افزايش فشار خون

17 روش کنترل افزايش فشار خون

طبق آخرين آمار موجود در حدود 30ميليون نفر در آمريکا به فشار خون بالا مبتلايند و به اين ترتيب اين بيماري پس از سينوزيت و آرتريت سومين بيماري مزمن شايع در ميان مردم آمريکا به شمار مي رود. اما آنچه بيش از تعداد زياد مبتلايان به فشار خون بالا حائز اهميت است، مسأله اي است که با بررسي اين آمار و ارقام مي توان در مورد سالمندان آمريکايي پيشگويي کرد. از ميان تمامي عوامل خطرزا در بروز حمله ي قلبي، فشار خون عاملي است که با توجه به آن مي توان احتمال بروز بيماري هاي قلبي -عروقي را در افراد بالاي 65سال با صحت و دقت زيادي پيش بيني نمود. در حدود 70% از افراد به افزايش فشارخون خفيف دچارند. يعني فشارخون دياستول (يا حداقل(1)) آنان بين 90و 105 ميلي متر جيوه است. خوشبختانه در درمان اين افراد پيشرفت هاي قابل توجهي حاصل شده است. در حال حاضر بيشتر، درمان هاي غير دارويي مورد توجه واقع شده اند. دکتر «نورمن کاپلان» مي گويد: «در مورد درمان افزايش فشار خون خفيف امروزه تقريباً همه معتقدند بايد به عنوان اولين انتخاب از روش هاي درماني غير دارويي بهره جست؛ يا حداقل يک بار آن ها را امتحان کرد». روش هاي درماني زير تنها براي کمک به بيماران مبتلا به افزايش فشار خون خفيف جهت کنترل مؤثر فشار خون توصيه شده اند. اگر هم اکنون از دارو براي کنترل فشار خون استفاده مي کنيد و قصد به کاربستن توصيه هاي زير را داريد ممکن است لازم باشد دوز داروهاي مصرفي تغيير يابد. بنا بر اين قبل از اعمال هر گونه تغيير، مشورت با پزشک ضروري است.

کنترل وزن

اگر چه بسياري از افراد مبتلا به افزايش فشار خون چاق نيستند ولي تعداد افراد چاق مبتلا به اين بيماري سه برابر افراد معمولي است. چنانچه وزن نسبت به وزن ايده آل با توجه به قد و استخوان بندي 20% بيشتر باشد، فرد چاق محسوب مي شود(2). البته لازم نيست افراد چاق به منظور کاهش فشار خون به طور کامل اضافه وزن خد را از دست بدهند. طبق پژوهشي که توسط محققان اسراييلي انجام گرفت، افراد چاق اگر تنها نيمي از اضافه وزن خود بکاهند - حتي اگر پس از اين مقدار کاهش وزن باز هم فرد چاقي محسوب شوند - فشار خون آنان پايين مي آيد. حتي در صورت کاهش مختصر وزن نيز فشار خون به ميزان قابل توجهي کم مي شود. پزشکان در وهله نخست بيمار را به کاهش کامل وزن تشويق مي کنند. اما اگر اين کار به طور کامل براي بيمار امکان پذير نباشد، کاهش آن به هر مقدار که ميسر باشد ولو ناچيز، در کاستن از فشار خون مؤثر است.

کاهش مصرف نمک

رابطه ي بين سديم و فشار خون بالا هرگز بطور قطع به اثبات نرسيده است. اما آنچه مسلم است عده اي از افراد مبتلا به فشار خون نسبت به مصرف نمک حساسند و واکنش نشان مي دهند. چه بسا شما هم يکي از اين افراد باشيد. هيچ راهي به جز کاهش نمک مصرفي و مشاهده ي اثرات آن بر فشار خون براي پي بردن به وجود رابطه ي ميان مصرف نمک و افزايش فشار خون وجود ندارد. دکتر «کاپلان» در اين باره مي گويد: «از همه ي بيماران مبتلا به فشار خون مي خواهم نمک مصرفي خود را به 5 گرم در روز کاهش دهند. با اين اميد که اين کار مؤثر واقع شود». در حاليکه اين مقدار نمک به طور متوسط معادل نيمي از نمک مصرفي هر آمريکايي است. دکتر «کاپلان» مي افزايد: «بيشتر افراد پس از کاهش نمک در رژيم غذايي خود به اين نتيجه مي رسند که اين مقدار نمک واقعاً براي آنان کافي است و نياز به مصرف مقدار بيشتر آن ندارند. پس مقدار نمک موجود در رژيم غذايي خود را کاهش دهيد. اما در عين حال انتظار نداشته باشيد که کم کردن نمک به تنهايي خيلي مؤثر واقع شود.

اجتناب از مشروبات الکلي

از آنجا که وجود رابطه ي مستقيم ميان مصرف مشروبات الکلي و فشار خون بالا کاملاً به اثبات رسيده، لازم است افراد مبتلا به فشار خون بالا از مصرف زياد آن ها بپرهيزند. چطور است مصرف مشروبات الکلي به طور کامل منع شود؟ شايد اگر مطالعات نشان نمي دادند که فشار خون افرادي که روزانه مقدار کمي از اين مشروبات مصرف مي کنند نسبت به افرادي که زياد مشروب مي خورند و حتي نسبت به عده اي که به هيچ وجه از اين مواد استفاده نمي کنند، کمتر است، پزشکان چنين توصيه اي مي کردند. بنا به گفته ي دکتر «کاپلان» مصرف روزانه دو جرعه مشروبات الکلي يا کمتر اثر سوئي بر فشار خون ندارد. ولي مصرف بيش از اين مقدار مشکل ساز خواهد بود(3).

پتاسيم مصرف کنيد

افزايش مقدار مصرف اين عنصر مي تواند به مقدار چشمگيري در کنترل فشار خون بالا مؤثر باشد. به گفته ي دکتر «جورج وب» تعداد افرادي که به مصرف پتاسيم پاسخ مثبت مي دهند ظاهراً به مدت زمان انجام تحقيق که طي آن بيماران پتاسيم مصرف مي کنند، بستگي دارد. در يک پژوهش دو هفته اي فشار خون 30% از افراد مبتلا کاهش يافت. اما در يک تحقيق هشت هفته اي کاهش فشار خون، 70% از افراد را شامل شد. به اعتقاد دکتر «وب» برقرارکردن تعادل بين مصرف پتاسيم و سديم بيش از مقدار کال پتاسيم مصرفي حائز اهميت است. دکتر «وب» معتقد است مزيت پتاسيم هنگامي نمايان مي شود که ميزان مصرف آن سه برابر ميزان سديم مصرفي باشد. اگر مقدار سديم را در رژيم غذايي خود محدود کرده و آن را به 2گرم در روز کاهش داده ايد، (5گرم نمک طعام حاوي 2گرم سديم است) لازم است روزانه 6گرم پتاسيم مصرف نماييد. حال از کجا مي توان دريافت که اين دو عنصر به مقدار کافي و مناسب مصرف مي شوند؟ درواقع بايد گفت استفاده از رژيم کم نمکي که حاوي پتاسيم زياد نباشد غير ممکن است. به خصوص در صورت مصرف زياد غذاهاي طبيعي اجتناب از مصرف پتاسيم دشوار است. سيب زميني، ميوه هاي تازه و ماهي، سرشار از پتاسيم مي باشند. با اين حال براي حفظ توازن ميان مقدار سديم و پتاسيم مي توان به جداول موجود در کتب تغذيه مراجعه نمود.

مصرف کلسيم

بنا به گفته ي دکتر «رزان ليل» ظاهراً کلسيم اثر خوبي بر بعضي از بيماران دارد. اما تحقيق در اين باره که دقيقاً کدام گروه از افراد نسبت به مصرف کلسيم پاسخ مثبت مي دهند، هم چنان ادامه دارد. دکتر «لارنس رزنيک» مي گويد: «به نظر مي رسد مصرف کلسيم بر فشار خون بيماراني که نسبت به مصرف سديم حساسند (و احتمالاً نيمي از مبتلايان به فشار خون بالا را تشکيل مي دهند) تأثير مثبت دارد. بنابراين اگر سديم برايتان خوب نيست و نسبت به آن حساسيد، بعکس، مصرف کلسيم برايتان مفيد خواهد بود.

اجتناب از ورزش هاي ايزومتريک

ورزش به عنوان يک اقدام تکميلي در کنار ساير اقدامات جهت کاهش فشار خون داراي اثرات درماني مثبت است. اما بايد از ورزش هاي ايزومتريک نظير وزنه برداري اجتناب نمود. زيرا اين قبيل ورزش ها سبب مي شوند فشار خون به طور موقت افزايش يابد.

در عوض، ورزش هاي هوازي (ايروبيک) انجام دهيد

هرچند مطالعات بسياري تأثير مثبت ورزش هاي ايروبيک را بر کاهش فشار خون نشان داده اند، اما نخستين توصيه به مبتلايان به فشار خون بالا قبل از انجام اين ورزش ها، رعايت احتياط هاي لازم است. دکتر «رابرت کيد» مي گويد: «توصيه ي ما اين است که بيماران، ورزش را از پياده روي تند به مقدار 400 متر آغاز کنند. سپس اين مقدار را به 1/5کيلومتر افزايش دهند. پس از اين مرحله بيماران مي توانند دويدن را آغاز کنند - اما تنها پس از انجام معاينات بدني و تست ورزش. علت مؤثر بودن ورزش اين است که با انجام آن عروق خوني باز مي شوند و همين امر موجب کاهش فشار خون مي گردد. اگر چه در طول انجام تمرينات ممکن است فشار خون دوباره افزايش يابد، ولي پس از اتمام ورزش پايين مي آيد. بنابراين افزايش فشار خون ذکر شده به اندازه قبل نيست. شنا، پياده روي و دوچرخه سواري همگي از جمله ورزش هاي خوب و مفيد براي مبتلايان به فشار خون بالا به شمار مي روند. نيازي نيست حتماً بدويد. زيرا هنگامي که راه مي رويد نيز تقريباً همان کار را انجام مي دهيد. با اين تفاوت که راه رفتن نسبت به دويدن به مدت زمان بيشتري نياز دارد. اما نکته ي مهم آن است که پياده روي بايد به صورت تند انجام گيرد - 400 متر در 4 دقيقه در آغاز. سپس حدود 1/5کيلومتر در 15دقيقه يا کمتر.

هشدار پزشکي

افزايش فشار خون بدخيم: فشار کشنده.
فشار خون چنانچه تحت درمان قرار نگيرد احتمال مي رود به آهستگي و به مرور زمان افزايش يابد. اما گاهي اوقات فشار خون افزايش ناگهاني مي يابد و براي چند ساعت يا چند روز فشار خون سيستولي (4) به 250 و فشار دياستولي به 130ميلي متر جيوه و يا بيشتر مي رسد. افزايش ناگهاني فشار خون را مي توان علامت فشار خون بدخيم تلقي کرد. هرچند اين مورد نادر است و کمتر اتفاق مي افتد ولي در صورت وقوع آن، بيمار بايد هرچه سريع تر توسط پزشک مورد درمان قرار گيرد. فشار خون بدخيم باعث آسيب عروق کليه، چشم ها و مغز مي گردد و اگر درمان نشود ممکن است ظرف شش ماه به مرگ بيمار منجر شود. خوشبختانه فشار خون بدخيم از طريق تزريق وريدي داروهاي مناسب - البته به شرط تشخيص فوري بيماري و شروع درمان لازم - به سرعت قابل کنترل است.

گياه خوار شويد

طبق مطالعات انجام شده فشار خون افراد گياه خوار از ساير افراد پايين تر است. فشار خون مينيمم (يا دياستولي) و ماکزيمم (ياسيستولي) گياه خواران 10 تا 15 ميلي متر جيوه از فشار خون ديگر افراد کمتر مي باشد. عجيب آن که هيچ کس به درستي به علت اين مسأله واقف نيست. دکتر «کاپلان» مي گويد «فشار خون اين افراد واقعاً پايين تر از ديگر افراد است. شايد به اين دليل که اين عده از پرخوري، نوشيدن مشروبات الکلي و سيگار کشيدن اجتناب مي کنند».

خودتان فشار خون خود را اندازه بگيريد

دکتر «کاپلان» معتقد است مردم بايد به آموختن اندازه گيري فشار خون تشويق شوند. براي مبتلايان به فشار خون بالا اندازه گيري فشار خون معقول ترين راه براي اطلاع يافتن از چگونگي وضعيت آن است. اما اندازه گيري در خانه تنها شامل اطلاع يافتن از مقدار فشار خون نيست. بلکه به اين وسيله مي توان از چگونگي تأثير رژيم غذايي، ورزش و مصرف داروهاي مختلف بر فشار خون نيز آگاه شد. به علاوه با اندازه گيري مرتب فشار خون مي توان بر واکنشي به نام «روپوش سفيد» نيز که بسياري از مردم به آن دچارند غلبه کرد. اين افراد به محض قدم گذاشتن به مطب دکتر ناگهان دچار افزايش فشار خون مي گردند.
دستگاه هاي فشار سنج در سه نوع مکانيکي، الکترونيکي با بازوبند دستي و الکترونيکي با بازوبند خودکار موجودند. در صورت استفاده از فشارسنج دستي، استفاده از گوشي الزامي است. در حالي که براي اندازه گيري فشار خون با دستگاه هاي الکترونيکي نيازي به استفاده از گوشي نبوده و کار با آن ها راحت تر است. دکتر «کاپلان» بهترين نوع فشار سنج براي استفاده در منزل را فشارسنج هاي الکترونيکي با بازوبند دستي معرفي مي کند. قيمت اين فشارسنج ها 60تا 70دلار است. در عوض استفاده از آن ها براي همه ي افراد، حتي افراد آموزش نديده ميسر است(5).

شاد باشيد

تحقيقي که در يکي از بيمارستان هاي نيويورک انجام گرفت نشان داد احساسات مختلف نقش ويژه اي در ميزان افزايش و يا کاهش فشار خون به عهده دارند. پژوهشگران با به کارگيري دستگاه هاي بسيار پيشرفته پس از بررسي شبانه روزي فشار خون مبتلاياني که تحت درمان دارويي قرار نداشتند، به اين نتيجه دست يافتند که شادماني موجب افت فشار خون سيستولي مي شود. در حالي که نگراني و اضطراب، فشار خون برايتان غيرممکن است حداقل در خانه نگران شويد!

کمتر صحبت کنيد

در حالي که تأثير جدال و کشمکش با همسر و يا نزاع با مدير و رئيس بر افزايش فشار خون چندان تعجب آور نيست، مطالعات نشان مي دهند داشتن هر نوع مکالمه با ديگران نيز سبب افزايش فشار خون مي گردد. طبق تحقيقات انجام شده در دانشگاه مريلند صحبت کردن مي تواند فشار خون را به ميزان 10تا50 درصد افزايش دهد و اين مقدار در مبتلايان به فشار خون به حداکثر خود مي رسد. اين افزايش تنها به سخن گفتن و اداي کلمات محدود نمي شود - حتي استفاده از زبان اشاره براي افراد ناشنوا نيز به افزايش ناگهاني فشار خون منجر مي گردد. همين مسأله دانشمندان را به اين فکر واداشته که شايد در انسان ها نوعي حالت ارتباط عمومي وجود دارد که به طريقي به قلب مرتبط بوده و موجب افزايش فعاليت آن گردد. اگر اين فرض صحيح باشد، اين افزايش فعاليت ناخواسته ي قلب، بر فشار خون تأثير گذاشته و به طور مثال هنگامي که با پزشک خود مشغول صحبت هستيد آن را افزايش مي دهد.

فشار خون همسرتان را نيز بررسي کنيد

شايد شنيده باشيد که همسران پس از چند سال زندگي مشترک به هم شباهت پيدا مي کنند. اما چيزي که محققان اخيراً به آن پي برده اند از اين نيز عجيب تر است. هرچه همسران سال هاي بيشتري را با يکديگر سپري کرده باشند فشار خونشان به همديگر شباهت بيشتري خواهد داشت. پژوهشگراني که اين تحقيق را به انجام رسانده اند بر اين باورند که شباهت در ميزان فشار خون همسران ممکن است به نحوي به فشارهاي روحي با ديگر عوامل احساسي و عاطفي مشترک بين آن ها مربوط شود. ارتباطات؛ به ويژه نزاع و بيان احساسات و عواطف احتمالاً سطح فشار خون همسران را تحت تأثير قرار مي دهد. پس اين بار که پزشک نسبت به داشتن فشارخون بالا به شما هشدار مي دهد، از او تقاضا کنيد فشار خون همسرتان را نيز کنترل کند. طبق پيش بيني اين تحقيق، چنانچه دهه ششم عمر خود را سپري مي کنيد به احتمال زياد فشار خون شما با همسرتان تنها يک درجه يا کمي بيشتر اختلاف خواهد داشت.

سگي بخريد و نتيجه را ببينيد

اين راه حل (يا چيزي مشابه آن) را اول بار «پليني» نويسنده و فيلسوف رومي قرن ها پيش تجويز کرد. اما علم امروز نشان مي دهد که اين روش روشي بسيار موثر در درمان فشار خون است. دکتر «سيندي ويلسون» فشار خون 92 تن از دانشجويان را ضمن اين که از آن ها خواست با صداي بلند يا بدون صدا بخوانند و يا با سگي خوب و خوش اخلاق صحبت کنند، ثبت کرد. خواندن با صداي بلند موجب افزايش فشار خون آنان شد در حاليکه خواندن آهسته يا صحبت کردن با سگ موجب کاهش فشار خون گرديد. کار دکتر «ويلسون» نظر مساعدي را که از سال ها پيش در مورد درمان به کمک حيوانات خانگي در بين کارشناسان و دانشمندان وجود داشته، تأييد و تصديق مي کند. مطالعات ديگر نشان مي دهند. احتمال زنده ماندن بيماراني که به بيماري هاي عروق کرونر قلب مبتلا بوده و در منزل از حيوانات خانگي نگه داري مي کنند، تا يکسال پس از مرخصي از مراکز درماني، بيشتر از سايرين است. به اين ترتيب اگر «پليني» اين نسخه را براي زناني که از دردهاي شکمي رنج مي برند تجويز مي کرد تکليف چه بود؟ در سايه ي پيشرفت علم امروزي بشر دريافته که حيوانات خانگي در درمان فشار خون مؤثرند.

نکاتي در مورد افت فشار خون

براي برخي از افراد فشار خون بالا مشکل آفرين نيست. بلکه فشار خون پايين است که مشکل ايجاد مي کند. اين افراد هنگامي که به سرعت از جاي خود برخيزند ممکن است يکباره دچار سرگيجه شوند و يا حتي غش کنند. زماني تصور مي شد افت فشار خون - که عمدتاً آن را به عنوان کاهش پايدار فشار خون سيستولي بيش از 20ميلي متر جيوه هنگامي که يک دقيقه پس از ايستادن اندازه گيري شود تعريف مي کنند - در سالمندان تقريباً به اندازه ي فشار خون بالا شايع است. اما مطالعات اخير نشان مي دهند که در بين افراد مسني که تحت درمان قرار ندارند، ميزان افت فشار خون تنها در حدود 6% است و پس از 55 سالگي با ازدياد سن افزايش نمي يابد. در بسياري از موارد، افت فشار خون به وسيله ي داروهايي که افراد براي درمان فشار خون بالاي خود مصرف مي کنند، ايجاد مي شود؛ نظير داروهاي مدرّ (ديورتيک). الکل، بعضي داروهاي قلبي، آرام بخش ها و داروهاي ضد افسردگي نيز مي توانند چنين تأثيري داشته باشند. در صورت لزوم و در صورتي که فکر مي کنيد داروها، عامل سرگيجه؛ ضعف، خستگي، سردرد يا حالات غش همراه با افت فشار خون در شما هستند، شايد نياز باشد از پزشکتان بخواهيد داروي شما را تغيير دهد. اگر هم اين کار امکان پذير نيست، هنوز کارهايي هست تا آن ها را انجام داده و در چنين شرايطي به خودتان کمک کنيد.

فشردن دست ها و حرکات ايزومتريک

مطالعات نشان مي دهند فعاليت هاي بدني نسبتاً ساده که بطور موقت فشار خون را بالا مي برند مي توانند موجب تعديل افت فشار خون شوند. براي مثال فشردن دست ها قبل از برخاستن از جا با افزايش دادن فشار خون از افت فشار خون که هنگام برخاستن اتفاق مي افتد، جلوگيري مي کند.

محاسبات رياضي ذهني

عجيب تر آن که محققاني که تأثير فشردن دست ها را در غلبه بر افت فشار خون به اثبات رساندند، دريافته اند که انجام محاسبات رياضي پيچيده به طور ذهني (مثلاً شمارش معکوس از 100 به صورت هفت تا هفت تا) فشار خون را بالا مي برد و در افزايش آن حتي بيش از فعاليت هاي بدني تأثير دارد.

کاهش حجم غذا و افزايش وعده هاي آن

اگر بطور معمول پس از خوردن غذا دچار افت فشار خون مي شويد سعي کنيد حجم غذا را در هر وعده کاهش دهيد و در عوض به وعده هاي غذايي خود بيافزاييد. به علاوه در مورد مقدار مصرف نمک و مايعات با پزشک خود مشاوره نماييد. محدود کردن مقدار مايعات و نمک مصرفي ممکن است علتي براي افت فشار خون باشد.

شيب دادن به تخت

نحوه ي خوابيدن نيز به کنترل افت فشار خون کمک مي کند. سعي کنيد پايه هاي قسمت بالاي تخت را 20 تا 30 سانتي متر از زمين بالا بياوريد. (براي اين منظور مي توانيد از آجر استفاده کنيد). هنگام برخاستن از تخت، ابتدا آهسته بنشينيد، سپس پاهاي خود را چند دقيقه از تخت آويزان کنيد و آنگاه برخيزيد.

پي نوشت ها :

1. Minimum.
2. فرمول به دست آوردن وزن ايده آل به نسبت قد عبارت است از:
براي مردان ((150-قد)×0/9)+50=وزن ايده آل
براي زنان ((150-قد)×0/9)+45=وزن ايده آل
3. لازم به توضيح است که اولاً اين توصيه در کشور ما با توجه به جميع شرايط، جايي ندارد. ثانياً مصرف الکل آن چنان مضرات متعدد و گسترده اي براي بدن دارد که حتي به فرض اثبات نکته ي فوق، عقل سليم، چنين توصيه اي را در جايي که روش هاي بسيار کم خطرتر براي کنترل فشار خون وجود دارد، نمي پذيرد. الکل داراي اثرات سوء ثابت شده بر کبد، سيستم گوارشي، قلبي عروقي، کليه و ... است. «ويراستار پزشکي»
4. فشار خون سيستولي همان فشار ماکزيمم و فشار خون دياستولي هم مينيمم فشار است. «ويراستار پزشکي»
5. البته فشارسنج مکانيکي به خصوص نوع جيوه اي، دقيق تر از انواع الکترونيکي بوده و به همين دليل پزشکان عموماً از اين نوع فشارسنج استفاده مي کنند. در صورت وجود اختلاف بين فشارهاي اندازه گيري شده عدد مربوط به نوع مکانيکي از صحت بيشتري برخوردار است. «ويراستار پزشکي»

منبع مقاله :
تکاک، دبورا، (1388) درمان هاي خانگي، مترجم: مينا اسماعيلي، ويراستار پزشکي: نويد محمدي، تهران: گلبرگ، چاپ پنجم