نویسنده: محمد کاوه
اعتیاد به مواد مخدر وضعیت نامطلوب و هراس انگیزی است که همه را به یاد قیافه های غیر معمول، پژمرده،قدهای خمیده، سرهای فروافتاده، چشمان به گود نشسته و حیثیت های بر باد رفته می اندازد(بیات، 1387: 27). افراد وابسته به مواد اعتیادآور اغلب حساسیت کم و بیش غریبی نسبت به عواطف بی نهایت شدید دارند. وقتی عاشق می شوند، سخت عاشق می شوند و وقتی از کسی نفرت پیدا می کنند، سخت از او متنفر می شوند. بسیاری از معتادان،گوشه گیر هستند. گرم گرفتن با مردم، معتاد را در معرض امکان طرد شدن قرار می دهد. معتادان زود رنج و حساس، اغلب از حساسیت عاطفی فوق العاده خود بی خبر هستند، بنابراین در پس هر حرکت یا هر گفته خالی از غرض، نیت خصمانه ای می بینند و آماده هستند تا متقابلاً واکنش نشان دهند (توئرسکی،1386 :72-74). البته معمولاً خود معتادان اعتراف می کنند که معتاد هستند و نیاز به ماده مخدر دارند، بااین حال برخی تغییرات روانی و اجتماعی در خلق و خوی این افراد می تواند در شناخت معتادان مؤثر باشد که به مهم ترین این تغییرات اشاره می شود: وجود دوره های بی قراری، تحریک پذیری، عصبانیت و اضطراب که تقریباً به طور ناگهانی جای خود را به سرخوشی، رضایت آشکار و آرامش می دهد، تمایل به کناره گیری از بستگان به ویژه خانواده و اشتیاق و افزایش معاشرت با دوستان مشکوک و جدید، دیر خوابیدن در شب و دیر بیدار شدن در صبح، بالا رفتن هزینه های شخصی و درخواست مکرر پول از والدین و دیگران، بستن در اتاق به روی خود برای مدت طولانی تا آن که تغییر احوالشان بر دیگران معلوم نشود، بی توجهی به ظاهر خود و داشتن موهای ژولیده و لباس های کثیف، افزایش رفت و آمدهای ظاهراً بی مقصد و مشکوک، خواب آلوده و افسرده بودن همراه با شادابی بسیار زودگذر، پرگویی و یاوه گو شدن،دروغ گویی و دادن وعده های بی اساس، بی توجهی، بی علاقگی و بی تفاوتی نسبت به کار و گریزان بودن از انجام کارهای بدنی به ویژه ورزش (ستوده، 1386 :190و 191)، اتخاذ تصمیم های جدید و عدم استوار بودن بر رفتار اصولی و شخصیتی خود، عصبانیت بیش از حد انتظار و نامتناسب بودن این میزان عصبانیت با حجم مشکل، تصور این که دنیای واقعی به سادگی و بدون هیچ مشکلی هموار می شود و خیال بافی و بی توجهی به واقعیت (نارنجی ها،1388 :11و12)، عدم خلق و خوی ثابت، شب نشینی های مکرر با افرادی خاص، حرکات مشکوک و پنهان کاری در منزل و محل کار، خروج از منزل به خصوص بعد از ظهرها، ارایه صورت خرج های صوری، سرقت از منزل و غیب شدن ناگهانی اشیاء منزل، عدم تمایل به مسافرت های دور، در خانه ماندن یا خارج شدن از خانه برای مراجعه به مکان های خاص، حساسیت نشان دادن به بحث های ضد اعتیاد، شرکت نکردن در مسائل اجتماعی و فرهنگی، سیاهی لب ها، چشمان قی کرده و فرو رفته، گونه های برآمده و دندان های سیاه، خارش بدن به خصوص در نواحی کشاله ران و بینی، ضعف جنسی و عدم رغبت به ارتباط زناشویی، کم خوردن مواد غذایی به خصوص ترشی، شیر و بستنی، ایجاد دردهای مزمن معده، داشتن یبوست و طولانی شدن زمان دستشویی، آب ریزش بینی،عطسه و خمیازه های طولانی، ضعف جسمی همراه با لاغر شدن، حالت عصبی و پف کرده، عدم تمایل به انجام آزمایش خون و تست سلامتی کوچک شدن و بزرگ شدن مردمک چشم، دورگه شدن صدا، وجود آثار ناشی از تزریق در دست چپ، عرق کردن بدن، مصرف چای زیاد و پررنگ، داشتن اشیاء و وسایلی نظیر زرورق، سیگار، لوله خودکار، تیغ و سرنگ، داشتن بعضی از داروهای مشخص مانند: اسپکتورانت، کدئین و قرص دیفنوکسیلات و مصرف داروهای خواب آور مانند: دیازپام، عدم تمدید گواهی نامه، نگهداری پلاستیک های مشمعی به ابعاد 5 در 10 سانت، استفاده از عطر و ادکلن های تند، استفاده از قطره های چشمی فنیل افرین و نفازولین، خرید ذغال در حجم و مقدار معین، استفاده از شیشه های سُس و کش های پلاستیکی(اکبری، 1385 :246 -242).
مراحل اعتیاد
از زمان آشنایی فرد با مواد مخدر تا وابستگی کامل به آن، مراحلی وجود دارد که از بعضی جهات این موارد به هم شبیه هستند و می توان آن ها را به سه دوره تقسیم کرد:دوره اول- این مرحله با برداشتن اولین لیوان مشروب، روشن کردن اولین سیگار یا استفاده از اولین قرص آغاز می شود. متخصصان این اولین پله اصلی اعتیاد را «آشنایی» می نامند. عامل شخصیتی که به احتمال زیاد در مصرف اولین الکل، مواد مخدر یا سیگار کشیدن درگیر است، ویژگی«نوگرایی» است. نوگرایی طیف وسیعی از ویژگی های خود و سرشت است که تحت تأثیر عوامل ژنتیکی است و شامل علاقه و میل به احساسات جدید، عدم میل یکنواختی و داشتن احساس آزادی و رها بودن می شود.این مشخصات برای فردی که برای اولین بار الکل و مواد مخدر مصرف می کند کامل است. این فرد احساس نارضایتی و بی حوصلگی می کند و خواستار انجام کاری تازه است و از خطر کردن نمی هراسد؛ حتی از خطر دستگیر شدن، مریض شدن و یا معتاد شدن.
دوره دوم- این مرحله در فرایند اعتیاد را «نگهداری» می نامند و فقط به دلیل آن که فردی دارویی را یک بار مصرف می کند، نمی توان گفت او به استفاده از آن ادامه می دهد.
دوره سوم- این آخرین مرحله در سیکل اعتیاد است که به آن «جدایی» می گویند. عمل ترک کردن به معنای آن است که فرد با هدف مشخص و قاطعانه قصد به پایان دادن عادت مزمن یا اعتیاد خود دارد و این با حالت عدم توانایی به ادامه اعتیاد و یا آن عادت مزمن تفاوت می کند (هامر و کوپلند،1382 :163-165).
منبع مقاله: کاوه، محمد، (1353) آسیب شناسی بیماری های اجتماعی، تهران: جامعه شناسان، چاپ اول.
