مفهوم شفاعت را بشناسیم

ریشه ی شفاعت و مفهوم آن

پیش از آنکه به شرح و بسط مفهوم شفاعت در قرآن کریم و احادیث شریف بپردازیم، دانستن معنی و مفهوم لفظ شفاعت لازم است تا منظور از شفاعت بهتر درک شود. کلمه شفاعت مشتق از "شفع" است. برای بیان لغت، شفع، امام راغب اصفهانی فرموده است: الشّفع ضمّ الشی الی مثله ( المفردات فی غریب القرآن، ص 263) اضافه کردن چیزی به همانند خودش را شفع گویند. قرآن مجید لغت "شفع" را برای زوج و لغت "وتر" را برای فرد به کار برده است. ارشاد ربّانی چنین است: و الشّفع والوتر {89/ 3} یعنی قسم به زوج و فرد.

اطلاق های معنایی کلمه ی شفع

برای توضیح کاربرد کلمه ی شفع در معنایی که گفته شد، امام راغب اصفهانی چندین اطلاق را ذکر کرده است و در تعدادی از آنها برای فهم بهتر شفع، آن را با لفظ متضاد آن یعنی وتر همراه کرده است. ما از میان آنها تنها به ذکر دو مورد بسنده می کنیم:
1- قیل الشفع المخلوقات من حیث انها مرکبات ( المفردات، ص 263).
بر تمامی مخلوقات هم می توانیم لفظ شفع را اطلاق کنیم زیرا همه مرکب اند. ( حداقل از دو عنصر تشکیل شده اند.) چنانکه پروردگار می فرماید: و من کل شی خلقنا زوجین {51/ 49} ( و ما از هر چیز جفت آفریدیم.) در مقابل آن، فرد قرار دارد که ذات باریتعالی است و از هر نظر، وحدت مطلق است؛ و آن گونه وحدتی است که به هیچ عنوان نمی توان برای آن جفتی تصوّر کرد.
2- روز قربانی: به این دلیل به روز قربانی هم لفظ شفع اطلاق می شود که ایام قربانی سه روز است. روز نخست و فوراً دو روز دیگر متصل به آن است. در برابر آن روز عرفه یا روز حج است که وتر است زیرا یک روز معین است و پس از آن، روز دیگری نیست که بتوان آن را یوم عرفه به حساب آورد.
کاربردهای دو گانه ی فوق به وضوح این را می رساند که برای شفع در نظر گرفتن جفت یا زوج لازم است زیرا چیزی را که بلافاصله با چیز دیگر همراه شود شفع گویند و این ملازمت و همراهی ضروری است و حداقل دو چیز می شوند که به هم می پیوندند. کاربردهای امام راغب اصفهانی در این زمینه شواهدی عادل اند.

مفهوم شفاعت

پس از اینکه متوجه شدیم لغت شفع یعنی همراهی یک چیز یا چیز دیگر، مفهوم شفاعت کاملاً واضح می گردد زیرا شفاعت از ریشه ی شفع گرفته شده است. برای روشن تر شدن موضوع، قدری توضیح می دهیم.
امام راغب اصفهانی برای توضیح مفهوم شفاعت گفته است:
والشفاعة الانضمام الی آخر ناصرا له وسائلا عنه ( مفردات، ص 263) شفاعت آن است که یک چیزی را بر اساس درخواست چیز دوم برای کمکش به آن بیافزاییم.
لغت شفع را فقط افزودن یا پیوستن دو چیز معنا کردیم اما در لغت، شفاعت کمک کردن یکی به دیگری است و مفهوم درخواست کردن دومی از اولی هم از آن استفاده می شود.

کاربرد لفظ شفاعت

برای تصریح در این مورد، اما راغب اصفهانی چنین بیان می دارد: و اکثر ما یستعمل فی انضمام من هو اعلی حرمة و مرتبة الی من هو ادنی ( المفردات، ص 263) و لغت شفاعت اکثراً برای پیوند دادن آن کس که دارای احترام و جایگاهی بلند است به دارای درجه و جایگاه پایین تر یعنی یک کم قدرت به یک قدرتمند یا یک پایین و پست به یک بلند مرتبه به کار می رود. پیوند این دو به یکدیگر این گونه است که آنکه از جایگاه پایین تری برخوردار است از بلند مرتبه خواهش می کند تا به او بپیوندد و آن بلند مرتبه به کمک پایین مرتبه می شتابد.

موضوع شفعه

لازم به ذکر است که کلمه ی شفعه هم از شفع گرفته شده و مفهوم آن چنین است: الشفعه: هو طلب مبیع فی شرکته بما بیع به لیضمه الی ملکه وهو من الشفع ( المفردات، ص 263) منظور از شفعه، طلب کردن چیزی است که تو در آن شریک هستی تا آن را ضمیمه ی ملک خود کنی و این کلمه برگرفته از شفع است. گویا شفعه هم به معنی منضم کردن و پیوند زدن است؛ همان طور که شفاعت و شفیع بودن برای پی بردن به مفهوم شفعه، درجات آن را در زیر بیان می کنیم.
منبع مقاله: القادری، دکتر محمد طاهر، (1390)، عقیده شفاعت، سید عبدالحسین رئیس السادات، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی- معاونت فرهنگی، چاپ اول.