زمینه پیدایش
دید موسی یک شبانی را به راه * کاو همی گفت ای خدا و ای اله تو کجایی تا شوم من چاکرت * چارقت دوزم کنم شانه سرت جامه‌ات شویم شپش‌هایت کُشم * شیر پیشت آورم ای محتشم دستکت بوسم، بمالیم پایکت * وقت خواب آیم بروبم جایکت ای فدای تو همه بزهای من * ای به یادت هی هی و هیهای من ای نمط بیهوده می‌گفت آن شبان * گفت موسی با کیست این فلان؟ گفت با آن کس که ما را آفرید * این زمین و چرخ از او آمد پدید گفت موسی، های! بس مدبّر شدی * خود مسلمان ناشده کافر شدی این چه ژاژ است و چه کفر است و فُشار * پنبه‌ای اندر دهان خود فشار گند کفر تو جهان را گَنده کرد * کفر تو، دیبای دین را ژنده کرد چارق و پاتابه، لایق مر تو راست * آفتابی را چنین‌ها کی رواست گر نبندی زین سخن تو حلق را * آتشی آید بسوزد خلق را شیر او نوشد که در نشو و نماست * چارق او پوشد که او محتاج پاست گفت ای موسی دهانم دوختی * وز پشیمانی تو جانم سوختی جامه را بدرید و آهی کرد و تفت * سر نهاد اندر بیابان و برفت وحی آمد سوی موسی از خدا * بنده ما را ز ما کردی جدا تو برای وصل کردن آمدی * نی برای فصل کردن آمدی ما برون را ننگریم و قال را * ما درون را بنگریم و حال را چون که موسی این عتاب از حق شنید * در بیابان از پی چوپان دوید عاقبت دریافت او را و بدید * گفت مژده ده که دستوری رسید(1)پیامها
ارزش اعمال ما نزد خداوند، به اخلاص و صدق و صفای درونی است. کاربرد: در بیان اهمیت اخلاص و توجه به روح عبادت به کار می‌رود.ضرب المثل های هم مضمون
از اشهد فصیح، بِهْ است اَسهَد بلالاز علی آموز اخلاص عمل
اول سلمان شو، بعد مسلمان شو
سخن کز بهر حق گویی، چه عِبرانی چه سِریانی.(2)
اشعار هم مضمون
طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی * صدق پیش آر که اخلاص به پیشانی نیست(3) (سعدی)ریشه های قرآنی حدیثی
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «اَخْلِصُوا اَعْمالَکُمْ للهِ، فَاِنَّ اللهَ لا یَقْبَلُ اِلاّ ما خَلَصَ لَهُ؛ اعمال خود را برای خدا خالص گردانید؛ زیرا خداوند نپذیرد مگر آنچه را برای او خالص باشد».(4)رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «اِنَّ الله تَبارک وَ تَعالی لا یَنْظُر الی صُورَکُم و لا اِلی اَموالِکم ولکنْ یَنْظُرُ الی قُلُوبِکُمْ اَعْمالِکُم؛ خداوند تبارک و تعالی به چهره‌ها و دارایی‌های شما نمی‌نگرد، بلکه به دل‌ها و کرده‌های شما می‌نگرد».(6)
امام علی(علیه السلام): «لَیْسَتِ الصَّلاةُ قِیامَکَ وَ قُعُودَکَ، اِنَّما الصَّلاةُ اِخْلاصُکَ و اَنْ تُریدَ بِها اللهَ وَحدَهُ؛ نماز به قیام و قعود تو نیست، بلکه نماز آن است که از روی اخلاص و تنها از روی خداخواهی باشد».(5)
لغات
چارقت: کفش، پایافزارفُشار: هذیان، سخن بیهوده
پاتابه: پای افزار، کفش
چنین‌ها: این‌گونه
پی‌نوشت‌ها:
1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، 1385، چ 2، ص 891.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، 1385، چ 1، ص 57.
3. همان.
4. متقی هندی، کنز العمال، ترجمه: صفوة السقا، بیروت، مؤسسه الرسالة، 1389 هـ.ق، چ 1، ح 5258.
5. ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث، 1385، چ 2، ج 1، ص 325.
6. شیخ طوسی، امالی طوسی، قم، مؤسسه بعثت، 1414 هـ.ق، چ 1، ص 536.
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
/ج
