اسهال

اسهال حاد يکي از بهترين سيستم هاي دفاعي بدن است. بدن با اين روش به دفع مواد زايد مي پردازد. شايد پذيرش مطلب فوق براي شما کمي دشوار باشد اما حداقل به توضيح اين که چرا امروز پزشکان افراد را به دفع اين مواد زايد به جاي بند آوردن جريان اين بيماري آزار دهنده، اما زود گذر ترغيب مي کنند، کمک کند. سابقاً پزشکان به محض اين که فرد دچار اسهال مي شد به تجويز داروهاي ضد اسهال مي پرداختند.
امروزه بر اين باوريم که بهترين کار مسدود نکردن جريان طبيعي آن است. دکتر «برمن» مي گويد: «من استفاده از داروهاي ضد اسهال را به جز در مواردي مانند يک جلسه مهم کاري که فرد احتياج به کنترل خود دارد توصيه نمي کنم.
به عقيده من در بقيه موارد اين دفع و تخليه مفيد است و به بهبود سريع تر بيماري کمک مي کند». بر اساس اين طرز فکر، بيشتر نکاتي که در زير به آن ها اشاره خواهيم کرد شما را در تحمل رنج و دشواري اسهال براي دست يابي هرچه سريع تر به بهبودي، به جاي قطع کردن روند طبيعي آن و طولاني کردن دوره بيماري ياري خواهند داد. براي آن دسته از افرادي که به دلايل شغلي و موقعيت کاري نياز مبرم به کنترل بيماري و قطع جريان اسهال دارند برخي از داروها و روش هاي مؤثر را يادآور مي شويم.

عدم مصرف شير

يکي از عمده ترين دلايل اسهال مربوط به عدم تحمل قند لاکتوز موجود در شيراست. هرچند همه متخصصان عدم تحمل لاکتوز را به عنوان عمده ترين عامل بروز اسهال قبول ندارند، اما همگي آن را يکي از شايع ترين علل اسهال معرفي مي کنند. عدم تحمل لاکتوز مي تواند فرد را در کودکي و يا ناگهان در بزرگسالي مورد هجوم قرار دهد. يعني شير مي نوشيد و به دنبال آن دچار تجمع گاز در روده، درد و اسهال مي شويد. قطعاً درمان اين مشکل با اجتناب از خوردن غذاهاي محتوي لاکتوز، يعني محصولات لبني به جز ماست و پنيرهاي کهنه مانند پنير چدار قابل حل است. به محض پرهيز از مصرف اين فرآورده ها اسهال خود به خود قطع مي شود.

تست تحمل

با توجه به اين که عدم تحمل لاکتوز به مقدار مصرف آن بستگي دارد و نيز خاصيت لاکتوز در حمله ناگهاني به فرد، چگونه مي توان اطمينان يافت که واقعاً فرآورده هاي لبني مسئول بروز اسهالند؟
دکتر «ليبرمَن» مي گويد: «در چنين مواردي قطع کامل مصرف فرآورده هاي لنبي را به مدت يک تا دو هفته براي بيماران تجويز مي کنم تا از ميزان تأثير اين محصولات بر بيماري فرد اطمينان حاصل کنم. اگر پس از يک هفته رژيم، مشکل فرد مرتفع گردد به تدريج شير را به برنامه غذايي آنان مي افزايم. البته آن ها را از بازگشت احتمالي بيماري پس از يک مدت آگاه مي کنم.
اگر فرد بداند مصرف چه مقدار شير سبب بازگشت بيماري مي شود. مي تواند ضمن عدم زياده روي در مصرف آن، اين ماده غذايي را نيز در برنامه غذايي خود بگنجاند».

هشدار پزشکي

چه موقع به پزشک مراجعه کنيم

اسهال معمولاً پس از يک تا دو روز بهبود يافته، تنها عوارض مختصري به جاي مي گذارد. اما اسهال حاد در نوزادان، کودکان، افراد سالمند، افراد بيمار يا کساني که در اثر بيماري ديگري آب بدن خود را از دست داده اند ممکن است بسيار جدي بود، نيازمند مراقبت هاي ويژه ي پزشکي باشد. هم چنين در صورت قطع نشدن اسهال پس از يک تا دو روز يا توأم بودن آن با تب و دل پيچه هاي شديد، لکه هاي (بثورات)، يرقان (يعني زرد شدن سفيدي چشم و پوست)، و ضعف شديد بايد هرچه سريع تر به پزشک مراجعه کرد. در صورت مشاهده ي هرگونه خون، چرک و بلغم در مدفوع نيز حتماً با پزشک خود مشورت نماييد. بيشترين خطري که متوجه افراد مبتلا به اسهال حاد است، از دست دادن آب بدن است. بنابراين اگر به فرد مبتلا به اسهال شديد در طول دوره اسهال هيچ گونه غذا و آشاميدني نرسيده باشد، نياز مبرم به معاينه يک پزشک دارد.

داروهاي خود را بررسي کنيد

بسياري از کارشناسان معتقدند احتمال زيادي وجود دارد که اسهال در نتيجه ي سوزش معده که در ساعات اوليه روز عارض مي شود بروز کند. البته اين اسهال در نتيجه ي ارتباط مستقيم معده به روده ايجاد نمي شود، بلکه احتمالاً مربوط به آنتي اسيدي است که فرد براي رفع سوزش معده ي خود مصرف نموده است. آنتي اسيدها از شايع ترين علل اسهال هاي ناشي از مصرف دارو مي باشند. شربت هاي آنتي اسيد داراي هيدروکسيد منيزيم که درست مانند شير منيزي عمل مي کنند باعث بروز اسهال مي شوند.
به منظور جلوگيري از بروز عوارض ثانويه ناشي از مصرف آنتي اسيدها در افراد مبتلا به سوزش معده، پزشکان مصرف آنتي اسيدهايي را توصيه مي کنند که تنها محتوي هيدروکسيد آلومينيوم هستند و منيزيم اضافي ندارند. اين قبيل آنتي اسيدها احتمالاً کمتر باعث اسهال مي شوند اما در عوض اثر کمتري هم دارند. علاوه بر آنتي اسيدها، آنتي بيوتيک ها، کينيدين (داروي قلبي ضد آريتمي)، لاکتوز و کُلشي سين (داروي ضد نقرس) نيز ممکن است باعث بروز اسهال شوند.
چنانچه نسبت به تأثير اين داروها يا هر داروي ديگر بر اسهال ظنين هستيد حتماً با پزشک خود مشورت نماييد.

اسهال در سنين خطرناک

اسهال در نوزادان و کودکان مي تواند خطرناک باشد. نوزادان به سرعت آب بدن خود را از دست مي دهند و از بيان نيازهاي خود عاجزند. جهت کمک به شما در صورت مواجه شدن با مسأله اسهال نوزادان و کودکان، نظر يکي از متخصصان را در اين مورد جويا شديم. توصيه هاي وي به شرح زيرند:

به دنبال بهترين مواد باشيد

نمي توان آب و آب ميوه را جزو بهترين مايعات براي بازگرداندن آب به بدن کودک دانست. آنچه براي نوزادان و کودکان نوپا بسيار مفيد است بازگرداندن آب بازدسته رفته، از طريق الکتروليت ها و محلول هاي ضد اسهال است. حتي والدين خود مي توانند با افزودن يک قاشق چاي خوري شکر و کمي نمک به حدود يک ليتر آب اين محلول را تهيه کنند، اما اگر دچار اشتباه شويد ممکن است بيش از حد لازم نمک به طفل خورانده شود. اگر از نظر اقتصادي قادربه خريد الکتروليت هاي خوراکي آماده باشيد خطر زياد شدن نمک در بدن کودک را کاهش مي دهيد. اين الکتروليت هاي خوراکي را مي توان از داروخانه ها خريداري نمود.(1)

غذا را قطع نکنيد

به غذا دادن کودک هم چنان ادامه دهيد. اما اگر اسهال خيلي شديد است به مدت يک روز به کودک شير ندهيد. نوع غذايي که به کودک مي دهيد بستگي به سن او دارد اما دادن برنج، لعاب آب سيب و موز به مدت يک تا دو روز به اطفال مناسب به نظر مي رسد. اين غذاها تا حدودي موجب قطع اسهال مي شوند. براي کودکان بزرگ تر مي توان از مرغ بدون پوست يا بيسکويت ساده و ساير غذاهاي ساده و ملايم استفاده نمود.(2)

دانستن زمان قطع درمان

بزرگ ترين اشتباهي که بسياري مرتکب آن مي شوند، ندانستن زمان قطع درمان است. کودکان ممکن است مدتي پس از بيماري، مثلاً تا دو هفته روزي يک يا دو بار اجابت مزاج آبکي داشته باشند. ولي اگر از نظر ساير موارد و علايم، مشکلي نداشته باشند نيازي به ادامه رژيم محدود شده وجود ندارد. رعايت رژيم فقط براي دو روز کافي است.

هويج

بعضي معتقدند آب هويج بهترين درمان براي اسهال کودکان است. اگر مايل باشيد مي توانيد از هويج در کنار مواد ديگر در رژيم غذايي کودک استفاده کنيد. (هويج از طريق جايگزين کردن الکتروليت ها و مواد معدني از دست رفته به تسريع بهبودي کمک مي کند).

بازگرداندن باکتري هاي مفيد به روده

پس از طي چند روز اوليه بيماري، ماست مي تواند باکتري هاي مفيد براي بدن را دوباره به روده ها بازگرداند. بنابراين خوراندن ماست به کودک در اين مرحله ضرري ندارد. مصرف حدود 90گرم ماست در روز براي اين منظور مناسب است.

نصيحت مادر را فراموش نکنيد

دادن سوپ گوشت يا مرغ به کودکان بالاتر از يکسال در اين گونه مواقع مفيد است. براي کودکاني که ميل زيادي به خوردن آب ندارند اگر سوپ يا نمک بيشتري تهيه شود بهتر است. زيرا نمک بيشتر موجب تشنگي و در نتيجه نوشيدن آب بيشتر مي شود. اما دادن بيش از 1يا 2 مرتبه سوپ به کودکان در روز، توصيه نمي شود.

رژيم غذايي مشخص

بسيار خوب، پس گفتيد که هفته ي پيش بستني دوم را نخورديد و به سفر هم نرفتيد. اما با اين حال دچار اسهال شده ايد. و در حال حاضر گرسنه و بي حوصله و بدخلق هستيد و نمي دانيد که غذا بخوريد يا خير؟ متخصصان مي گويند بله، بخوريد ولي با کمي احتياط رژيم را با يک غذاي شفاف و رقيق آغاز کنيد. منظور از غذاي رقيق و شفاف، سوپ مرغ، يا هر مايع ديگري است که کاملاً شفاف و آبکي باشد زيرا روده حين ابتلا به اسهال نياز به استراحت دارد و به همين دليل است که تا زمان برطرف شدن بيماري بايد از خوردن غذاهاي غليظ و سفت اجتناب کرد. زيرا هنگام ابتلا به اسهال کار روده به اندازه ي کافي زياد است و با خوردن غذاهاي سنگين مسئوليت و کار روده ها مضاعف شده، تحت فشار بيشتري قرار مي گيرند. پس از مصرف سوپ هاي آبکي، به تدريج مي توان برنج، موز، آب سيب يا ماست را نيز به رژيم غذايي افزود.

مصرف زياد مايعات

دکتر«مک فارلند» معتقد است نوع غذايي که هنگام اسهال خورده مي شود خيلي مسأله ساز نيست. مهم ترين مسأله آن است که به قدر کافي مايعات به بدن برسد. اگر چه اکثر مردم هنگام ابتلا به اين بيماري مايل به استفاده از حجم زياد مايعات نيستند، اما کارشناسان همگي بر اين باروند که افزايش ميزان جذب مايعات در زمان بيماري حياتي است. به خصوص مايعاتي که محتوي شکر و قدري نمک باشند. براي اين منظور بسيار مناسبند، زيرا به جايگزين شدن گلوکز (قند) و مواد معدني از دست رفته ي بدن کمک مي کنند. تنها با افزودن يک قاشق چاي خوري شکر و کمي نمک به حدود يک ليتر آب مي توان محلول بسيار خوب و مؤثري تهيه کرد. يک نوع محلول پيچيده تر را مي توان با اضافه کردن يک دوم قاشق چاي خوري عسل يا شربت ذرت و کمي نمک به حدود 8 اونس (حدود 250سي سي تقريباً معادل يک ليوان) آب ميوه تهيه کرد. قبل از استفاده محلول را حتماً به هم بزنيد. توصيه مي کنيم افرادي که مايل به تهيه محلول ضد اسهال در منزل نيستند آن را از داروخانه خريداري کنند. محلول هاي آماده که محتوي قند و ساير الکتروليت ها به مقادير لازمند باعث جبران آب و مواد معدني از دست رفته ي بدن مي شوند. (کافي است از کسي خواهش کنيد يک بسته از اين محلول را برايتان خريداري کند).

اجتناب از برخي غذاها

هرچند غذا، به اندازه ي مايعات، در درمان و بهبود بيماري به بهترين شکل ممکن حائز اهميت نيست، اما بايد از برخي غذاها که باعث وخامت بيماري مي شوند پرهيز نمود.
اين گونه غذاها عبارتند از: کلم، لوبيا و ساقه کلم بروکسل. ساير غذاهايي که سرشار از کربوهيدرات هاي دير جذبند نيز مي توانند باعث تشديد بيماري شوند. اين غذاها عبارتند از: نان، ماکاروني و ديگر غذاهاي تهيه شده از گندم، سيب، گلابي، هلو، آلو، گوجه سبز، ذرت، جوي دوسر، سيب زمين و سبوس گندم. اگر قصد خريد يک کارتن بستني داريد دست نگه داريد؛ همه متخصصان مصرف محصولات لبني را در طول دوره بيماري منع مي کنند. بيماري صرف نظر از علت آن، خواه به مصرف شير مربوط شود و خواه علت ديگري داشته باشد، با خوردن فرآورده هاي لبني تشديد مي شود.

پرهيز از نوشابه هاي گازدار

بهتر است از مصرف نوشابه هاي گازدار پرهيز شود زيرا گاز و در نتيجه حباب هاي موجود در اين قبيل نوشابه ها وضعيت فرد را حين اجابت مزاج بدتر مي کنند.

آشپزي نکنيد

هرچند در طول دوره ابتلا به بيماري نوع و کيفيت غذاي مصرفي حائز اهميت بسيار است، اما فرد مبتلا به اسهال بايد از تهيه ي غذا براي خود يا اعضاي خانواده تا برطرف شدن کامل بيماري اجتناب کند.
هم چنين خوب شستن دست ها چه در مورد فرد مبتلا و چه ديگر افراد خانواده از پخش و سرايت عامل بيماري زا جلوگيري مي کند. (اگر شغلتان به گونه اي است که با مواد غذايي يا افراد زيادي سر و کار داريد لازم است تا برطرف شدن کامل علايم بيماري از کار کردن خودداري نماييد).

استفاده از مواد ضد اسهال فقط در صورت اجبار

متخصصان بر اين عقيده اند که هرگز نبايد با خوردن مواد ضد اسهال باعث قطع جريان طبيعي اسهال شد. زيرا جريان پيدا کردن اسهال خود بهترين درمان است. با اين حال اگر واقعاً مجبور به رفتن به محلي هستيد که نياز به کنترل بيماري داريد مي توانيد از Imodium که بدون نسخه هم به فروش مي رسد استفاده کنيد. اين دارو بسيار مؤثر است. زيرا باعث تنگ شدن روده مي شود و تنگي روده مانع از دفع مواد غذايي مي گردد. البته به غير از اين دارو مي توان از داروهاي هيدروفيليک (Hydrophilic)-hydro به معني آب و Phili به معناي دوست داشتن است- مانند Kaopectate و Pepto-Bismol استفاده کرد.(3) آنتي اسيدهاي حاوي هيدروکسيد آلومينيم برخلاف منيزيم خاصيت هيدروفيلي دارند و ممکن است در رفع علايم اسهال مؤثر واقع شوند. مي توان از آلومينيم هيدروکسيد ژل و يا Alternagel استفاده کرد.

به درمان هاي خانگي اعتماد نکنيد

مواد يا داروهايي نظير پکتين، قرص هاي اسيدوفيل، پودر خرنوب، جو، موز، پنير سوئيسي، و بسيار از غذاهاي عجيب و غريب ديگر، انواع چاي و ديگر روش هاي درماني متداول در ميان مردم همواره براي درمان اسهال به کار رفته اند. اين مواد باعث تنگ شدن روده و قطع جريان اسهال مي شوند. اما در نهايت آن چيزي نيستند که شما به آن احتياج داريد. با مصرف اين مواد تنها دوره بيماري را طولاني تر مي کنيد چرا که باعث ماندن بيشتر عامل بيماري در روده ها مي شويد. آنچه براي شما مفيد است دفع هرچه سريع تر عامل بيماري زا است. پس بهترين کار آن است که بگذاريد بيماري سير طبيعي خود را داشته باشد.

پي نوشت ها :

1. در کشور ما اين الکتروليت به صورت پودر O.R.S در داروخانه ها، مراکز بهداشتي و خانه هاي بهداشت موجود است و استفاده از آن توصيه مي شود. «ويراستار پزشکي»
2. با توجه به توصيه هاي سازمان جهاني بهداشت به خصوص براي کشورهاي در حال توسعه نظير ايران، بهترين تغذيه براي نوزادان و کودکان، شير مادر است. اين ماده ي غذايي بسيار مفيد، نه تنها نقش تغذيه اي دارد بلکه به دليل داشتن مواد ايمن کننده، براي درمان بيماري گوارشي نوزاد نيز مؤثر واقع مي شود. به هر حال به نظر نمي رسد قطع شير مادر در موارد اسهال، منطقي باشد. «ويراستار پزشکي»
3. چنين داروهايي در ايران موجود نيست. «ويراستار پزشکي»

منبع مقاله :
تکاک، دبورا، (1388) درمان هاي خانگي، مترجم: مينا اسماعيلي، ويراستار پزشکي: نويد محمدي، تهران: گلبرگ، چاپ پنجم