مبلمان شهری و تبلیغات محیطی

همه انسان ها در طول روز برای گذراندن زندگی، زمان زیادی را بیرون از خانه مشغول هستند. روستاها و شهرهای کوچک تر به دلایل زیادی از جمله آب و هوای خوب، میزان مناسب فضای سبز، عدم وجود ترافیک و آلودگی های صوتی و... شرایط مناسب تری را برای شهروندانشان فراهم می آورند. ولی در کلان شهرها چنین نیست و متأسفانه شهروندان از چنین امتیازاتی محروم هستند و روز خود را در محیطی ناآرام به شب می رسانند. درواقع مردم شهرنشین، زندگی ماشینی خود را آدم آهنی وار شروع کرده و شب به صورت رباطی خسته و بی روح به منزل باز می گردند.
دراین جاست که مسئله « زندگی شهری یا زندگی در شهر» مطرح می شود. برای درک بهتر موضوع، به بررسی این دو حالت می پردازیم. زندگی شهری در واقع گذراندن زمان و سپری کردن روز و شب رساندن آن، درمیان ساختمان های بلند برج ها، ماشین های غول آسا و صدها فناوری پیشرفته و بی روح دیگر به هدف تأمین نیازهای اولیه است، بدون توجه به نیازهای روحی و روانی که نقش مهمی در زندگی یک انسان دارند. البته زندگی شهری، دارای دو بعد است، یک بعد مثبت و یک بعد منفی. بعد مثبت زندگی شهری این است که با وجود پیشرفت ها و امکانات زیادی که در شهرهای بزرگ وجود دارد، زندگی برای شهروندان آسان تر شده و سرعت انجام کارها بیشتر و بعد منفی در زندگی شهری این است که همین پیشرفت ها و صنعتی شدن زندگی ها و سرعت گرفتن انجام کارها، شهروندان را از توجه به بسیاری از مسائل دیگر و لذت بردن از آن ها محروم کرده است. به عنوان مثال امروزه درشهرهای بزرگ، مردم زمان کمتری را با هم و در کنار هم می گذرانند و به لطف وجود وسایل نقلیه شخصی و عمومی، ارتباطات روزانه شهروندان با یکدیگر و همچنین عوامل طبیعی پیرامونشان به شدت کاهش یافته است.

و اما زندگی در شهر!

زندگی در شهر در واقع، زندگی شهری با حداکثر کاهش بعد منفی آن است. کلان شهرها به دلیل خدمات و امکانات گسترده ای که به شهروندان ارائه می دهند، مکان مناسبی برای زندگی می باشند ولی نکته مهم این جاست که آسایش زندگی در دو بعد فیزیکی و روانی تأمین می شود که متأسفانه درکلان شهری مثل تهران، در جهت آسایش روانی شهروندان هیچ اقدام چشمگیری صورت نگرفته است.شهرهای بزرگ به دلیل وجود برج ها و ساختمان های بلند بتونی و شیشه ای، وسایل نقلیه گسترده، راه های ارتباطی پیچیده ازجمله بزرگراه ها و.. چهره صنعتی، خشک و بی روحی به خود می گیرند. با استفاده از « مبلمان شهری» می توان تا حد زیادی از این معضل شهرهای بزرگ کاست. « مبلمان شهری» به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیا، دستگاه ها، نمادها، خرده بناها، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل، در فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شده اند. مبلمان شهری در واقع زبان ارتباطی بین محیط شهری و شهروندان است. زبانی که از طرق مختلف به انسان کمک می کند تا از محیط اطراف خود پیامی را بگیرد و آن را در ذهن خود، پرورش دهد. بشر موجودی است که نمی تواند بدون «ارتباطات» زندگی کند. هر فرد زنده به طور مرتب به وسیله حواس خود از محیط زندگیش اطلاعاتی به دست می آورد و آنها را در مغز خود بررسی می کند. به این ترتیب می توان گفت که هر آنچه که اطلاع یا پیامی از خود می فرستند، « فرستنده» و بشر را که دریافت کننده این اطلاع است، "گیرنده" می نامیم. انتقال پیام ممکن است از راه های مختلف انجام پذیرد یا به اصطلاح دیگر پیام ها می توانند از کانال های گوناگوی منتقل شوند. یکی از این کانال ها که در زندگی شهری می توان از آن استفاده کرد، مبلمان های شهری هستند. مبلمان شهری، نوعی "فرستنده" است که می تواند به خوبی پیام ها را در مکان و زمان مناسب به شهروندان منتقل کند. هر پیام ( خبر) از مجموعه ای از « اطلاعات» تشکیل شده است. که بشر به عنوان گیرنده این اطلاعات را از طریق حواس پنج گانه اش دریافت می کند و در مغز خود به تجزیه و تحلیل آن ها می پردازد. در این تجزیه و تحلیل است که عوامل اجتماعی - روانی مانند شخصیت فردی و تجارب شخصی و غیره نقش اساسی پیدا می کنند. در اینجاست که می توان به نقش مهم و اساسی « مبلمان شهری» در زندگی شهرنشینان پی برد. هدف نهایی یک شهر، ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند. رسیدن به این هدف و به وجود آوردن چنین شهری، مستلزم توجه بیشتر مسئولین به برنامه ریزی، ساماندهی، آرام سازی و بهسازی فضا و تجهیزات شهری است. طراحی فضاهای سبز، راه های رفت و آمد پیاده و سواره، تابلوهای اطلاع رسانی جمعی، استفاده از آب نماها، استفاده از مصالح مناسب در کف سازی ها، توجه به نورپردازی و رنگ ها و بازی با آنها و بسیاری موارد دیگر، همگی عوامل تأثیرگذاری برای داشتن شهری آرام و زیباست. در ایران امروز، به دلایل گوناگون از جمله بی توجهی مسئولین، مهاجرت بی رویه از شهرهای کوچک و روستاهای اطراف به کلان شهرها باعث شده است بسیاری از شهرهای بزرگ به صورت بی ضابطه گسترش پیدا کند و تسلط مسئولین شهری به کنترل اوضاع اجتماعی و پرداختن به امور سیمای شهرها و ساماندهی آن ها کمتر شود و حتی درمواردی باعث شده است که بر آورده ساختن نیازهای ابتدایی شهروندان، مسئولین را از توجه به زیبا سازی شهری مطرح شده است، بیشتر تمرکز بر روی مبلمان شهری به کار رفته در کشورهای غربی است، زیراهمان طور که می دانیم کشورهای پیشرفته اروپا و آمریکا در این زمینه رشد چشمگیری داشته اند. ولی همان طور که قبلاً هم گفته شد، "مبلمان شهری" نقش فرستنده پیام را در جامعه ایفا می کنند و این پیام درکشورهای مختلف، ریشه در فرهنگ، سنت و آداب آن کشور دارد و تقلید صرف از کشورهای غربی در این زمینه، خود می تواند مشکل ساز باشد.
درکشور با تمدن ایران، از زمان های قدیم به بحث فضاهای شهری توجه شده است. به عنوان مثال برخی آب نماها، لوح های سنگی، تندیس های سنگی از پادشاهان و... استفاده شده در زمان هخامنشیان، همگی نشان از قدمت طولانی مبلمان شهری در ایران دارد. در دوران بعد از اسلام هم به مبلمان شهری توجه شده است. درمعماری صفویه، همواره خانه های ایرانی دارای الگوی سکوی خصوصی درکوچه و خیابان بودند که عابران پیاده نیز از آن استفاده می کردند. نحوه زنده شدن معابر با این سکوها تنظیم می شد. بعضی از این عناصر هم ریشه در باورهای مذهبی مردم- نظیر سقاخانه ها که در تمام نقاط شهر دیده می شدند- داشته است. پس از صفویان، دولت مرکزی قدرتمندی روی کار نیامد و از آن به بعد به خصوص در دوران قاجاریه، ایران دچار آشفتگی های شدید شد که همین امر باعث گردید که دیگر به ساماندهی شهرها و عناصر شهری توجه نشود و زمینه برای رشد و پیشرفت در استفاده از مبلمان شهری از بین رفت. درعصر حاضر، با توجه به پیشرفت فناوری و وجود برق و تلفن و گسترش راه های ارتباط جهانی ( اینترنت) برای حل معضل کلان شهرها یعنی بی روح و ماشینی بودن زندگی راه های زیادی وجود دارد. بحث زیبا سازی شهرها، بحثی پویا و زنده است که با زمان به جلو حرکت می کند، پس توجه و استفاده از امکانات، شرایط و مقتضیات هر دوره، امری مهم ضروری است.
نور پردازی از جمله مواردی است که نقش مهمی را در زیبا سازی شهری ایفا می کند. درمعماری ایران باستان، به مسئله نور و نورپردازی توجه زیادی شده است و با استفاده از نور و سایه، فضاهای آرام، دلپذیر و زیبایی را خلق می کردند. رواق ها، طاق ها، قوس ها، ارسی ها و پنجره های مشبک همچنین هزاران شاهکار دیگر درمعماری ایرانی، از جمله همین تأثیراتی است که نور بر زندگی ایرانیان داشته است. اما متأسفانه این روزها هیچ اثری از این نوع معماری در ساخت و سازهای شهر به چشم نمی خورد. این روزها، نور پرداری تبدیل شده است به وسیله ای برای پوشاندن نواقص ساختمان ها. حتی گاهی اوقات استفاده غیر حرفه ای و بیش ازاندازه از نور، خود باعث ایجاد تنش و اضطراب در شهروندان می شود. در صورتی که با وجود پیشرفت فناوری و گسترش سیستم های گوناگون نور پردازی می توان با استفاده از نور در زیباسازی شهری، اقدامات زیادی صورت داد. به عنوان مثال می توان با استفاده ازنورهایی با رنگ های مشخص، پیام خاصی را به شهروندان رساند و یا حتی درمکان هایی مشخص، ایجاد بازی و سرگرمی می کرد. این که از چه نوری در چه فضایی استفاده شود، نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه شود و در برخی فضاهای عمومی که ناخود آگاه تنش در آنجا زیاد است ( مثل مکان های پر ترافیک، مکان های دارای آلودگی صوتی و...) می توان با استفاد از نورهایی با رنگ های آرامش بخش و نورپردازی صحیح، تا حد زیادی از این تنش ها کاست. درکشورهای پیشرفته دنیا، نورپردازی منطقی و ضابطه مند باعث شده تا نوعی زندگی شبانه در فضاهای شهری شکل گیرد که موجب پویایی و شادابی شهر است، به طوری که در 24 ساعته زندگی شهر در جریان است و بسیاری از شهروندان برای رهایی از فشار های روزانه، به محیط های آرام موجود درشهر پناه می آورند مکان هایی که کمبود آن ها در کلان شهرهای ما به شدت احساس می شود. در سال های اخیر به مسئله نور پردازی توجه بیشتری شده است ولی متأسفانه عدم هماهنگی دراستفاده از فناوری های نوری و همچنین عدم وجود طرح جامع در این زمینه، مشکلات زیادی را به وجود آورده است که اگر به موقع به این مشکلات رسیدگی نشود، می تواند ضربه های جبران ناپذیری به روح و روان شهروندان وارد می آورد.
منبع مقاله :
نشریه شهر، زندگی، زیبایی شماره 1