نویسندگان: دکتر محسن ایمانی- فاطمه وجدانی
در واقع، معیار قطعی و معینی برای بلوغ وجود ندارد. بلوغ پدیده ای چند بُعدی و مقوله ای زیستی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و شرعی است.
معیار اصلی قضاوت مردم درباره ی بلوغ، اغلب همان تحولات جسمی و جنسی فرد است. برای پسرها، سن «بلوغ جسمی» حدود 12/5 تا 14/5 سالگی، و «بلوغ جنسی» حدود 14/5 سالگی است. عمده ترین تغییر در این دوره، تغییر در اندازه، شکل و عملکردهای بدن و از طرف دیگر، رشد جنسی و امکان تولیدمثل زیستی است. با این حال، دوره ی بلوغ و نوجوانی را نمی توان تنها به تحولات جسمی و جنسی تعریف کرد.
بلوغ، جنبه ی روانی هم دارد. «بلوغ روانی» به معنای پختگی روحی است، به طوری که انسان قدرت تشخیص مسائل و تمیز مصلحت زندگی خود را پیدا کند. فرد با برخورداری از بلوغ روانی، قادر به قبول مسئولیت های اجتماعی، مانند انتخاب شغل، تشکیل خانواده و ایفای نقش های محوله و قدرت رویارویی با مشکلات پیچیده ی زندگی می شود. برای رسیدن به این مرحله، سن مشخصی وجود ندارد. عوامل خانوادگی و تربیتی بر روند بلوغ تأثیرگذارند؛ در نتیجه، انسان ها در سنین مختلفی به بلوغ روانی می رسند. حتی شاید اکثر انسان ها هرگز به بلوغ روانی کامل دست نیابند.
برخی از تحولات و نشانه های بلوغ روانی عبارتند از:
- نگرانی های ناشی از تغییرات جسمانی و علایم بلوغ
- توجه به هویت خود یا بحران شناخت خویش
- تردید، دودلی و بی ثباتی
- برتری جویی و جلب توجه دیگران
- تصورات و تخیلات فراوان
- زودرنجی و احساساتی بودن
- کمرویی، گوشه گیری و درون گرایی
- اعمال منفی و مخالفت جویی
- رشد استعدادهای ادراکی، حافظه و تخیل
- فرافکنی (نسبت دادن اشتباهات خود به دیگران، به جای داشتن رفتار منطقی) و دلیل تراشی برای انجام دادن کارهای نادرست
حال ببینیم «بلوغ اجتماعی» چه پیامدهایی برای نوجوان دارد. در این دوره، نوجوان از وابستگی های کودکانه به والدین رها می شود و تمایل دارد که در عرصه های گوناگون زندگی، مستقل و خودکفا باشد. در این مرحله نوجوان دارای خصوصیات زیر است:
- خودکفاست و می تواند اعمال خود را کنترل و هدایت کند. با مشورت افراد مجرب، تصمیم می گیرد و پیامد آن را نیز می پذیرد.
- مسئولیت پذیر است.
- میانه رو، معتدل و دارای روحیه ی گذشت و عفو است.
- آینده نگر و به آینده خوش بین است و در مقابل شکست ها خود را نمی بازد.
- خود را ارزیابی می کند و ویژگی های مثبت و منفی خود را فهرست می کند.
- دارای روحیه ی تعاون، همکاری و معاشرت است.
- روحیه ی پذیرش انتقاد سازنده از دیگران را دارد و از انتقادهای درست و منطقی عصبانی نمی شود.
- صبور و بردبار است.
ازطرف دیگر، «بلوغ اقتصادی» زمانی رخ می دهد که فرد از نظر اقتصادی و تأمین مخارج و اداره ی امور زندگی، مستقل شود و روی پای خود بایستد. در چنین شرایطی، فرد درصدد تشکیل خانواده و ازدواج برمی آید. با توجه به وضعیت اقتصادی- اجتماعی جامعه، سن بلوغ اقتصادی روبه افزایش است.
از نظر «بلوغ شرعی»، فقه شیعه و سنی، بلوغ را برای پسران 15سال قمری و برای دختران 9سال قمری درنظر گرفته است. در این مرحله، مجموعه ای از مسائل شرعی بر آنان واجب می شود.
بنابراین، بلوغ در ابعاد مختلف، باعث رشد همه جانبه ی انسان می شود و توجه به همه ابعاد آن، نه تنها برای خانواده و مربیان، بلکه برای خود نوجوان و جوان نیز لازم است، زیرا پیامدهای رشد در ابعاد مختلف، به هم وابسته اند؛ برای مثال، نمی توان رشد بدنی را بر رشد ذهنی ترجیح داد یا برعکس. همین طور، محدودیت های رشدی در هر یک از این جنبه ها، سبب می شود که نوجوان نتواند به استقلال مورد نظر خود دست یابد.
معمولاً خانواده ها هم زمان با دستیابی فرزندان شان به تجارب اجتماعی، بر میزان آزادی های آنان می افزایند و البته هرچه رفتار فرزند اعتمادبرانگیزتر باشد، والدین بیش تر به او اعتماد می کنند و احساس می کنند که او از آزادی اش، سوءاستفاده نمی کند؛ بنابراین می توان گفت میزان آزادی نوجوان در گرو عقلانیت، تجارب اجتماعی و رفتار اعتمادبرانگیز اوست.
منبع مقاله :
ایمانی، محسن؛ وجدانی، فاطمه؛ (1388)، چالش های من و پدرم،(پاسخ به سؤالات نوجوانان)، تهران: نشر قطره، چاپ اول (1389)
