شخصیّت و انواع اختلالات آن

شخصیت چیست؟

واژه ی شخصیت در زبان روزمره معانی گوناگونی دارد. وقتی در مورد کسی گفته می شود که بسیار باشخصیت است، اغلب درجه ی کارایی جاذبه ی اجتماعی وی مورد نظر است. در پرورش شخصیت سعی بر این است که به شخص برخی مهارت های اجتماعی را یاد دهند و وضوع ظاهری و شیوه ی سخن گفتن او را بهبود بخشند تا وی بتواند در ارتباط بین فردی واکنش مطبوعی در دیگران برانگیزد. گاه کلمه ی شخصیت به منظور توصیف بارزترین ویژگی شخص به کار می رود، مثلاً گفته می شود فلانی شخصیت پرخاشگر یا شخصیت خجولی دارد.
در یک طبقه بندی ساده، شخصیت به دو دسته ی شخصیت اجتماعی و فردی تقسیم شده است. شخصیت فردی به تجارب، خاطرات، احساسات درونی و مسائل شخصی فرد اشاره دارد و همین شخصیت هدف کار بسیاری از روان شناسان است. منظور از شخصیت اجتماعی ویژگی های ظاهری، چگونگی سخن گفتن، لباس پوشیدن، و ادا و اطوار است. شخصیت اجتماعی چیزی است که برای همه آشکار است و منظور از شخصیت در زبان روزمره، همین شخصیت اجتماعی است.
روان شناسان در رابطه با شخصیت، بیش از هر چیز به ویژگی های فردی توجه دارند. این ویژگی های اساسی همان چیزی است که روان شناسان به آن «صفت شخصیت» می گویند. شخصیت چیزی است که ما را از دیگران متمایز می کند. چگونگی فکر کردن، احساس کردن و رفتار کردن الگوها بادوامی هستند که برچگونگی رابطه ی ما با محیط و دیگران تأثیر می گذارد.

اختلال شخصیت چیست؟

اختلال شخصیت با الگوهایی از رفتار ناسالم و ناکار آمد، مشخص می شود. فرد با داشتن این الگوها در سازگاری با اطرافیان و محیط با مشکل مواجه است و اغلب باعث رنجش اطرافیان می شود. بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت انعطاف ناپذیرند و چنین چیزی کارکرد آن ها را تا اندازه ی زیادی مختل می کند. فردی که به اختلال شخصیت مبتلاست، شیوه های نارسا و نامناسبی را برای حل مسئله و کنار آمدن با فشار روانی به کار می گیرد.
مشکلات شخصیتی اغلب در اوایل نوجوانی بروز می کنند و در تمام عمر ادامه می یابند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت، معمولا احساس ناراحتی یا اضطراب نمی کنند و انگیزه ای برای تغییر رفتار از خود نشان نمی دهند؛ بلکه این اطرافیان، خانواده و دوستان آنان هستند که اغلب احساس ناراحتی و فشار می کنند. به عبارت دیگر، کسانی که مشکل شخصیتی دارند، نسبت به مشکلات خود آگاهی ندارند و خود را بیمار نمی دانند؛ آن ها باعث رنج و عذاب اطرافیان خود هستند، به همین دلیل است که اغلب نزدیکان و اطرافیان آن ها برای درمان اقدام می کنند و دنبال راه حلی برای بیماری این افراد هستند، در حالی که خود مبتلایان، تمایلی به درمان ندارند.

انواع اختلالات شخصیت کدامند؟

14 نوع اختلال شخصیت وجود دارد که عبارتند از: اختلال شخصیت پارانوئید، اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، اختلال شخصیت اسکیزوئید، اختلال شخصیت ضداجتماعی، اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت خودشیفته، اختلال شخصیت نمایشی، اختلال شخصیت اجتنابی، اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت وسواسی- جبری، اختلال شخصیت منفعل- پرخاشگر، اختلال شخصیت افسرده، اختلال شخصیت خودآزار، دیگر آزار و اختلال شخصیت منفی گرا.
11 اختلال اول جزء اختلالات اصلی اند که در سه گروه بزرگ جمع می شوند. گروه الف: شامل اختلالات شخصیت پارنوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال است. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب غیرعادی و عجیب و غریب به نظر می رسند. گروه ب: اختلالات شخصیتی نمایشی، خودشیفته، ضداجتماعی و مرزی را در برمی گیرد. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب هیجانی، نمایشی و بی ثبات هستند. گروه ج: اختلالات شخصیت اجتنابی، وابسته، وسواسی- جبری و منفعل- پرخاشگر را شامل می شود. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب مضطرب و نگران به نظر می رسند. اختلال شخصیت افسرده، دیگرآزار، خودآزار و منفی گرا نیز سال های اخیر مطرح شده اند.
برخی از مبتلایان به اختلالات شخصیتی، صفاتی نشان می دهند که محدود به یک نوع اختلال شخصیت نیست و اگر کسی دارای ملاک های تشخیصی بیش از یک نوع اختلال شخصیت باشد، هم زمان تشخیص چند نوع اختلال را دریافت می کند.

افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی چه ویژگی هایی دارند؟

افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی اغلب ویژگی های مشترکی دارند، بیش از این افراد متوجه مشکلات شخصیتی خود نیستند و به همین دلیل خود را بیمار نمی دانند و کم تر متقاضی درمان هستند. بنابراین می توان گفت که اکثر افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی تا پایان عمر با مشکلات خود درگیرند.
افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی اغلب در سازگاری با اطرافیان مشکل دارند. در اصطلاح عامیانه می توان گفت که این افراد با کسی نمی سازند و معمولا روابط بین فردی پرتنشی دارند. به ندرت پیش می آید که این افراد روابط دراز مدت و عمیقی به دیگران داشته باشند. روابط آن ها اغلب سطحی و بی ثبات است و دوستان نزدیک اندکی دارند، یا ممکن است اصلاً هیچ دوست صمیمی ای نداشته باشند.
این افراد باعث رنج و عذاب اطرافیان می شوند، به همین دلیل اطرافیان آن ها از مراجعان پروپاقرص کلینیک های روان پزشکی و روان شناسی به شمار می روند. خانواده و اطرافیان آن ها اغلب به این دلیل به روان پزشک یا روان شناس مراجعه می کنند که راه حلی برای مشکلات بیمار پیدا کنند، اما از آن جا که افراد مبتلا به اختلال شخصیتی خود را بیمار نمی دانند، با آن ها همکاری نمی کنند، بنابراین درمان اغلب بی نتیجه می ماند.
افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی بسیار شکننده و آسیب پذیر هستند، به همین دلیل اغلب در رویارویی با فشارها و مشکلات زندگی کم می آورند و ممکن است دوره هایی از اضطراب و افسردگی را پشت سر بگذارند. در واقع می توان گفت که اگر افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی بخواهند برای درمان اقدام کنند، این کار را زمانی انجام می دهند که در مواجهه با یک عامل استرس زا دچار اضطراب یا افسردگی شوند و هدف آن ها از درمان رفع اضطراب و افسردگی است، نه تغییر ویژگی های شخصیتی ای که برای خودشان و دیگران دردسرساز است.
منبع مقاله: قهاری، شهربانو؛ (1390)، اختلال شخصیت وسواسی- جبری (راهنمای بیمار و خانواده)، تهران: نشرقطره، چاپ اول