
(ب) اعلام حرکتهای هر دو بازیکن
(ج) ثبت حرکتهای بازیکن معلول بینایی و به کار انداختن ساعت حریف او ( با توجه به بند ۳ (ج)
(د) آگاه کردن بازیکن معلول بینایی از تعداد حرکات کامل شده و زمان مصرف شده هر دو بازیکن ، فقط در صورتی که خود بازیکن تقاضا کند.
(هـ) طرح ادعا در مورد نتیجه بازی در که حد زمان سپری شده باشد و مطلع کردن شخص کنترل کننده به هنگامی که بازیکن بینا یکی ازمهره های خود را لمس کرده باشد.
(و) اجرای تشریفات ضروری در صورتی که بازی ناتمام بماند.
اگر بازیکن معلول بینایی از دستیار استفاده نکند، بازیکن بینا در صورت تمایل می تواند از دستیاری استفاده کند که وظایف مذکور در بندهای ۹ (الف) و ۹ (ب) را انجام دهد.
منبع:فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران
بازیکنان رده بالای شطرنج قادرند با چشمان بسته این بازی را حتی بصورت همزمان در مقابل چندین نفر انجام دهند نمونه وطنی آن بازی چشم بسته احسان قائم مقامی استاد بزرگ شطرنج ایران در مقابل ده نفر از بازیکنان خوب در دی ماه سال ۸۴ است که نتیجه آن ۵/۹ بر ۵/۰ به نفع ایشان بوده است.
اما غرض از این نوشته ذکر این مطلب است که نابینایان هم می توانند این رشته را فرا بگیرند و در مسابقات حتی جهانی شرکت نمایند. در زیر مجموعه فدراسیون شطرنج ایران شطرنج نابینایان نیزفعال بوده و مسابقات رسمی در این زمینه برگزار و نفرات برتر به مسابقات جهانی اعزام می شوند.
همه فوایدی که در بازی شطرنج برای افراد بینا متصور است مانند افزایش توان ذهنی٫ تقویت تمرکز و قدرت تجزیه تحلیل و طراحی و نقشه ریزی برای پیروزی و از همه مهم تر لذت بردن از یک بازی فکری و بسیاری فواید دیگر که ازویژگیهای شطرنج است برای نابینایان هم وجود دارد .
اینجانب زمانی که در دوران دانشجوئی در کلینیک نابینایان مشغول کارآموزی بودم در طول یک ترم که هفته ای دو بار به آن کلینیک می رفتیم موفق شدم به سه نفر از نابینایان شطرنج آموزش دهم که در پایان دو نفر که وضعیت بهتری داشتند با هم بازی می کردند .( این یکی از خاطرات خوب و به یاد ماندنی ام از دوران دانشجوئی است )
البته ماهیت بازی چشم بسته با شطرنج نابینایان متفاوت است چون نابینایان می توانند با استفاده از حس لامسه تفاوت دو رنگ و شکل و موقعیت مهره ها را در صفحه شطرنج تشخیص دهند در حالیکه در شطرنج چشم بسته شطرنج باز اجازه ندارد ازحس لامسه کمک بگیرد و تنها باید ازقدرت تجسم و نگهداری ذهنی استفاده نماید.
شطرنج نابینایان ویژگیهای خاصی دارد مثلا روی سر مهره های سیاه دگمه ای وجود دارد که روی مهره های سفید نیست. یا در هر خانه سوراخی وجود دارد که مهره در آن محکم می شود تا با لمس از جایش خارج نشود. همچنین مقررات خاصی برای نابینایان وجود دارد که می توانید در سایت فدراسیون شطرنج آنها راببینید.
به همه خانواده هائی که دارای کودک نابینا هستند توصیه می کنم برای آموزش این بازی زیبا و مفرح و تقویت کننده فعالیت هوشیارانه ذهن اقدام کنند و اثرات مثبت آن را خودشان ببیند.
مقررات بازی نا بینایان ومعلولان بینایی
۱) مدیران مسابقات باید اختیار داشته که مقررات زیر را با شرایط محل تطبیق دهند.در مسابقات شطرنج میان بازیکنان بینا و بازیکنان معلول بینایی ( قانوناً نابینا) هر یک از طرفین می توانند استفاده از دو صفحه را تقاضا کند ، به این صورت که بازیکن بینا از صفحه متعارف و بازیکن معلول از صفحه مخصوص استفاده کند.صفحه مخصوص باید شرایط زیر را داشته باشد:الف) حداقل ۲۰۲۰ سانتی متر
ب) خانه های سیاه اندکی برآمده
ج) یک سوراخ حایل در هر خانه
د) هر مهره دارای میخی در قسمت زیرین که در سوراخ حایل فرو می رود
هـ) مهره ها از نوع استنتن ، و مهره های سیاه با علامت مخصوص
۱) حرکتها باید به طور واضح اعلام و توسط حریف تکرار و در صفحه او اجرا شوند. برای وضوح هر چه بیشتر در اعلام حرکت، استفاده از نامهای زیر به جای حروف متناظر آنها پیشنهاد می شود که نمادگذاری جبری آنها عبارت است از:
الف) آنا
ب) بلا
ج) سزار
د) داوید
هـ) اوا
و) فلیکس
ر) گوستاو
ز) هکتور
عرضها از طرف سفید به طرف سیاه با عددهای آلمانی:
۱) آینس۲) تسوای
۳) درای
۴) فیر
۵) فونف
۶) زکس
۷) زیبن
۸) آخت
قلعه رفتن با (( لانگه رودشاده ))( لفظ آلمانی برای قلعه بزرگ ) و (( کورتسه رودشاده)) ( لفظ آلمانی برای قلعه کوچک) اعلام می شود.
نام مهره ها عبارت است از کونیگ (شاه )، دامه ( وزیر)، تورم (رخ )، لویفر(فیل)، اشپرینگر(اسب) ، باوئر(پیاده).
۲) در صفحه بازیکن معلول بینایی ، مهره هنگامی ((لمس شده)) تلقی می شود که از سوراخ حایل بیرون آورده شده باشد.
۳) حرکت را هنگامی باید (( انجام شده)) تلقی کرد که
(الف) در صورت گرفتن ، مهره گرفته شده ، از صفحه بازیکنی که نوبت اوست برداشته شده باشد؛
(ب) مهرهای در یک سوراخ حایل دیگر قرار گرفته باشد؛
(ج) حرکت اعلام شده باشد.
فقط در این هنگام ساعت حریف را باید به کار انداخت .
در بندهای ۲و۳ ، در مورد بازیکن بینا مقررات متعارف اعتبار دارد .
۴) استفاده از ساعت شطرنج مخصوص معلولان بینایی مجاز است . این ساعت باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:
(الف) صفحه ای با عقربه های محکم ، که در آن هر پنج دقیقه با یک نقطه و هر پانزده دقیقه با دو نقطه برآمده مشخص شده باشد.
(ب) پرچمی که بتوان به سادگی آن را لمس کرد . باید مراقب بود که پرچم طوری قرار گیرد که بازیکن بتواند عقربه دقیقه شمار را در پنج دقیقه آخر یک ساعت کامل لمس کند.
۵) بازیکن معلول بینایی باید حرکتها را به صورت بریل ، یا به خط معمولی ،ثبت کند یا آنها را روی نوارضبط کند.
۶) هر گونه لغزش کلامی در اعلام حرکت را باید بلافاصله و قبل از به کار افتادن ساعت حریف ، تصحیح کرد.
۷) اگر در حین بازی ، پوزیسیونهای متفاوتی در دو صفحه پدید آید ، باید به کمک شخص کنترل کننده و با مراجعه به ثبت حرکات هر دو بازیکن ، پوزیسیونها را تصحیح کرد . اگر ثبت هر دو بازیکن مطابقت داشته باشد ، بازیکنی که حرکت را درست ثبت کرده اما غلط انجام داده است باید پوزیسیون خود را تصحیح کند تا با حرکت مشخص شده در برگه ثبت حرکات مطابقت یابد.
۸) اگر پوزیسیونهای متفاوتی در دو صفحه پدید آید و برگه های ثبت نیز فرق داشته باشند،بازی را باید حرکت به حرکت عقب کشید تا به جایی رسید که دو برگه ثبت مطابقت دارند، و شخص کنترل کننده باید ساعتها را نیز مطابق آن مجدداً تنظیم کند.
۹) بازیکن معلول بینایی حق دارد از دستیاری استفاده کند که هریک یا همه وظایف زیر به عهده او باشد:
(الف) اجرای حرکت هر یک از دو بازیکن بر صفحه حریف
(ب) اعلام حرکتهای هر دو بازیکن
(ج) ثبت حرکتهای بازیکن معلول بینایی و به کار انداختن ساعت حریف او ( با توجه به بند ۳ (ج)
(د) آگاه کردن بازیکن معلول بینایی از تعداد حرکات کامل شده و زمان مصرف شده هر دو بازیکن ، فقط در صورتی که خود بازیکن تقاضا کند.
(هـ) طرح ادعا در مورد نتیجه بازی در که حد زمان سپری شده باشد و مطلع کردن شخص کنترل کننده به هنگامی که بازیکن بینا یکی ازمهره های خود را لمس کرده باشد.
(و) اجرای تشریفات ضروری در صورتی که بازی ناتمام بماند.
اگر بازیکن معلول بینایی از دستیار استفاده نکند، بازیکن بینا در صورت تمایل می تواند از دستیاری استفاده کند که وظایف مذکور در بندهای ۹ (الف) و ۹ (ب) را انجام دهد.
منبع:فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران
/ج
