زمینه پیدایش
قومی از آموزه‌های آسمانی سر بر تافتند و در نتیجه، خدا آنها را به بیماریی گرفتار کرد که درمان نداشت و هر روز تعداد بسیاری از مردم می‌مردند. روزی جمعی از بزرگان قوم به نزد عابدی رفتند که از آن قوم کناره گرفته و در کوهی به عبادت خدا مشغول بود و از او چاره‌ای خواستند. عابد گفت: «باید هم اکنون توبه و از رفتار و کردار ناهنجار گذشته خود استغفار کنید وگرنه طولی نخواهد کشید که به عذاب شدیدی دچار خواهید گشت.» بزرگان قوم گفتند: «اگر این‌گونه که تو می-گویی، رفتار کنیم، هیچ لذتی از دنیا نمی‌بریم. پس برای چه زنده‌ایم؟» عابد گفت: «ای مردم گمراه، علاج واقعه را قبل از وقوع بکنید که اگر بلا نازل شود، دیگر فرصت این کار را ندارید!» آنان نصیحت عابد را نشنیدند و به اعمال زشت خویش ادامه دادند تا دچار عذاب الهی و نابود شدند. شاعری نصیحت عابد را به شعر درآورده است: بلا ندیده دعا را شروع باید کرد * علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد(1)پیامها
انسان باید در هر کاری دوراندیش باشد و عواقب آن کار را در نظر بگیرد.جامعه‌ای موفق است که با وجود مشکلات و موانع، پیشرفت کند و برای از میان برداشتن آنها برنامه‌ریزی و راهکار داشته باشد.
بهترین راه تندرستی و سلامت جسم و روان، پیش‌گیری از بیماری‌ها پیش از درمان آنهاست.
کاربرد: در تشویق و توصیه به برنامه‌ریزی و پشت سر گذاشتن مشکلات احتمالی آینده و آینده‌نگری و عاقبت‌اندیشی به کار می‌رود.
ضرب المثل های هم مضمون
پشیمانی چه سود آخر، چو در اول خطا کردی.پشیمانی در دام چه سود.
چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی.
دریغ سود ندارد چو رفت کار از دست.
عاقلا! مکن کاری کآورد پشیمانی!
کار چو از دست رفت، آه ندامت چه سود.
نه سیر بخور، نه کُندر بسوزان!(2)
اشعار هم مضمون
گنه ناکردن و بی‌باک بودن * بسی آسان‌تر از پوزش نمودن (فخرالدین اسعد گرگانی)هر آن کو به هر کار بیند ز پیش * پشیمان نگردد ز کردار خویش(3) (اسدی)
ریشه های قرآنی حدیثی
امام صادق(علیه السلام): «قِفْ عِندَ کُلِّ اَمرٍ، حَتّی تَعرِفَ مَدخَلَهُ مِن مَخرَجِهِ، قَبلَ اَن تَقَعَ فیه فَتَندَمَ؛ در هر کاری، پیش از آنکه بدان مبادرت ورزی و پشیمان شوی، درنگ کن تا آغاز و پایانش را بشناسی!»(4)حضرت علی(علیه السلام): «مَن نَظَرَ فِی العَواقِبِ سَلِمَ مِنَ النّوائب؛ هر که عاقبت‌اندیش باشد، از گرفتاری‌ها در امان ماند».(5)
حضرت علی(علیه السلام): «مَن تورَّط فی الامور غیرَ ناظرٍ فی العواقب فقد تَعَرَّض لِمَدرَحاتِ النوائب؛ هر که دست به کاری زند، بی‌آن‌که در عواقب آن بیندیشد، خود را در مهلکه گرفتاری‌ها اندازد.(5)
پی‌نوشت‌ها:
1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، 1385، چ 2، ص 653.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، 1385، چ 1، ص 109.
3. همان.
4. ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه: علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1404 هـ.ق، چ 1، ص 304.
5. تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه: سید جلال الدین محدث، دانشگاه تهران، 1360، چ 3، ح 8039.
6. محمد کرجکی طربلی، کنز الفوائد، قم، دار الذخائر، 1410 هـ.ق، چ 1، ج 1، ص 280.
/ج
