نویسنده: موسسه امام هادی (علیه السلام)
بی شک اطرافیان جوان نقش تأثیر گذار و بسیار مهمّی در رشد، تربیت و سرنوشت جوانان دارند. در این میان نقش والدین و مربیّان به مراتب چشمگیرتر به ذهن می رسد. به هر صورت لازم است اطرافیان و دلسوزان نسل جوان، تمام توانایی خویش را پیرامون این مهم به کار گیرند و آنان را با روش پسندیده ی اسلام، برای شکوفایی اجتماع و بهره مندی جامعه اسلامی، پرورش دهند، تا زمینه استفاده از این نیروها به گونه صحیح مهیّا شود.
در اینجا به چند نکته ی مؤثّر اشاره می کنیم:
الف) آموزش دینی جوانان با توجه به جامعه روز
از نکات مورد توجه اطرافیان، برای شکوفا شدن استعدادهای جوان، که در آموزه های پیشوایان مورد تأکید قرار گرفته است، این است که پدران و مادران گاه عادات و رسوم زمانه ی خود و نوع تربیت خاص خویش را اجباراً به فرزندان خویش تحمیل نموده و در پی اجرای همان شیوه های خاص تربیتی زمان خود برای فرزندانشان می باشند، در حالی که بسیاری از روش های و منش ها با گذشت ایّام، امکان تغییر دارد.آداب و رسوم اجتماعیِ هر مقطع زمانی، به منزله ی برنامه ی عملی و خطّ مشی زندگی مردم آن زمان است. هر فردی با به کار بستن آن برنامه می تواند به شایستگی با مردم بیامیزد و خویشتن را با مقتضیات زمان خود منطبق سازد. پدران و مادرانِ دانا موظّفند در تعامل با فرزندان خویش، متوجّه مقتضیات زمان بوده و آنان را با شرایط محیط تربیت نمایند. در این باره پیشوای نخست ما امام علی (علیه السلام) والدین را مخاطب قرار داده و فرموده اند:
لا تَفسِرُوا اَولادَکُم عَلی آدابِکُم فَإنَّهُم مَخلُوقُونَ لِزَمانٍ غَیرَ زَمانِکُم.(1)
« آداب و رسوم زمان خودتان را با زور و فشار به فرزندان خویش تحمیل نکنید زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.»
برای آن که سخن امیرالمؤمنین (علیه السلام) مورد سوء تفسیر و تعبیر افراد مغرض یا نادان قرار نگیرد و باعث گمراهی نشود لازم است این نکته خاطر نشان گردد که این سفارشی تربیتی همان طور که در متن حدیث آمده تنها ناظر به « آداب» یعنی رسوم معمولی اجتماعی است و گرنه سنن ثابت انسانی و مقررّات قطعی اسلامی که پایه و اساس خوشبختی بشر است، تغییر ناپذیر بوده و همواره باید ثابت و پایدار بماند.(2)
ب) استفاده از فکر خلاّق و نیروی فراوان جوانان
یکی از راه های رشد و شکوفایی نسل جوان، استفاده از فکر و نیروی آنان در مسائل دارای اهمیّت است. وقتی کار پر ارزشی به جوانی شایسته سپرده شود، طبیعتاً او نیز از این اعتمادی که اطرافیان به وی داشته اند کمال استفاده را می نماید و حتّی برای اظهار وجود خود، کار را به خوبی انجام می دهد.رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز در موارد متعدّدی، پاره ای از مشاغل مهم مملکت را به جوانان شایسته و لایق محوّل می فرمود؛ در منبرها، سخنرانی ها و جلسات، آنان را مورد پشتیبانی و حمایت صریح خویش قرار می داد و بدین وسیله آنان را در مقامات عالی اداری مستقر می کرد.
داستان زیر به روشنی گویای همین مطلب خواهد بود:
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روزهای آخر حیات مبارک خویش، مسلمین را برای جنگ با کشور نیرومند روم بسیج نمود. روزی برای دیدن سپاه، به خارج شهر مدینه آمد و ملاحظه فرمود که تمام بزرگان مسلمین مهیّای سفرند. از چهره های شناخته شده ی مهاجر و انصار کسی نبود که در این غزوه داوطلب نشده باشد. ابوبکر، عمر، سعد به ابی وقاص، سعید بن زید، ابوعبیده و قتادة بن نعمان در میان آن ها بودند.(3)
بدون تردید فرماندهی چنین سپاه عظیمی فوق العاده مهم و قابل ملاحظه بود و حتماً باید لایق تریین افسران از طرف پیشوای اسلام برای آن مقام خطیر برگزیده می شد.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) اسامة بن زید را که در آن روز هجده سال بیشتر نداشت طلبید و پرچم فرماندهی را با دست خود برای او بست و امارت لشکر را به وی محوّل فرمود.
این انتصاب غیر منتظره، بسیاری از افسران ارشد را دچار بُهت و تحیّر نمود، و عمل پیامبر را با تعجبّب، توأم با نگرانی تلقّی کردند....رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از شنیدن سخنان طعن آمیز بعضی از افسران، به سختی خشمگین شد، به منبر رفت و چنین فرمود:
« چند سال قبل نیز که زید بن حارثه پدر اسامه را به فرماندهی لشکر تعیین کردم، زبان به طعن و ملامت گشودید.
به خداوند بزرگ قسم یاد می کنم که دیروز زید بن حارثه برای امارت لشکر شایسته بود و امروز نیز فرزندش اسامه شایستگی دارد، باید همه ی شما از وی اطاعت نمایید.»(4)
این موضوع در جهان اگر نگوییم بی نظیر است، قطعاً باید گفت کم نظیر است. به رغم این که دنیای متمدّن امروز به شدّت از نسل جوان حمایت می کند، و نیز با آن که ممالک پیشرفته کوشش دارند بسیاری از کارهای مهمّ حکومتی را به جوانان محوّل نمایند، ولی تصوّر نمی شود زمامداران هیچ یک از کشورهای اروپایی یا آمریکایی حاضر باشند که جوان هجده ساله ای را به فرماندهی بزرگترین سپاه مملکت که برای جنگ با کشورِ نیرومندی مجهّز شده است بگمارند.
ناگفته نماند که شرط اساسی برگزیدن جوانان، صلاحیّت و شایستگی آنان بوده و این مطلب از خلال سخنان آن حضرت به خوبی استفاده می شود. جوانانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) آنان را انتخاب فرموده و به کارهای اساسی مملکت گمارد، از نظر عقل، فکر، هوش، ایمان، علم،اخلاق، تدبیر، و خلاصه کلیّه ی جهات لازم، شایستگی و لیاقت داشتند، به همین جهت شکایت سالخوردگان از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ،تنها از جهت جوانی آنان بوده و هرگز کسی به آن حضرت معترض نبوده که برگزیدگان شما نالایق و از جهت عقل، فراست، ایمان، اخلاق، یا سایر جهات معنوی شایستگی ندارد.(5)
ج) یاری رساندن به جوان در انتخاب شغل
جوان هنگامی که پا به سن گذاشته و وارد اجتماع می گردد، تمایل دارد اوقات خویش را در کاری مفید مصروف داشته و مقدّمات استقلال خود را فراهم نمایند. از این رو سزاوار است والدین خصوصاً پدران در این امر فرزندانشان را یاری نمایند.در آئین مقدّس اسلام، پدران موظّفند که فرزندان جوان خود را در انتخاب شغل کمک کرده و آنان را به کارشایسته و مناسبی وادارند. رسول خدا ( صلی الله علیه و آله) خطاب به امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام)، سه وظیفه ی پدر در برابر فرزند را چنین بیان می فرمایند:
با عَلیُّ حَقُّ الوَلَدِ عَلی والِدِه اَن یُحسِنَ اسمَهُ وَ اَدَبَهُ و َ یَضَعَهُ مَوضِعاً صالحاً.(6)
« حقّ فرزند به پدرش این است که برای وی نام خوب انتخاب کند، در ادب و تربیتش بکوشد و او را به کار شایسته ای بگمارد.»
شغل باید متناسب با روحیه و جسم باشد تا انسان از خسته و ملول نگردد؛ باید دانست شغل فقط در پشت میز نشستن نیست، بلکه کارهای مفید و آبرومندی هست که با اشتغال به آن می توان از بیکاری و رکود رها شد و به خود و جامعه بهره رساند.
د) فراهم آوردن مقدّمات ازدواج جوانان
از وظایف عقلی، شرعی، اجتماعی و عُرفی والدین و اطرافیان جوانان، فراهم آوردن مقدّمات ازدواج آنان است. جوان پس از آن که در خود توانایی عهده دار شدن مسؤلیّت زندگی و نیاز به روابط زناشویی را احساس نمود، لازم است ازدواج کند و با این کار خدا پسند و فطری، دین و دنیای خود را حفظ نماید. در این موقعیّت اگر دیده شد که از سوی اطرافیان توجّهی به این امر مهم و مقدّس (یعنی ازدواج) نمی شود بر جوان لازم است این نکته را به آنان گوشزد کرده و از آن ها آماده نمودن مقدّمات ازدواج آسان(7) را طلب نماید که در غیر این صورت در معرض آماج آفت ها و انحرافاتی قرار می گیرد که به برخی از آن ها اشاره می گردد:* همنشینی با دوستان منحرف
* ضعف تدریجی ایمان
* انحراف جنسی از طریق عکس ها، فیلم ها و...
* نارسایی های ذهنی
* عدم کسب موفقیّت های تحصیلی و درسی
* آمد و شد در محیط گناه و آلوده
* چشم چرانی و هوسرانی
* بی نظمی و بی برنامگی
* صرف نمودن اوقات فراغت به بطالت
* و..
پس لازم است پیش از آن که جوان با چنین معضلاتی روبه رو گردد، دلسوزانی چون والدین او را در این امر یاری نمایند.
از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل است که فرمود:
« خداوند در قیامت به چهار کس نظر لطف کند:
- کسی که چون طرف معامله ی خویش را پشیمان دید به فسخ معامله موافقت نماید.
- کسی که به دادگرفتاری برسد
- کسی که برده ای را آزاد سازد
- کسی که امکانات ازدواج مرد بی زن و زن بی شوهری را فراهم نماید.»(8)
نیز از پیامبر ( صلی الله علیه و آله) روایت شده که:
« هر کسی که در امر ازدواج دو مسلمان وساطت نماید تا این که آن دو را به هم رساند خداوند، هزار زن از حور العین به وی تزویج کند که هر یک از آن ها در معدنی از دُر و یاقوت ساکن باشند.»(9)
پی‌نوشت‌ها:
1- شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 2، ص 267، حکمت 102.
2- جوان از نظر عقل و احساسات، ج2، ص 92 - 93.
3- بحار الانوار، ج 21، ص 410.
4- بحار الانوار، ج 21، ص 410.
5- جوان از نظر عقل و احساسات، ج 1، ص 24- 25.
6- بحار الانوار، ج 77، ص 60.
7- رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمود:« بهترین ازدواج، آسان ترین آن است ( که انسان را به تکلّف نیفکند)» ( کنزالعمّال ، ج 16، ص 296).
8- حدائق الناظره، ج 18، ص 29.
9- وسائل الشیعه: ج 20، ص 46.
مؤسسه امام هادی علیه السلام، (1388)، جوانی فرصت نوآوری و شکوفایی، قم: پیام امام هادی، چاپ دوم
