مترجم: مسعود رجب نیا
هر گونه توضیحی درباره ی گسترش تمدن در پیرامون بین النهرین وابسته است به حدس و گمان. زیرا، اطلاعات ما در این باره بسیار ناقص است. با این همه، باستان شناسی جسته و گریخته نکاتی را روشن ساخته است. برای مثال، الواح میخی بعضی از سوداگران آشوری از وضع آناتولی شرقی در حدود 1900 پ م، نکاتی به دست می دهند. این بخش در آن هنگام، به امیر نشین های کوچکی تقسیم می شد؛ و بعضی از تختگاه های امیران کمابیش مشخصات کانون های شهری را پیدا می کردند. وجود کانون های تجمع ثابت بازرگانان که با مراکز بازرگانی شهر آشور که خود آبادی دور دستی در دشت بین النهرین بود بستگی داشتند، گواهی است بر وجود داد و ستدی پررونق و گسترده در میان کانون های دور دست بازرگانی. به همراه این امور بازرگانی، نفوذ فرهنگی نیرومندی رواج گرفت. چنان که امپراتوری حتی (1) در آناطولی (پس از 1800 پ م ) بنیاد شد، هنر و دین و نوشتار دربار آن، همه نموداری از سرمشق و سبک بین النهرین داشت.(2) با این همه، پیروی از فنون و شیوه های بین النهرین موجب نشد که سنت بومی فرو گذاشته و یکسره فراموش شود. گونه ای در هم آمیختگی میان عناصر نیمه متمدن و متمدن به هنگام مقتضی، مایه ی پیدایش تمدن مشخص حتی با فرهنگی و جامعه ای خاص شد.(3)
تمدن حتی یکی از چند تمدنی بود که در پیرامون بین النهرین در حدود 2000 پ م بالید. تمدن های هوری، کنعانی، آشوری، کاسی و ایلامی، همه از سرچشمه ی بین النهرین سیراب شدند.(4) و جز از تمدن کنعانی همه نیروی نظامی شگرفی پی افکندند. ترواییان که در کرانه های دور دست دریای اژه شهری کوچک و توانگر را در 2000 پ م بر پا کرده بودند، از مزایای تمدن بین النهرینی پیروی می کردند.(5) به احتمال قوی، ثروت تروا بیشتر از بهره کشی از روستاییان بومی فراهم شده بود؛ ولی بازرگانی دریایی نیز شاید به این ثروت افزوده باشد. شیوه ی زندگی تروایی نمودار درآمیخته ای است از روش تمدن بالیده توسط جنگ آوران اشرافی مانند حتّیان و روش برخاسته از دریا نوردی که مصداق و نمونه ی بر جسته ی آن در «کِرِت مردم مینوسی» پدیدار شد.
پی‌نوشت‌ها:
1. Hittite
2. نوشتار حتی بعضی از مشخصات خط میخی بین النهرین دودمان سوم اور ( در حدود 2050 -1950پ م) را حفظ کرده است. این گواه است بر این که مردم اسیای صغیر نوشتار را از کاتبان بین النهرین آن زمان فرا گرفته اند.
3. این اشارات کوتاه به زمینه ها و سرچشمه های تمدن حتی از منابع زیر است:
O. R. Gurney, the Hittites (Harmondsworth: Penguin Books, 1954); Margaret Riemschneider, Die Welt der Hethiter (Stuttgart: Gustav Kilpper Verlag, 1954); Eugene Covaignac, Le Problem Hittite (Paris: Libraries Ernest Leroux, 1936).
4. شاید هم چنین مردم جنوب عربستان نیز ازآن برخوردار شده باشند. نک:
Carl Rathjens, (Die Weihrauchstrasse in Arabien), Tribus: Jahrbuch des Lindenmuseums, N. F.II/III (1952-53), 290-95; Richard Le Baron Bowen. Jr., and Frank P. Albright, Archaeological Discoveries in South Arabia (Baltimore, Md.: Johns Hopkins Press, 1958). P.87.
5. Carl W. Blegen et al., Troy (Princeton, N. Y.: Princeton University Press, 1950), vol. I, Part I, pp. 41, and 204-13.
/م
