نویسنده: دکتر محمد پارسا
در زندگی روزانه عوامل و محرکهای فراوانی وجود دارند که هر یک به نحوی و با اختلاف کم و بیش زیادی توجه ما را به خود جلب می کند. زیرا ممکن نیست در یک زمان بتوان به محرکهای مختلف یکسان توجه نمود. همچنین، گاهی اتفاق می افتد که ادراک شیئی یا موقعیتی زود و آسان به دست نمی آید. بعضی از محرکها فکر و ذهن ما را به خود مشغول می کنند و ما را از ادراک عوامل و محرکهای دیگر باز می دارند. اگر حواس ما به سوی شیئی یا عامل معینی جلب شود این فرایند را توجه می نامند. به سخن دیگر، توجه به معنای متمرکز ساختن حواس در امری یا چیزی است. برای اینکه بهتر به ماهیت توجه پی ببریم لازم است عوامل مربوط به آن را در دو دسته مورد بررسی قرار دهیم: 1- ویژگیهای محرک، 2- ویژگیهای توجه کننده.
1- ویژگیهای محرّک توّجه
ویژگیهایی که سبب جلب توجّه افراد می شوند عبارتند از:شدت:
محرّکی که دارای شدت بیشتری است بیش از محرکی که چنین ویژگی را ندارد جلب توجه می کند. آگهیهای رنگین برّاق با خطوط درشت بیشتر از آگهیهای ساده سیاه و سفید و با خطوط ریز توجه افراد را به خود جلب می کنند.اندازه:
محرّکها یا عواملی که دارای ابعاد و اندازه های غیرطبیعی هستند بیشتر از آنهایی که دارای اندازه های طبیعی هستند جلب توجه می کنند. کسی که 2/20 متر قد یا آنکه 150 کیلوگرم وزن دارد بیش از همه در خیابان نظر مردم را به خود متوجه می سازد.حرکت:
محرّکی که مانند تابلوهای نئون حرکت می کند یا تغییر وضع می دهد بیش از هر محرّک ثابتی جلب توجه می کند.تکرار:
هر موضوعی یا چیزی وقتی چندین بار تکرار می شود بیشتر از هر موضوع دیگری که فقط یک بار بیان می شود توجه افراد را به خود جلب می کند. اما تکرار نامعقول و بیش از اندازه تأثیر خود را از دست می دهد.تضاد:
محرّکهای متضاد نیز بیشتر از محرّکهای مشابه نظر مردم را به خود جلب می کنند. یک گوسفند سیاه در میان تعدادی گوسفند سفید بیش از همه جلب توجه می کند.نوآوری:
نوآوری عبارت از هر وضع تازه و روش نوینی است که با روش متداول اختلاف داشته باشد و بیشتر مورد توجه واقع می شود؛ مانند مد تازه ی لباس، آرایش جدید سر یا مدل سال اتومبیلها.هر یک از این ویژگیها یا ترکیبی از آنها موجب می شود که به یک محرک خاص بیشتر از محرکهای دیگر توجه کنیم. به این جهت تولید کنندگان فرآورده های غذایی پوشاکی و دستگاههای صوتی و تصویری می کوشند کالاهای خود را با شکل و وسایل جدیدتری عرضه کنند تا خریداران را بیشتر متوجه کالای خود سازند.
2- ویژگیهای توجّه کننده
عامل دیگری که موجب جلب توجّه فرد به یک محرک می شود وضع خاصّ خود فرد در یک زمان مُعین است. این ویژگیها به اختصار عبارتند از:نیازها (1):
هرگونه نیازی، خواه بدنی و خواه روانی، توجه انسان را بیشتر از زمانی که چنین نیازی ندارد به شیء مورد نیاز خود جلب می کند. تابلو رستورانها و سالنهای غذاخوری نظر فرد گرسنه ای را که به دنبال غذا می گردد بیش از همیشه به خود جلب می کند.نگرشها (2):
نگرش که به ساخت و آمادگی روانی فرد گفته می شود از ترکیب باورها، گرایشها و احساسات مساعد و نامساعد برای نشان دادن واکنش فرد به کار می رود و به طور کلی یک نیروی اکتسابی موجود است. کسی که نسبت به شخصی، شیئی یا موقعیتی نگرش خاصی پیدا کرده است بیش از همه به امر مورد نظر توجه نشان می دهد.انتظارات، انگیزه ها و تجربه ها:
انتظارات، انگیزه ها و تجربه های گذشته ی فرد نیز مشخص می کنند که او بیشتر به چه عواملی توجه می کند. کسی که برای گردش به باغ یا بیشه ای رفته است و به گل یا پرندگان علاقه دارد بیشتر از افراد بی تفاوت به گلها و صدای پرندگان توجه می کند و لذت می برد.پی نوشت ها :
1. needs
2. attitudes
پارسا، محمد؛ (1382)، بنیادهای روان شناسی، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم
