نويسندگان:گروه نويسندگان
گرچه حاملگي طبيعي با رضايت و خشنودي زياد همراه است ولي نارحتي هايي هم همراه آن در زن باردار ظاهر مي شود. اين ناراحتي ها معمولاً مهم نيستند. ولي اگر شما خيلي نگران بوده و رنج مي کشيد بايد آن را با پزشک متخصص در ميان گذاشته و از او کمک بگيريد.
تهوع
اکثراً خانم هاي باردار در3 ماه اول بارداري از تهوع شکايت مي کنند. البته آنهايي که براي بار اول حامله شده اند بيشتر به اين عارضه مبتلا مي شوند ولي بعضي اوقات در حاملگي هاي بعدي نيز ديده مي شود. معمولاً حالت تهوع بعد از ماه سوم بارداري متوقف مي شود ولي در موارد استثنايي ممکن است تا چندين ماه ادامه پيدا کند.براي تعيين و تنظيم رژيمي که عوامل مستعد کننده حالت تهوع را از بين ببرد لازم است که علت پيدايش تهوع در افراد حامله را بررسي نمايند.
منشا و علت اصلي تهوع در بيشتر موارد اختلالات هيجاني و روحي است به عنوان مثال مشاهده يک منظره نفرت آميز با يک بوي منزجر کننده مي تواند سبب ايجاد تهوع و يا حتي استفراغ شود.
استفاده از کلمه تهوع آور براي توصيف يک منظره منزجر کننده در مکالمات روزمره گواه ديگري است که فکر مضطرب و آشفته باعث اختلال دستگاه گوارش و در نتيجه تهوع مي شود.
در زندگي روزمره موارد معدودي از حوادث و ناملايمات هستند که زنان را بيشتر از اطلاع از بارداري مضطرب و پريشان مي کند. معمولاً قبل از تشخيص حاملگي، چندين هفته با بلاتکليفي و ترديد سپري مي شود و بعد از اطمينان از بارداري نيز عدم احساس توانايي در قبول مسئوليت و هزاران فکر ديگر دست به دست هم داده و سبب مي شود که معده هم به مغز تأسي کرده و تهوع به وجود آيد.
بهترين روش مبارزه با تهوع اين است که زن باردار سعي کند که زياد در مورد بارداري فکر نکند و حتي المقدور آن را فراموش نمايد. براي اين کار رفتن به سينما و تماشاي تلويزيون و ملاقات دوستان و مطالعه خيلي مفيد است. به علاوه نبايد صرفاً به خاطر اينکه دل بهم خوردگي صبحگاهي يکي از علايم بارداري است انتظار آن را بکشد زيرا در يک سوم خانم هاي باردار تهوع مشاهده نمي شود و با پيروي از دستورات فوق الذکر اين تعداد افزايش مي يابد.
گرسنگي و خالي بودن معده نيز باعث تهوع مي شود و به اين علت تهوع در صبح و قبل از صرف صبحانه بيشتر است. بنابراين يکي از راه هاي درمان تهوع در زنان باردار تغذيه مکرر و با فاصله هاي نزديک است و از آنجايي که مواد سفت مدت بيشتري در معده مي ماند، مانند بيسکويت و نان حتماً جز رژيم غذايي باشد.
براي رفع تهوع رعايت اصول ذيل در رژيم غذايي ماه هاي اول بارداري بسيار مفيد است.
1- شب قبل از خواب دو قطعه نان سوخاري يا بيسکويت روي ميز مجاور تخت خواب بگذاريد و صبح بعد از بيدار شدن و قبل از بلند کردن سر از بالش آن را جويده و مدت چند دقيقه بر روي تخت دراز بکشيد.
2- براي صبحانه از شير کم چرب و نان برشته استفاده کنيد. به جاي کره بهتر است مربا يا عسل بخوريد زيرا مواد چرب حالت تهوع را تشديد مي کنند.
3- ساعت ده و نيم صبح نان برشته با يک ليوان شير کم چربي يا آبميوه.
4- سوپ سبزي، برنج، نان و سالاد براي ناهار.
5- يک ليوان آب ميوه و نان برشته يا بيسکويت ساعت چهار بعدازظهر.
5- گوشت بي چربي، سيب زميني آب پز، سالاد گوجه فرنگي و کاهو براي شام.
7- يک ليوان شير کم چرب يا آبميوه با بيسکويت يا نان خشک قبل از خواب. شکلات، چاي و قهوه همه حاوي کافئين هستند و بايد قبل از خواب مقدار کمي از آنها مصرف شود. البته رژيم غذايي فوق الذکر فقط تا زماني است که تهوع ادامه دارد و بعد از آن بايد از رژيم غذايي دوران بارداري استفاده شود.
با گذشت زمان و پيشرفت حاملگي بدن به تغييرات موجود عادت کرده و حالت تهوع از بين مي رود.
خارج شدن زن باردار از تخت خواب نيز بايد به آرامي و با ملايمت صورت گيرد و به علاوه در چند ساعت اول از حرکات شديد بايد پرهيز نمايد. مسواک زدن و تميز کردن دندان ها نيز بايد در صورت امکان به بعد موکول شود. ظرف ها و اتاق را نيز بايد چند ساعت بعد از بيدار شدن و از بين رفتن حالت تهوع تميز نمود. داروهاي زيادي براي دل بهم خوردگي صبحانه وجود دارد و پزشک شما نيز در صورت لزوم يکي از آنها را برايتان تجويز مي نمايد. مصرف ويتامين B6 با نظر پزشک مفيد است.
در بيشتر اوقات با دراز کشيدن حالت تهوع بهبود مي يابد. از اين رو به محض اولين نشانه هاي حالت تهوع دراز بکشيد. راه ديگر براي جلوگيري از بروز تهوع اين است که به طور منظم 20 دقيقه بعد از هر غذا دراز بکشيد. چنانچه حالت تهوع ادامه پيدا کند کيف يخ يا حوله سرد نيز بر روي ناحيه معده قرار دهيد.
اگر علي رغم پيروي از توصيه هاي فوق الذکر حالت تهوع ادامه يابد يا اينکه همراه با استفراغ باشد بايد با پزشک متخصص تماس بگيريد.
ميل به هم خوردن چيزهاي غير طبيعي ( پيکا)
بعضي از زنان حامله تمايل به خوردن مواد غير طبيعي مثل خوردن خاک، ميل به خوردن برفک يخچال، برنج خام، چاي خشک، زغال و ... دارند.خاک خوري باعث مي شود که بيمار کم خون شود و رنگ پريده به نظر بيايد. در آزمايش اين بيماران هموگلوبين پايين است و ممکن است در آزمايش مدفوع ايشان نوعي انگل مشاهده شود. اين افراد کم خوني آهن دارند.
در تحقيقات نشان داده شده که بيشتر خاک خوري باعث کم خوني مي شود تا برعکس. ممکن است در کمبود روي و ساير فلزات هم اين نشانه ظاهر شود.
ويار حاملگي
زنان باردار در دوران بارداري نسبت به بعضي از مواد غذايي علاقه و اشتياق بيشتري از خود نشان مي دهند. اين ميل هوسانه ممکن است نسبت به بعضي از مواد غذايي مانند گچ ديوار، خاک روي زمين و ذغال نيز وجود داشته باشد.ويار دليل واضح علمي ندارد. بعضي ها فکر مي کنند که علت فيزيولوژيک داشته و بدن به آن دسته از غذاهايي که زن ميل و هوس مي کند احتياج بيشتري دارد و عده اي معتقدند که علت آن اختلالات هيجاني و روحي همراه با بارداري است و زن باردار به هر وسيله اي مي خواهد جلب توجه کند و يکي از اين وسايل ميل به غذاهاي غير لازم و غير معمول است.
ويار حاملگي در عده معدودي از خانم هاي حامله ديده مي شود. اگر شما حس مي کنيد که نسبت به غذاي معيني هوس و ميل بيش از حد داريد، درباره اين اشتياق شديد و نوع غذا با پزشک متخصص صحبت کنيد. در اين موارد معمولاً پزشک به طور دقيق برنامه غذايي شما را بررسي کرده و نقاط ضعف آن را مشخص مي نمايد. براي سهولت مدت دو هفته هر غذايي را مصرف مي کنيد يادداشت نماييد زيرا با مراجعه به آن بهتر مي توان شما را راهنمايي نمود. ويار نسبت به بعضي از غذاها مانند کيک و مواد شيرين باعث افزايش وزن مي شود. ويار به ترشيجات بيش از ساير مواد غذايي در خانم هاي باردار مشاهده مي شود.
ويار در خانم هايي که قبل از حاملگي رژيم غذايي صحيح و تغذيه کافي داشته و بعد از بارداري نيز آن را ادامه مي دهند کمتر ديده مي شود. ويار به مواد خوراکي تا آنجايي که لطمه اي به رژيم غذايي وارد نکند اشکالي ندارد.
ترش کردن بعد از غذا ( سوزش سر دل) و آروغ زدن
بسياري از خانم هاي باردار از سوزش سر دل بعد از غذا شکايت دارند که به علت ازدياد ترش اسيد معده است. معمولاً در سه ماه آخر بارداري با بزرگ شدن بچه معده به بالا رانده مي شود و تخليه طبيعي غذا از آن مختل مي شود. به علاوه روده ها نيز در اثر فشار زياد رحم تنبل مي شوند.سوزش توأم با درد معمولاً در قسمت بالاي شکم و پايين قفسه سينه احساس مي شود، معمولاً سوزش سر دل با آروغ همراه است. در اين موارد مقداري مايع تلخ از معده وارد مري و حلق شده و به اين ترتيب بيمار تلخي آن را به خوبي حس مي کند. ناراحتي فوق گاهي به صورت درد در ناحيه قلب نيز احساس مي شود بدون اينکه بيماري قلبي وجود داشته باشد.
ترش کردن نوع خفيفي از سوء هاضمه است و براي جلوگيري از آن بايد از مواد ديرهضم مانند غذاي سرخ کرده، پرادويه و بسيار پرچرب و تند غذا خوردن غذا پرهيز کرد.
گاهي مي توان با خوردن يک قاشق مرباخوري خامه و يا با نوشيدن يک ليوان شير بيست دقيقه قبل از غذا از پيدايش سوزش سر دل و ترش کردن جلوگيري به عمل آورد زيرا چربي در شير باعث کاهش ترشح اسيد معده و افزايش فعاليت روده ها مي شود. البته بعد از ترش کردن نوشيدن شير تنها فايده اي ندارد بلکه باعث افزايش ترشح اسيد معده نيز مي شود.
بهترين درمان يک قاشق شربت آنتي اسيد يا نصف قاشق بي کربنات سديم است زيرا اين مواد اسيد معده را خنثي کرده و سوزش ناشي از ترش کردن را برطرف مي نمايد. البته در مصرف بي کربنات سديم و ساير مواد قليايي نبايد زياده روي نمود.
گاهي با جويدن آدامس سوزش ناشي از ترش کردن برطرف مي شود.
ضعف، غش و سرگيجه
در زنان باردار مخصوصاً کساني که از کم خوني رنج مي برند در چند ماه اول بارداري گهگاهي حالت ضعف، (FAINT) غش و سرگيجه ظاهر مي شود. اين ناراحتي ها نبوده و نبايد باعث نگراني شما بشود. تنها کاري که بايد بکنيد اين است که مواظب باشيد زمين نخوريد و با بروز اولين علايم غش بر روي مبل يا تختخواب دراز بکشيد. اگر در فروشگاه يا خيابان هستيد و دسترسي به مبل و محل راحتي نداريد در يک مکان تميز روي زمين به پهلو دراز بکشيد زيرا در چند دقيقه حالتان بهبود مي يابد. در زنان بارداري که حملات غش، ضعف و سرگيجه مکرر اتفاق مي افتد حمل مقداري آمونياک يا نمک بودار در کيف يا نگهداري آن در منزل ضروري است زيرا با يک بار استشمام اين مواد حالت غش برطرف مي شود. در مواردي که سرگيجه با ضعف و غش همراه نباشد دراز کشيدن لازم نيست و بهتر است روي زمين يا مبل نشسته و سر را به پايين و جلو خم نماييد تا خون بيشتري به مغز شما برسد.واريس
اتساع و بزرگ شدن سياهرگ هاي زير پوست و مخاط را واريس مي نامند.معمولاً در ساق پا و ران به صورت خطوط سياهرگي در زير جلد مشاهده مي شوند. اتساع شديد سياهرگ ها معمولاً با درد همراه است.
واريس پا در حاملگي اول نادر بوده و بيشتر در خانم هايي که قبلا چند بار زايمان کرده اند ديده مي شود، سياهرگ ها وظيفه برگشت خون به قلب را به عهده دارند. به اين ترتيب که خون را از پا گرفته و به بالا مي برند و سپس داخل سياهرگي بزرگ لگن مي نمايند. در جريان بارداري به علت بزرگي رحم بر روي وريدهاي لگن فشار وارد مي شود و در نتيجه جريان خون در اين سياهرگ ها کند شده و به صورت خطوط برجسته سياهرگ در زير پوست نمايان مي شود.
استعداد ابتلا به واريس در افراد مختلف متفاوت است و عامل ارثي و فاميلي نيز در بروز واريس پا دخالت دارد. زنان بارداري که واريس در پا و ران دارند بايد تا آنجا که امکان دارد از کوچکترين فرصتي که به دست مي آورند استفاده کرده و پاهاي خود را روي صندلي قرار دهند به طوري که پاشنه پا نسبت به لگن در سطح بالاتري قرار گيرد. به اين ترتيب از اتساع بيشتر سياهرگ ها جلوگيري به عمل مي آيد و برگشت خون به قلب آسان مي شود.
اتساع سياهرگها گاهي در ناحيه فرج و مبهل ديده مي شود. اين حالت اغلب در خانم هايي که سابقه چند زايمان دارند مشاهده مي شود. اتساع اين سياهرگها نيز معلول فشار جنين بر عروق تحتاني شکم بوده و بعد از زايمان برطرف مي شود. براي کاهش اتساع سياهرگها بهتر است شبها به پهلو خوابيده و به کمک چند بالش باسن را بالا نگه داريد. اتساع سياهرگهاي فرج و مهبل درمان بخصوص ندارد و در موارد شديد مي توان از کرست مخصوص T-Binder استفاده نمود.
در موقع کار با کامپيوتر، نوشتن نامه و بسياري از کارهاي نشستني ديگر بهتر است که با تکيه دادن پا روي صندلي آنها را در سطح بالاتري از لگن نگهداريد و به علاوه زنان باردار نبايد در حال نشسته پاها را روي يکديگر بياندازند.
مواظب باشيد که آسيبي به سياهرگهاي برجسته واريسي وارد نشود زيرا احتمال عفونت و خونريزي آنها بسيار زياد است. خانم هايي که در بيرون از منزل کار مي کنند بايد از جوراب مخصوص واريس استفاده کنند. اين جوراب ها بايد طوري انتخاب شوند که بالاتر از بالاترين سياهرگ واريسي قرار گيرند و آنها را بايد صبح ها قبل از خارج شدن از رختخواب پوشيد تا سياهرگهايي که با قرار دادن پا روي بالش در طول خواب شما خالي شده اند در همان وضعيت باقيمانده و فرصتي براي پرشدن پيدا نکنند به علاوه از پوشيدن کرست و دامن هاي تنگ و همچنين جوراب هاي پلاستيکي که تا کمر بالا آمده و فشار زياد بر روي بدن وارد مي آورند خودداري نمايند.
درمان جراحي واريس را بايد بعد از بارداري موکول کرد زيرا واريس پا بعد از بارداري بهتر شده و يا به کلي از بين مي رود. در صورت اجبار، نتايج حاصل از جراحي واريس در دوران بارداري معمولاً رضايت بخش است.
يبوست
بسياري از خانم هايي که قبل از بارداري اجابت مزاجشان کاملاً مرتب است در دوران بارداري به علت فشار رحم بزرگ بر روي روده و شل شدن عضلات جدار روده ها به علت اثر هورمون هاي مترشحه از جفت دچار يبوست مي شوند. قرص هاي آهن نيز ممکن است باعث تشديد يبوست شوند اما مي توانند اسهال نيز ايجاد کنند.اگر از يبوست رنج مي بريد چند راه براي مبارزه با آن وجود دارد. قبل از هر چيز بايد تعداد طبيعي اجابت مزاج خود را تعيين نماييد مثلاً براي بعضي ها يک بار در روز يا يک روز در ميان طبيعي است. بنابراين موقعي يبوست ناميده مي شود که تعداد دفعات اجابت مزاج در يک فرد معين نسبت به گذشته کاهش يابد و مدفوع بيش از حد معمول سفت شود. براي جلوگيري از يبوست فعاليت روزانه کافي و به کار بردن دستورات زير مفيد است:
مصرف مقدار زياد سبزي به صورت خام يا پخته، زيرا در سبزيجات ماده مخصوصي به نام سلولز وجود دارد که در روده ها جذب نمي شود ولي حجم مدفوع به سبب آن زيادتر شده و از اين راه به دفع مدفوع کمک مي کند.
ميوه ها نيز علاوه بر ازدياد حجم مدفوع مقداري مواد ملين مانند اسيدهاي مختلف، املاح و شکر دارند. بنابراين از آب آلو يا آلو خشک يا ساير ميوه ها بخصوص سيب، انجير، کشمش و خرما نيز مي توان قبل از خواب استفاده کرد.
بعضي از پزشکان استفاده از دو ليوان آب سرد قبل از صبحانه را توصيه مي نمايند. براي خوش طمع شدن آب مي توان چند قطره آب ليمو به آن اضافه کرد. آب سرد به علت تحريک لوله گوارش به آب گرم ترجيح داده مي شود.
استفاده از مربا در صبحانه مخصوصاً مرباي پوست پرتقال که به طور مکانيکي روده را تحريک مي کند نيز توصيه مي شود به علاوه بهتر است که هر روز زمان معيني را براي رفتن به توالت تعيين نماييد. اکثر خانم ها اجابت مزاج را بلافاصله بعد از صرف صبحانه ترجيح مي دهند.
اگر عليرغم پيروي از دستورات فوق الذکر يبوست ادامه يابد زن باردار نبايد به استفاده از داروهاي ملين عادت کند زيرا اين مواد مخاط روده را تحريک کرده و بعد از مدتي روده ها را تنبل مي نمايند. به طوري که عادت به اجابت مزاج طبيعي نيز از بين مي رود.
از مصرف روغن کرچک و مسهل هاي قوي نيز بايد پرهيز کرد زيرا روغن کرچک روده ها را تحريک کرده، تشنج معده و روده و درد زير شکم را باعث مي شود. به علاوه سقط و زايمان زودرس نيز گاهگاهي بعد از استفاده از مسهل هاي قوي اتفاق مي افتد. اگر با استفاده از رژيم غذايي مناسب يبوست ادامه داشت با اجازه پزشک مي توان يک قاشق غذاخوري شير منيزيمي يا روغن زيتون قبل از خواب مصرف نمود.
نفخ شکم
نفخ شکم در دوران بارداري شايع است. گاهي با ترش کردن و سوزش سر دل همراه است. اتساع روده ها و معده را نفخ مي نامند و علت آن فعاليت باکتري هاي غير مفيد و اثر هورمون هاي مترشحه از جفت بر روي عضلات صاف جدار روده ها است که در ماه هاي آخر بارداري با فشار رحم بر روده ها و ممانعت از حرکت گاز و مواد غذايي تشديد مي شود. بنابراين بهترين راه جلوگيري از ايجاد نفخ، اجابت مزاج منظم است.گاز زياد که بعد از خوردن غذاهاي نفاخ در معده و روده ها جمع مي شود بسيار ناراحت کننده بوده و گاهي با درد شديد همراه است. بنابراين با رژيم غذايي مناسب و اجتناب از خوردن مواد غذايي مناسب و اجتناب از آوردن مواد غذايي پرحجم و نفاخ مانند: لوبيا، نخود، هويج فرنگي، غلات، پياز، کلم، خيار، بادمجان، گوجه فرنگي و غذاهاي سرخ کرده مي توان از بروز آن جلوگيري به عمل آورد.
بعضي از خانم هاي باردار از خوردن سبزيجات پخته به صورت پوره احساس ناراحتي نمي کنند.
راه ديگر جلوگيري از نفخ، جويدن کامل و بدون عجله مواد غذايي سفت است. در صورت لزوم براي جلوگيري از نفخ مي توان از داروهايي که عمل هضم و جذب را تسريع مي نمايند استفاده نمود.
آب ريزش از دهان
در بعضي از زنان باردار آب زيادي در دهان جمع مي شود. علت آن معلوم نيست و خود به خود بعد از مدتي بدون درمان بهبود مي يابد. ازدياد ترشح بزاق ناخوشايند است ولي خطرناک نيست. جويدن آدامس و ازدياد دفعات خوردن غذا گاهي باعث کاهش آب ريزش دهان مي شود.بواسير
بواسير معلول اتساع و بزرگي سياهرگ هاي اطراف مقعد است. در دوران بارداري به علت فشار رحم بزرگ بر روي سياهرگ هاي شکم استعداد ابتلا به بواسير بيشتر است. بعضي از اوقات که بواسير بزرگ مي شود از مقعد خارج شده و به صورت تکمه اي نمايان مي شود. خانم هايي که زياد يبوست دارند بيشتر مبتلا مي شوند، زيرا مجبور هستند براي دفع زيادتر زور بزنند و اين زور تدريجاً رگ هاي اطراف مقعد را گشاد و متورم مي نمايد. چون در دوران بارداري يبوست شايع است بنابراين بواسير هم زيادتر ديده مي شود. بواسير در خانم هايي که سابقه چند بار حاملگي را دارند شايع تر است. بيماران مبتلا به بواسير گاهي از درد، خونريزي و خارش مقعد شکايت دارند. با پيشرفت حاملگي و ازدياد وزن جنين فشار بر روي سياهرگ هاي بزرگ شکم افزايش مي يابد و سياهرگ هاي مقعد بيشتر گشاد و پرخون مي شوند. بنابراين هرچه به موقع زايمان نزديکتر مي شود، ناراحتي بيمار افزايش مي يابد. اولين قدم در درمان بواسير جلوگيري از يبوست هاي مقاوم، از داروهاي ملين يک قاشق غذاخوري بعد از هر وعده غذا استفاده مي شود. اگر بواسير دردناک باشد بايد به پشت خوابيد و باسن خود را به کمک يک يا دو بالش بالا نگه داريد و سپس مقعد را با يک گاز يا پنبه کمپرس آب سرد يا گرم کرده و اين عمل را چند بار تکرار نماييد. بعضي اوقات در موقع اجابت مزاج به علت زور و فشار زياد، تکمه بواسير خارج مي شود که اگر خودبخود به داخل رکتوم برنگردد بايد آن را با انگشت آغشته به وازلين به داخل مقعد ببريد تا درد و ناراحتي حاصله از آن برطرف شود.در مواردي که خونريزي تکرار مي شود تکمه بواسير با انگشت آغشته به وازلين به داخل رکتوم برنمي گردد با پزشک خود تماس بگيريد.
به استثنا اولين وازلين استفاده از پماد و شياف هاي مختلف بايد با اجازه پزشک متخصص باشد.
انقباض عضلات
گرفتگي عضلات ران، پشت پا و رحم در نيمه دوم بارداري شايع است. با پيشرفت حاملگي و بزرگي شکم براي حفظ تعادل در ايستادن، شانه و پشت به عقب متمايل مي شوند و در نتيجه هر قدر مدت زمان ايستادن بيشتر شود فشار و کشش عضلات پشت و ران نيز بيشتر مي شود.استفاده از کفش پاشنه بلند نيز باعث افزايش انحناء کمر، تشديد کشش عضلات و درد کمر مي شود. کرست حاملگي مناسب و کفش پاشنه کوتاه براي جلوگيري از دردر کمر بسيار مفيد هستند.
بعضي از زنان باردار از گرفتگي عضلات پا رنج مي برند. علت آن فشار سر جنين به اعصاب و عروق لگن و کند شدن جريان خون در پاها است و اين حالت بيشتر مواقعي که زن باردار دراز مي کشد اتفاق مي افتد. با تغيير وضعيت، جابجا کردن، خم کردن و مالش پاها با يک مايع چرب مانند روغن زيتون و همچنين گذاشتن کيسه آب گرم انقباض عضلات برطرف مي شود. در درد شديد و طولاني عضلات پا بهتر است زن چند دقيقه در حالت سجده قرار گيرد.
انقباض عضلات پا در کمبود کلسيم، بعضي از ويتامين ها و نمک نيز اتفاق مي افتد. بعضي ها کم شدن نمک را مخصوصاً در تابستان در اثر تعريق زياد به وجود مي آيد عامل اصلي مي دانند. البته در اين مورد پزشک با تجويز کلسيم و ويتامين به صورت قرص، شربت آمپول اين کمبود را جبران مي نمايد.
چون انقباضات عضلات پا در خواب بيشتر در موقعي که پاها دراز باشند اتفاق مي افتد بنابراين براي جلوگيري از آن بهتر است که يک بالش بين پا و پاي تخت گذاشته شود و يا بيمار در حاليکه ساق پا با ران زاويه کمتر از 150درجه را تشکيل مي دهد بخوابد.
انقباض عضلات رحم معمولاً در موقع کار و فعاليت اتفاق مي افتد و البته با کمي استراحت اين انقباض برطرف مي شود.
سردرد
سردرد در دوران بارداري شايع است و بيشتر در خانم هاي عينکي ديده مي شود. تعويض عينک در اين موارد به ندرت به رفع سردرد کمک مي کند و معاينه چشم زودتر از موعد مقرر لازم نيست. زيرا سردرد بيشتر معلول خستگي بعد از کار روزانه و ناراحتي فکري است و بيشتر موارد با استراحت و مصرف مقدار کمي آسپرين برطرف مي شود. البته نبايد آسپرين را با شکم خالي و قبل از غذا خورد زيرا مخاط معده را تحريک مي نمايد. بالاخره يبوست مداوم نيز موجب سردرد مي گردد.خستگي و خواب آلودگي
در سه چهار ماه اول بارداري بسياري از خانم هاي حامله از خستگي و خواب آلودگي شکايت دارند. اين حالت در اوايل حاملگي طبيعي است زيرا بدن خود را با تغييرات مختلف دوران بارداري سازش داده و وظيفه گوناگون و متعددي را بر عهده مي گيرد. براي مقابله با تغييرات دوران بارداري خواب شما زياد مي شود. به اين ترتيب بيشتر استراحت مي کنيد. اين حالت خواب آلودگي به تدريج با تعديل و تطبيق فيزيکي و روحي شما با حاملگي کاهش مي يابد. احساس خواب بيشتر در بعد از ظهرها اتفاق مي افتد و يکي از نشانه هاي بارداري است. بهترين روش جلوگيري از خستگي دوران بارداري خواب منظم شبانه و بعد از ناهار است.ورم قوزک پا
گاهي در دوران بارداري ورم جزئي در قوزک و ساق پا در هنگام عصر و شب مشاهده مي شود. علت آن زياد شدن فشار سياهرگي است که گاهي در اثر زياد ايستادن مداوم روي پاها ايجاد مي شود ولي اغلب به علت فشار رحم به سياهرگ هاي لگن ايجاد مي شود. عامل مهم ديگر در پيدايش ورم قوزک پا، احتباس آب و نمک است. تورم مختصر قوزک پا در زنان باردار طبيعي بوده و بعد از زايمان از بين مي ر ود. تورم بيش از حد قوزک و ساق پا و ساير قسمت هاي بدن در مسموميت حاملگي مشاهده مي شود.بسياري از زنان باردار بدون توجه به ورم قسمت هاي مختلف بدن به علت نرفتن انگشتر در دست و تنگ شدن کفش مراجعه مي نمايند.
ورم مختصر قوزک پا مهم نيست و با استراحت و بالا نگه داشتن پاها و رژيم غذايي کم نمک برطرف مي شود ولي تورم زياد بدن همراه با فشار خون بالا، آلبومين در ادرار و سردرد شديد از علايم مسموميت حاملگي هستند و بايد به پزشک مراجعه نمود.
تنگي نفس
در نيمه دوم و به خصوص در سه ماه آخر بارداري با رشد جنين، رحم به ديافراگم فشار وارد آورده و آن را به طرف بالا مي راند در نتيجه فضاي قفسه سينه که محل باز و بسته شدن ريه ها است کاهش مي يابد و زنان باردار احساس تنگي نفس مي کنند. اين تنگي نفس گاهي به صورت درد و فشار زير دنده ها تظاهر مي کند و با فعاليت و بالا رفتن از پله ها شديدتر مي شود.در حاملگي بار اول که سر جنين در چند هفته آخر وارد لگن مي شود بالاي شکم خالي شده و فشار رحم حجاب حاجز ( ديافراگم) کاهش مي يابد. در نتيجه فضاي قفسه سينه افزايش يافته و تنفس مادر راحت تر مي شود.
اگر زن باردار در حالت استراحت دچار تنگي نفس بشود حتماً بايد تحت کنترل قرار گيرد زيرا تنگي نفس ممکن است به علت امراض قلبي يا ريوي باشد.
بي خوابي و کم خوابي
در اوايل حاملگي تمايل به خواب افزايش مي يابد به طوري که در گذشته زنان باردار با زياد شدن خواب وقوع حاملگي را حدس مي زدند چند ماه آخر بارداري برعکس گاهي با بي خوابي همراه است. علل بي خوابي تنگي نفس، حرکت جنين در داخل رحم، گرفتگي عضلات پا و شکم، فکر و خيال و نگراني مادر در مورد زايمان و بچه اي که بايد به دنيا بيايد، است. کم خوابي و بي اشتهايي نيز از علل ديگر بي خوابي هستند.قدم زدن در هواي آزاد، گرفتن دوش آب گرم بعد از آن و نوشيدن يک ليوان شير گرم قبل از رفتن به بستر به بهتر خوابيدن کمک مي کنند.
فعاليت روزانه، مطالعه قبل ازخواب، محيط خواب بي سر و صدا و خلوت، نخوردن چاي و قهوه در شب بعد از غذا، گذاشتن چند بالش زير سر و گرم کردن پاها با کيسه آب گرم نيز باعث سهولت در خوابيدن مي شود.
بعضي از خانم هاي باردار در هفته هاي آخر حاملگي براي خوابيدن به داروهاي تسکين دهنده و خواب آور نياز دارند. استفاده خودسرانه از اين داروها ممنوع مي باشد.
ترشحات غير طبيعي دستگاه تناسلي
در دوران بارداري پوشش مخاطي مهبل و فرج براي زايمان و خروج جنين آماده مي شود. براي اين کار مخاط مهبل ضخيم تر شده و قابليت ارتجاعي آن افزايش مي يابد. همزمان با اين تغييرات در مهبل، ترشح غدد دهانه رحم نيز براي لغزنده کردن پوشش مخاطي مهبل افزايش مي يابد. به اين ترتيب ترشح سفيد و چسبنده اي از مهبل اکثر زنان باردار خارج مي شود، که در حالت طبيعي مزاحمتي ايجاد نمي کند مگر در مواردي که اولاً مقدار ترشح خيلي زياد شود، ثانياً بوي بد و متعفن آن زن باردار را ناراحت مي کند، ثالثاً رنگ زرد چرکي يا قهوه اي داشته باشد و رابعاً پوست اطراف فرج و ران را تحريک کند.ترشح غير طبيعي زنان علل مختلفي دارد به عنوان مثال زخم دهانه ي رحم، عفونت رحم و لوله را مي توان نام برد.
عامل عفونت ممکن است ويروس، ميکروب، تريکومونا و قارچ باشد. عفونت تريکومونا و قارچ از همه شايع تر بوده و با هم علت 50% ترشحات غير طبيعي زنان هستند.
عامل عفونت گاهي از خارج توسط نوارهاي بهداشتي آلوده، آب آلوده استخر و دريا و يا مقاربت، وارد دستگاه تناسلي مي شود و بعضي اوقات نيز به طور طبيعي در دستگاه تناسلي به صورت بي آزار وجود دارد و تا زماني که بدن مقاومت دارد اشکالي به وجود نمي آورد ولي در بعضي موارد مانند بارداري که مقدار هورمون هاي زنانگي تغيير مي کند و يا بعد از مصرف مقدار زيادي آنتي بيوتيک هاي قوي و بيماري هاي مزمن و طولاني که بدن ضعيف مي شود، رشد و نمو کرده و باعث عفونت مي شوند.
از روي نوع ترشح و شکايت بيمار مي توان تا اندازه اي عامل عفونت را حدس زد. در عفونت ناشي از تريکومونا ترشح سفيد مايل به زرد، آبکي و کف آلود بوده و با خارش شديد و قرمزي پوست اطراف فرج همراه است. در حالي که در عفونت قارچي ترشحات سفيد رنگ، غليظ و شبيه تکه هاي پنير و با خارش همراه است.
تريکومونا به وسيله ي مقاربت منتقل مي شود و در مجراي ادراي تناسلي مرد جاي مي گيرد ولي در مردان ناراحتي زيادي به وجود نمي آورد. لذا در بيشتر موارد فقط خانم ها درمان شده و آقايان از خوردن دارو شانه خالي مي کنند. در نتيجه با مقاربت، زن دوباره توسط شوهر مبتلا مي شود. بنابراين در عفونت تريکومونايي زن و شوهر بايد همزمان درمان شوند.
استعداد زنان باردار به عفونت قارچ بسيار زياد است. گاهي عليرغم درمان هاي دارويي مکررعفونت ادامه مي يابد. در اين موارد بايد به بيمار اطمينان داد که بعد از زايمان مي توان عفونت را به راحتي درمان و ريشه کن نمود.
ترشح غير طبيعي گاهي در دختر بچه هاي خيلي کوچک ديده مي شود. شايع ترين علت جسم خارجي است. درمان دارويي هيچ اثري نداشته و بايد جسم خارجي را با بيهوش کردن بيمار از دستگاه تناسلي خارج نمود. علت ديگر ترشح غير طبيعي دختر بچه ها عفونت سوزاکي است که به وسيله ي تماس با حوله يا ملحفه آلوده منتقل مي شود.
کانون و عامل ايجاد عفونت بايد مشخص نمود. اين است که در زنان باردار در سه ماه اول بارداري استفاده از داروهاي خوراکي براي درمان عفونت ممنوع است زيرا ممکن است از جفت گذشته و به جنين آسيب برساند. بنابراين بايد از داروهاي موضعي به صورت شياف و کرم استفاده نمود. برعکس در ماه آخر بارداري به علت احتمال آسيب به کيسه آب از شياف نبايد استفاده نمود.
در زنان بارداري که زخم دهانه رحم دارند بايد درمان را بعد از زايمان موکول کرد. براي درمان زخم از منجمد کردن دهانه ي رحم با کرايو سرجري استفاده مي شود. اين عمل بدون درد بوده و به راحتي يم توان آن را در مطب و بدون بيهوشي انجام داد. تنها ناراحتي بيمار اين است که بعد از عمل حداکثر تا يک ماه ممکن است نسوج زخم منجمد شده به صورت ترشح خارج شود.
زخم دهانه رحم بايد جدي تلقي شود زيرا نه تنها باعث اشاعه عفونت به ساير قسمت هاي مختلف دستگاه تناسلي مي شود بلکه تشخيص سرطان دهانه رحم را نيز مشکل مي سازد.
لکه بيني و خونريزي در دوران بارداري
در بعضي از خانم هاي باردار در يکي دو ماه اول در موعد مقرر براي قاعدگي يک دو روز لکه بيني و ترشحات خوني مختصر ديده مي شود که مهم نيست ولي به هر حال بايد استراحت نمايد و با پزشک خود تماس بگيرند. خونريزي در سه ماه اول ممکن است به علت سقط جنين يا آبستني خارج رحمي باشد.خون و نسوج خارج شده از مهبل را بايد جمع آوري نمود و به پزشک نشان داد. زيرا او با ديدن آن کامل يا ناقص بودن سقط را تشخيص داده و در مورد عمل جراحي تصميم مي گيرد.
در سه ماه آخر بارداري خونريزي و لکه بيني در جدا شدن قبل از موقع جفت و جفت سرراهي مشاهده مي شود.
لکه بيني و خونريزي مختصر ناشي از زخم يا سرطان دهانه رحم نادر است ولي احتمال وقوع آن را هميشه به خاطر سپرد و حتماً در تمام موارد لکه بيني به پزشک متخصص مراجعه نمود.
تکرر ادرار
در ماه هاي اول حاملگي زن باردار چند بار در شب براي ادرار کردن از خواب بيدار مي شود. البته در مدت روز هم تعداد دفعات ادرار کردن افزايش مي يابد.علت اين امر تغيير در وضعيت رحم است زيرا مثانه در جلوي رحم قرار دارد و چون رحم به علت حاملگي بزرگ مي شود بر روي مثانه فشار وارد آورده و احساس احتياج به ادرار کردن به وجود مي آيد. در بعضي از موارد هر دفعه بيش از چند قطره ادرار خارج نمي شود.
تکرر ادرار بعد از چهار ماهگي به علت تغيير مکان رحم و خارج شدن آن از لگن و وارد شدن آن به داخل حفره شکم از بين مي رود. در ماه آخر بارداري بعد از ورود سر جنين به داخل لگن دوباره ظرفيت مثانه کمتر از حد معمول مي گردد و ميل مفرط به ادرار کردن ظاهر مي شود. در اين زمان با سرفه، خنده بلند و پايين رفتن از پله ادرار بدون اختيار خارج مي شود، به طوري که بعضي خانم ها در ماه آخر براي خيس نشدن از پد ( نوار بهداشتي) استفاده مي کنند.
گاهي تکرر ادرار تشديد يافته و مزاحمت و مشکل بزرگي را به وجود مي آورد. اگر ميل به ادرار کردن شديد بوده و با احساس سوزش و سردرد همراه باشد بلافاصله بايد به پزشک متخصص مراجعه نماييد. زيرا احتمال عفونت مثانه و مجاري ادرار در دوران بارداري بسيار زياد است و در صورت عدم درمان ممکن است باعث زايمان زودرس بشود.
درد کمر
اکثر زنان چندزا و بعضي از خانم هايي که براي اولين بار حامله شده اند از درد کمر شکايت مي کنند. درد کمر معلول شلي مفاصل ساکروايلياک و کشش عضلات کمر است زيرا زن براي حفظ تعادل در دوران بارداري با بزرگي رحم و جلو آمدن شکم، شانه و پشت را به عقب خم مي نمايد. به اين ترتيب وقتي که زن مي ايستد اين وضعيت سبب کاهش دائمي عضلات کمر مي شود. با پوشيدن کفش پاشنه بلند خم شدن پشت و شانه به عقب و کشش عضلات کمر شدت مي يابد. بايد پاشنه کفش زنان باردار حداکثر از چهارسانتي متر تجاوز نکند.در حالت هاي شديد از کرست و شکم بند بهداشتي مي توان استفاده کرد. ماساژ و گرم کردن کمر با کيسه ي آب گرم باعث کاهش درد مي شود. خوابيدن روي تخت چوبي نيز کمک مي کند. جلوگيري از افزايش وزن بيش از حد و همچنين انجام ورزش هايي که باعث تقويت عضلات پشت مي شوند نيز در پيشگيري از بروز کمر درد مفيدند.
خونريزي از بيني
خونريزي جزئي از بيني گاهگاهي در دوران بارداري مشاهده مي شود. علت آن پر خون و متورم شدن بيني است و احتياجي به درمان ندارد. زيرا مقدار خونريزي زياد نيست.معمولاً با فشار روي بيني خونريزي بند مي آيد. اگر خونريزي زياد بوده و مداوم باشد براي بررسي امکان وجود زخم، پوليپ يا ساير علل خونريزي بيني بايد توسط پزشک متخصص گوش و حلق و بيني معاينه شويد.
خارش پوست بدن
بعضي از خانم ها از خارش پوست بدن در دوران بارداري شکايت مي کنند. خارش در بارداري علل گوناگون دارد. خارش ناحيه فرج و ران ها معلول تحريک حاصل از خروج مقدار زيادي ترشح زنانگي از مهبل در زنان مبتلا به عفونت دستگاه تناسلي است.خارش پوست شکم و ران ها معمولاً علت واضحي نداشته و به نظر مي رسد که نوعي حساسيت به حاملگي باشد زيرا بعد از زايمان از بين مي رود.
خارش هاي موضعي مانند دست و پا ممکن است به علت حساسيت به جوراب يا دستکش نو باشد و خارش تمام بدن نيز معلول حساسيت به مواد غذايي بوده و معمولاً با کهير پوست همراه است. غذاهايي که ايجاد حساسيت مي کنند عبارتند از: گوجه فرنگي، توت فرنگي، تخم مرغ و انواع مختلف ماهي.
خارش پوست شکم و پستان ها در ثلث آخر بارداري معمولاً معلول کشش زياد پوست اين نواحي به علت رشد سريع شکم و پستان ها و يا به علت افزايش اسيدهاي صفراوي است.
شستشو و حمام با آب گرم و پاشيدن پودرهاي مخصوص بر روي نواحي مبتلا گاهي موثر واقع مي شود.
در مواردي که خارش پوست مربوط به بيماري پوستي است بايد با متخصص پوست مشاوره شود.
تغييرات پوست بدن
خطوط باريک قرمز رنگي بر روي پوست شکم و پستان ها در دوران بارداري ظاهر مي شوند. اين خطوط به علت اتساع و پارگي نسوج سطحي پوست به وجود آمده و خطرناک نيستند و بعد از زايمان به صورت خطوط سفيد نقره اي براي هميشه باقي مي مانند.درماني براي اين لکه وجود ندارد ولي بعضي از متخصصين عقيده دارند که مالش پوست شکم يک روز در ميان به مدت ده دقيقه با پمادهاي ويتامينه تا اندازه اي از پيدايش اين خطوط جلوگيري به عمل مي آورد.
تغييري که در پوست به وجود آمده و بيشتر زنان باردار را ناراحت مي کند لکه هاي پوستي مخصوصي است که در صورت و پستان ها ظاهر مي شود اين لکه هاي طبيعي بوده و مدتي بعد از زايمان محو مي شود. درماني براي برطرف کردن اين لکه ها وجود ندارد و بايد در دوران بارداري آن را تحمل نمود. اين لکه ها در خانم هاي سبزه بيشتر ازکساني که بلوند هستند ديده مي شود و قرار گرفتن در آفتاب و تابش اشعه خورشيد آن را تشديد مي نمايد.
منبع مقاله :
گنجي، مبين؛ پورفخاران، محمد؛ حجاران، مريم؛ (1391)، رموز طلايي بارداري موفق، قم: ابتکار دانش، چاپ ششم
/ج
