نویسنده: دکتر فرهاد شاملو
آیا نحوه ی تغذیه ی نوزاد بر سلامت جسمی و روانی او تأثیرگذار است؟
نوزاد از اولین ساعات پس از تولد نیاز به تغذیه با شیر مادر یا شیرهای جایگزین دارد. اصولاً شیر مادر طبیعی ترین و بهترین غذایی است که مورد نیاز نوزاد می باشد. اگرچه شیرخشک ها ترکیبی شبیه شیر مادر دارند ولی شیرمادر نسبت به آن ها مزایای متعدد تغذیه ای و غیرتغذیه ای دارد؛ از جمله آن که نیاز به گرم کردن ندارد، برای مصرف آماده است، نیازی به افزودن آب سالم ندارد، معمولاً بدون میکروب است، نیازی به استفاده از ظروف تمیز ندارد، احتمال وجود آلرژی و حساسیت در کودک نسبت به آن در مقایسه با شیرهای دیگر کم تر است، آنتی بادی هایی علیه باکتری و ویروس دارد و سرانجام این که حاوی مواد مغذی مثل کلسترول است که شیرهای دیگر فاقد آن هستند.با آن که سعی شده شیرخشک ها شباهت زیادی به شیرمادر داشته باشند ولی برای آماده کردن آن ها از آب و ظروف استفاده می شود که باید پاکیزه باشند؛ وگرنه احتمال عفونت زایی دارند. با این حال، اگر شیر مادر در دسترس نباشد می توان از این شیرها به عنوان جانشین مناسبی استفاده کرد. شیر گاو به علت داشتن املاح زیاد و کمبود آهن ممکن است موجب خونریزی روده و کم خونی شود و به همین سبب قبل از یک سالگی توصیه نمی شود.
مزیت مهمی که شیردهی با شیر مادر دارد، آن است که مادر برای شیردادن به نوزاد او را در آغوش می گیرد و کودک در این حالت احساس نزدیکی و امنیت می کند و آرامش بیشتری می یابد، بنابراین کودک همواره شیرخوردن در آغوش مادر را به همه ی انواع دیگر آن ترجیح می دهد. نوزاد در تماس با مادر احساس اطمینان و لذت بیش تری دارد که این در افزایش سلامت روانی او مؤثر است. احساس گرمی و عاطفه ی مادر در شکل دهی تلقی کودک نسبت به زندگی و جامعه تأثیر بسیار خوبی دارد. توصیه بر آن است که اگر از شیشه ی شیر و پستانک استفاده می شود، بهتر است مادر در حالی که نوزاد را در آغوش دارد، تغذیه ی او را انجام دهد.
حداقل 6 تا 12 ماه شیردهی مورد نیاز کودک است. بعد از 6 ماهگی همراه شیر، غذای جامد و آب میوه نیز تجویز می شود. قبل از 6 ماهگی با نظر پزشک می توان از برخی ویتامین ها هم استفاده کرد.
مادر چگونه باید ساعات شیردهی نوزادش را تنظیم کند؟
تغذیه ی کودک از وظایف مهم مادر است. جدا از نیاز نوزاد به مواد غذایی، نحوه ی رسیدگی به این امر هم اهمیت دارد. توجهی که مراقبت کنندگان کودک به غذا خوردن او نشان می دهند، از نظر عاطفی بر کودک تأثیرگذار است و در شکل دهی احساس کودک نسبت به دیگران و به طور کلی زندگی، نقش دارد. کودکی که به خوبی و در زمانی که نیاز دارد، تغذیه نشود، جدا از مشکلات جسمی، از نظر روانی نیز آسیب می بیند و ممکن است در او زمینه ای از عدم امنیت و احساس نداشتن فریادرس و ناامیدی و بدبینی به وجود آید.درک علایم دریافتی از کودک، مبنی بر این که چه زمانی غذا دادن شروع یا متوقف شود، بسیار مهم است. مادر باید به خوبی نیاز کودک به غذا را احساس کند و غذای لازم را به او برساند. در دوران نوزادی که کودک قادر به تکلم نیست و نمی تواند گرسنگی خود را بیان کند، احساس مادر به او کمک می کند از روی حالات نوزاد خود حدس بزند که زمان شیر دادن او فرارسیده است.
در مورد ساعات شیردهی نوزاد نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری معتقدند هر زمان که کودک تقاضای شیر کرد، باید به او شیر داد و ساعات خاصی را در نظر نگرفت. شیرخوردن کودک در هر زمانی که او احساس نیاز کرد، آرامش و اطمینان بیشتری به او می بخشد. با اجرای این برنامه (شروع و قطع شیردهی در زمان نیاز و رفع نیاز) به طور خودکار زمان شیردهی به نوزاد هم نظم لازم را به خود خواهد گرفت و حتی ساعاتی نیز که کودک احتیاج به شیرخوردن دارد، برای مادر مشخص می شود. در هر حال نباید وقتی طفل گرسنه است، او را از تغذیه محروم کرد. کودکان معمولاً در چهارماهگی، روزی 3-4بار (هنگام بیدار شدن از خواب) و در هشت ماهگی روزی 2 بار تقاضای شیر می کنند. بعد از شش ماهگی به تدریج غذاهای جامد و آب میوه هم به رژیم غذایی کودک اضافه می شود. مادر باید با توجه به سرعت غذا خوردن کودک، فاصله ی بین قاشق های غذایی را که به دهان کودک نزدیک می کند، تنظیم نماید.
بهتر است از غذاهایی که مورد علاقه ی کودکند بیشتر استفاده شود و او را مجبور به خوردن موادی که دوست ندارد، نکنیم؛ مگر آن که ضرورت داشته باشد؛ مثل خوردن دارو. در این صورت بهتر است آن را با مایعی شیرین مخلوط کنیم تا برای نوزاد خیلی نامطبوع نباشد.
بدغذایی کودک ناشی از چیست؟
بعضی خانواده ها در زمینه ی غذا دادن به کودک خود مشکلاتی پیدا می کنند. گاهی کودک از خوردن غذایی خاص (یا در مواقعی، از هر غذایی) ابا دارد و اصرار والدین هم عموماً مشکل را بیش تر می کند.مشکلات تغذیه ی کودک اکثراً به طور غیرارادی توسط خانواده تقویت می شود. اصرار زیاد آن ها برای خوردن غذایی خاص می تواند موجب لجبازی و گاهی سبب انزجار کودک از آن غذا در دوران بزرگ سالی شود. این مشکلات در صورت برخورد مناسب خانواده معمولاً گذرا و قابل حل است. گاهی والدین غذایی نامناسب به نوزاد می دهند و گاهی نیز غذا مناسب است ولی کودک آن را دوست ندارد و به همین علت نسبت به مصرف آن بی میل است.
اگر کودک بدون علت یا از روی لجبازی از خوردن غذایی امتناع کند، بهتر است والدین زیاد اصرار نکنند و وقتی آن غذا را نمی خورد، غذای دیگری در دسترس او قرار ندهند و از راه های دیگر نیز او را به غذا خوردن وادار نکنند. کودک به طور طبیعی گرسنه می شود و همان غذا را با میل می خورد. اصرار والدین فقط موجب لجبازی می شود. هرچه آنان موضوع را مهم تر جلوه دهند، کار پیچیده تر می شود. وقتی غذا مناسب است و دلیلی برای رد کردن آن وجود ندارد، والدین باید اکراه را نادیده بگیرند، اصرار نکنند و غذای دیگری پیشنهاد نکنند. کودک غذا را خواهد خورد.
اگر خانواده احساس کند کودک نسبت به خوردن بعضی غذاها بی میل است ولی بعضی غذاها را دوست دارد و غذاهای موردعلاقه ی او برای رشد جسمی اش کافی هستند، بهتر است سعی شود همان غذاهای موردعلاقه ی او استفاده شوند. بعضی نوزادان غذای هضم شده را بالا می آورند. اگر این عمل تکرار شود، باید به پزشک مراجعه کرد تا نوزاد دقیقاً معاینه شود. این امر گاهی به دلیل وجود اشکال در دستگاه گوارش است و گاهی هم علت روانی دارد.
اگر کودکی رشد جسمی متناسب با سن خود ندارد و به اصطلاح «وزن نمی گیرد» مراجعه به پزشک ضروری است. بعضی بیماری های جسمی و گاهی اختلال در روابط عاطفی با مراقبتگران عامل این امر است. نوزادی که هرچه می خورد استفراغ می کند، نوزادی که همیشه گرسنه است، نوزادی که از غذاخوردن امتناع می کند، کودکی که بیش تر می نوشد و کم تر می خورد (بعد از شش ماهگی) و سرعت رشد ناکافی نوزاد، از مواردی هستند که مراجعه به پزشک را ایجاب می کنند.
نوزادان به چه مقدار خواب نیاز دارند و علل بی خوابی آن ها چیست؟
اکثر شیرخواران (70درصد آنان) تا سه ماهگی تمام شب را می خوابند (حداقل 5 ساعت مداوم). البته بیدار شدن شبانه ی نوزادان 3-4 ماهه برای شیرخوردن، طبیعی است. هنگامی که روش زندگی و کار والدین ایجاب می کند کودک خود را زود از خواب بیدار کنند و شب دیرهنگام به بستر ببرند، باید طوری برنامه ریزی کنند که کودک در روز هم به مقدار کافی بخوابد.اتاق خواب کودک بهتر است خنک و تاریک، با هوای تمیز و بدون سروصدا باشد. آرامش در حین خوابیدن کمک می کند که کودک در هنگام بیداری هم آرام تر باشد.
نیاز به خواب کودکان با بالا رفتن سن کم می شود. تا سه ماهگی نوزادان نیاز به حدود 16 ساعت خواب (که شامل چرت زدن هم می شود) دارند. در پنج ماهگی به 15 ساعت و در دوازده ماهگی به 14 ساعت خواب نیاز است.
یکی از علل بی خوابی شیرخواران کولیک است که با بغل کردن، تکان دادن و شیردادن معمولاً کودک آرام می شود و می خوابد.
گاهی بعضی داروها عامل بی خوابی کودک هستند. کودکی که دارو مصرف می کند، باید از این نظر بررسی شود. بعضی بیماری ها مثل عفونت گوش هم ممکن است سبب بی خوابی کودک شوند.
دلایل عصبی هم از عوامل بی خوابی هستند. خانواده های پرتنش می توانند کودکان را دچار آشفتگی در خواب نمایند. اضطراب جدایی هم علت دیگر بی خوابی است. کودکانی که به خانواده (به ویژه به مادر) وابستگی شدید دارند، وقتی در کنار وی نباشند، خواب شان نمی برد.
در جوامع غربی، چون استقلال طلبی یک ارزش محسوب می شود، کودک باید از سنین پایین یاد بگیرد که تنها بخوابد و کتب روان شناسی بسیار بر این امر تأکید دارند. ولی در بعضی جوامع که با هم بودن یک مزیت به حساب می آید، بر خوابیدن در کنار خانواده تأکید می شود. از این رو تعیین محل خواب طفل بستگی به شرایط فرهنگی دارد. در شرایطی که این امر با فرهنگ غالب جامعه هم خوانی نداشته باشد، یعنی در سنی که سایر کودکان آن جامعه نزد والدین نمی خوابند ولی کودک هنوز تمایل قوی داشته باشد که نزد آن ها باشد، آن کودک دچار مشکل است.
منبع مقاله :
شاملو، فرهاد(1388)، زندگی روانی کودک تا یک سالگی (کودک شیرخوار خود را بشناسیم)، تهران: نشر قطره، چاپ اول
