شيطان در قيامت يارانش را از خود مي راند
وقتي قيامت برپا شود، همه خلايق در آن روز جمع مي شوند. شياطين، جبّاران، ظالمان، کافران و پيشوايان کفر را با پيروانشان به پيشگاه خداوند متعال آورده و محاکمه مي نمايند. سپس به فراخور گناهان، افراد را جهنمي کرده و پاداش مي دهند.
در اين هنگام پيروان شياطين، جبّاران و ظالمان که كورکورانه از آنان تبعيت و تقليد کرده اند خطاب به آن ها مي کنند و مي گويند: ما در دنيا، پيروان و فرمان برداران شما بوديم و الان به واسطه همان اعمال گرفتار عذاب جهنم هستيم،آيا ممکن است شما، هم اکنون به خاطر رهبر و پيشوا بودنتان سهمي از عذاب هاي ما را بپذيريد تا قدري از عذاب ما کاسته گردد؟
آن ها بلافاصله مي گويند: اگر خداوند ما را از اين عذاب سوزان نجات داد، و به بهشت برد ما هم شما را راهنمايي مي کنيم؛ ولي افسوس که کار از اين ها گذشته است. چه ناله و بي تابي کنيم و چه صبر و شکيبايي، راه نجاتي براي ما و شما وجود ندارد. در اين حال شيطان خود را تبرئه مي کند و جرم و گناه خويش را به گردن پيروان خود مي اندازد و مي گويد: من اکنون اعلام مي کنم که از شرک شما درباره خود و اين که اطاعت مرا در رديف اطاعت خدا قرار داديد بيزارم و آن کفر را نمي پذيرم. اکنون فهميدم که اين شرک شما در اطاعت از من، هم مرا بدبخت کرد و هم شما را. همان بدبختي و بيچارگي که راهي براي اصلاح و جبران آن وجود ندارد.
به اين ترتيب، شيطان لعين نيز با ساير خودکامگان که رهبران گمراهي بودند، هم آواز شده و تيرهاي ملامت و سرزنش خود را به اين پيروان بدبخت و بيچاره نشانه گيري مي کند. در واقع اين يک نوع مجازات رواني براي پيروان شيطان است. آن ملعون آن قدر در کار خود استاد و ماهر است که هم در دنيا مردمِ سست ايمان را گمراه و منحرف مي نمايد و از حق و حقيقت دور مي کند و هم در آخرت آنها را محکوم و سرزنش مي نمايد. از طرف ديگر خود را تبرئه کرده و بي گناه معرفي مي نمايد.
آن روز به پيروان جاهل و سست ايمان خويش ايراد مي گيرد و مي گويد: براي هدايت شما پيامبراني از جانب خدا آمدند و آنها هم براي جلوگيري از انحراف شما جانشيناني بعد از خود برگزيدند. از طرف ديگر، قرآن کتاب آسماني، امامان معصوم(ع) و همه علماي متعهد و گاه مؤمنان وارسته براي ارشاد و هدايت شما دست به دست هم دادند تا شما را از وسوسه هاي من دور داشته و به صراط مستقيم بکشانند؛ اما شما با اين که آنها را مي ديديد و کلام ايشان را مي شنيديد و در ميانشان بوديد، آن قدر مست و مغرور گناه و دل باخته وسوسه هاي شرين من بوديد که حرف آنان را قبول نکرديد. و با اين که حرف مرا نمي شنيديد خريدارش شديد و به ياران من پيوستيد.
سپس به آنان مي گويد: شما کجا و کي مرا ديدي، کجا و کي حرف مرا شنيديد؟ شما دروغ مي گوييد! من اصلاً شما را نمي شناسم. شما خودتان خراب بوديد، بي دين و فاسد بوديد، چرا ديگران منحرف نشدند. لعنت خدا و ملائکه بر خودتان باد که به دستور خالق و رزاق خود عمل نکرديد. به اين ترتيب، جنگ بين شيطان و طرفدارانش خاتمه پيدا مي کند و هر کسي به سزاي اعمال خود مي رسد.(1)
قضاوت خداوند در قيامت بين شيطان و طرفداران گول خورده اش
همين طور که شيطان در دنيا دست از انسان برنمي دارد و هميشه به دنبال او است و فريبش مي دهد، در قيامت هم نمي خواهد از انسان دست بردارد و از او جدا شود؛ حتي وقتي داخل جهنم شد، از خداوند متعال خواهش مي کند که با طرفداران و پيروانش به جهنم رود و با هم عذاب شوند. در بعضي از اخبار وارد شده: چون روز قيامت شود خداوند متعال امر فرمايد که ابليس را به جهنم ببرند.
وقتي به جهنم بردند مي گويد: بارالها، تو خداوند عادل هستي و مرا در دنيا پيروان و فرمانبرداراني بود. «خواهش مي کنم که ايشان را نيز با من به دوزخ فرستي.» خداوند به ملائکه خطاب مي کند و مي فرمايد: علماي امت محمد(ص) را حاضر کنيد.
وقتي آنها را حاضر مي کنند به ايشان خطاب مي رسد: مي خواهم از شما مسئله بپرسم! آن مسئله اين است که اي علماي امت محمد(ص)! شما درباره زميني که غاصبي آن را غصب کرده و در آن تخمي کشت نموده و حاصلي از آن به دست آمده است، چه مي گوييد، آيا آن حاصل از کيست؟ از مال صاحب زمين است يا از غاصب؟ عرض مي کنند: بارالها! زمين مال صاحب اصلي او است و حاصل به دست آمده مال غاصب است که آن زمين را غصب نموده چون در حديث آمده:
«الزّرع للزّارعِ و لو کانَ غاصباً»
حاصل به دست آمده مال زارع است ولو اين که غاصب باشد.
خطاب مي رسد: امروز حکم من درباره ابليس همان است که علماي امت محمد(ص) گفتند: دل هاي بندگان، زمين هاي من است که در عوض بهشت از ايشان خريده ام، قرآن در اين باره فرموده:
(انَ الله اشتري من المؤمنين انفسهم و اموالهم بانَّ لهم الجنَّه)
به درستي که خداوند متعال از مؤمنان جانها و مال هاي آنها را خريده است براي اين که بهشت را به جاي آن به ايشان بپردازد.(2)
شيطان لعين آن زمين ها را که دل هاي مردم باشد از من غصب کرد و تخم وسوسه در آنها کشت نموده و حاصل معصيت از آن پيدا شده است. من زمين هاي خود را گرفتم، - و حاصل زمين ها- و معصيت هاي ابليس را به او واگذار کردم. پس همه معاصي را به گردن آن ملعون بار کنيد و او را به دوزخ اندازيد. من هم آن خداوند عادلي هستم که جور و ستم به کسي نمي کنم.(3)
پاسخ شيطان به پيروان خود در قيامت
آيا شيطان در روز قيامت فريادرس کساني است که در دنيا از او پيروي کردند؟
در قرآن آمده است که: شيطان در پاسخ افرادي که از او پيروي کردند مي گويد: (ما أنا بمصرخکم و ما انتم بمصرخي اني کفرت بما أشرکتمون من قبل)
نه من فريادرس شمايم، نه شما فريادرس من. از اين كه مرا پيش از اين شريک خدا کرده بوديد بيزارم. شيطان اعتراف مي کند که اين سخناني که گفته است فريبکاري بوده و اراده انسان است که واقعيت را مي سازد. تابعين شيطان در آن روز، وي را به باد ملامت مي گيرند، که تو اين مصيبت ها را بر سر ما آوردي، حال بيا با ما شرکت کن، او هم در پاسخ مي گويد: ميان من و شما رابطه اي نيست و ملامت شما همه به خودتان برمي گردد و من نمي توانم با شما تماس بگيرم و نزديک شما شوم؛ زيرا من از عذاب دردناکي که براي ستمکاران آماده شده است مي ترسم، و شما هم از آنان هستيد.
و سرنوشت نهايي پيروان شيطان در آيه 121سوره نساء چنين بيان شده: (اولئک مأويهم جهنّم و لايجدون عنها محيصاً) آنها جايگاهشان دوزخ است و هيچ راه فراري از آن ندارند.(4)
شيطان و رفقايش در جهنم
(و من يعش عن ذکر الرّحمن نقيض له شيطاناً فهو له قرين و انّهم ليصدّونهم عن السببيل و يحسبون انّهم مهتدون حتّي اذا جاءنا قال يا ليت بيني و بينک بعد المشرقين فبئس القرين و لن ينفعکم اليوم اذ ظلمتم انّکم في العذاب مشترکون)(5)
يعني: هرکس از ياد خدا روي گردان شود شيطان را به سراغ او مي فرستيم پس همواره قرين و رفيق او است. و آنها (شياطين) نيز ايشان را از راه خدا بازمي دارند، در حالي که گمان مي کنند هدايت يافتگانند. تا زماني که در قيامت نزد ما حاضر شود مي گويد: اي کاش ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، چه بد همنشيني بودي (ولي ما به آنها مي گوييم) هرگز اين گفت و گوها امروز به حال شما سودي ندارد، چرا که ظلم کرديد و همه در عذاب شريک هستيد.
در ذيل اين آيه در تفاسير آمده است که:
يکي از زهاد مي گويد: با يکي از مؤمنان جن، دوست بودم، روزي در مسجد نشسته بودم آن رفيق جني ام آمد و به من گفت: شما اين مردم را چگونه مي بيني؟ گفتم: بعضي را بي خواب و مشغول عبادت خداوند و بعضي را در خواب و غافل از ياد خدا. گفت: آنچه بر سرهاي ايشان است مي بيني؟ گفتم: نه. چشمهاي مرا ماليد ديدم که بر سر هر فردي غرابي نشسته اما بعضي از غرابها با بالهايشان جلو چشم ايشان را گرفته اند و بعضي از غرابها گاهي جلو چشم ايشان را مي گيرند و گاهي بالهايشان را جمع مي کنند. گفتم: اين چيست؟ گفت: اينها که به صورت غراب بر سر ايشان نشسته اند، شياطين مي باشند. هر فردي از اين مردم هر مقدار که از خداوند غفلت دارند به همان مقدار شياطين بر ايشان مسلط و مستولي مي باشند و جلو چشمشان را با بالهايشان مي گيرند و هر کس از خدا غافل نيست چشمهايش باز است. آنگاه اين آيه را قرائت کرد: (و من يعش عن ذکر الرّحمن نقيص له شيطاناً فهو له قرينٌ)
بنابراين کساني که در دنيا شياطين جني و انسي را براي خود دوست و رفيق و قرين انتخاب کرده اند در قبر و قيامت و جهنم نيز رفيقشان ايشان خواهند بود.
حضرت علي(ع) مي فرمايند: «در جهنم هر کس مقرون به شيطاني است که قرين و همراه و دوست او است؛ يعني به طرف راست اهل جهنم سنگ هاي آتش زا مثل سنگ کبريت و چخماق بسته مي شود و در طرف چپش هم رفيقي از شيطان است.(6)
شيطان تقصير را به گردن خود جهنميان مي اندازد
انسان معمولاً دوست دارد هر کار خلافي را که کرد به گردن ديگري بيندازد، در جهنم هم اهل جهنم تقصير را به گردن شيطان مي اندازند و مي گويند: اين شيطان بود که ما را اغوا کرد و الاّ ما به دستورات خداوند عمل مي کرديم و رستگار مي شديم. اما شيطان زير بار نمي رود و تقصير را به گردن خود آنان مي اندازد، قرآن چنين نقل مي کند:
(و قال الشّيطان لمّا قضي الامر انّ الله وعدکم وعد الحقِّ و وعدتکم فاخلفتکم و ما کان لي عليکم من سلطان الاّ ان دعوتکم فاستجبتم لي فلا تلوموني و لوموا انفسکم و ما انا بمصرخکم و ما انتم بمصرخيَّ انّي کفرت بما اشرکتمون من قبل ان الظالمين لهم عذابٌ اليمٌ)(7)
يعني: وقتي اهل بهشت وارد بهشت شدند و اهل جهنم وارد جهنم گرديدند اهل آتش، شيطان را ملامت مي کنند، شيطان در جوابشان مي گويد: خداوند به شما وعده داد از بهشت و جهنم و ثواب و عقاب، و با فرستادن کتاب و پيامبران و امامان، حجت را بر شما تمام کرد؛ اما من به شما وعده هاي دروغين دادم و با وسوسه هايم شما را از عذاب ايمن کردم بدون اينکه حجت و دليلي بياورم و بدون اينکه شما را مجبور به عمل خلاف کنم، بلکه تنها شما را بر خلاف دستورات الهي فرا خواندم و شما دستورات و انذارها و حجت و برهان خدا و رسولان او را رها کرديد و به خواسته من لبيک گفتيد در حالي که مختار بوديد و مي توانستيد با خواسته من مخالفت کنيد؛ پس مرا ملامت نکنيد و خودتان را ملامت کنيد. نه من الان فريادرس شما هستم نه شما فريادرس من، و من به آنچه که شما شرک ورزيد و مرا شريک خدا قرار داديد و به حرف من گوش کرديد بيزارم. (8)
وقتي قيامت برپا شود، همه خلايق در آن روز جمع مي شوند. شياطين، جبّاران، ظالمان، کافران و پيشوايان کفر را با پيروانشان به پيشگاه خداوند متعال آورده و محاکمه مي نمايند. سپس به فراخور گناهان، افراد را جهنمي کرده و پاداش مي دهند.
در اين هنگام پيروان شياطين، جبّاران و ظالمان که كورکورانه از آنان تبعيت و تقليد کرده اند خطاب به آن ها مي کنند و مي گويند: ما در دنيا، پيروان و فرمان برداران شما بوديم و الان به واسطه همان اعمال گرفتار عذاب جهنم هستيم،آيا ممکن است شما، هم اکنون به خاطر رهبر و پيشوا بودنتان سهمي از عذاب هاي ما را بپذيريد تا قدري از عذاب ما کاسته گردد؟
آن ها بلافاصله مي گويند: اگر خداوند ما را از اين عذاب سوزان نجات داد، و به بهشت برد ما هم شما را راهنمايي مي کنيم؛ ولي افسوس که کار از اين ها گذشته است. چه ناله و بي تابي کنيم و چه صبر و شکيبايي، راه نجاتي براي ما و شما وجود ندارد. در اين حال شيطان خود را تبرئه مي کند و جرم و گناه خويش را به گردن پيروان خود مي اندازد و مي گويد: من اکنون اعلام مي کنم که از شرک شما درباره خود و اين که اطاعت مرا در رديف اطاعت خدا قرار داديد بيزارم و آن کفر را نمي پذيرم. اکنون فهميدم که اين شرک شما در اطاعت از من، هم مرا بدبخت کرد و هم شما را. همان بدبختي و بيچارگي که راهي براي اصلاح و جبران آن وجود ندارد.
به اين ترتيب، شيطان لعين نيز با ساير خودکامگان که رهبران گمراهي بودند، هم آواز شده و تيرهاي ملامت و سرزنش خود را به اين پيروان بدبخت و بيچاره نشانه گيري مي کند. در واقع اين يک نوع مجازات رواني براي پيروان شيطان است. آن ملعون آن قدر در کار خود استاد و ماهر است که هم در دنيا مردمِ سست ايمان را گمراه و منحرف مي نمايد و از حق و حقيقت دور مي کند و هم در آخرت آنها را محکوم و سرزنش مي نمايد. از طرف ديگر خود را تبرئه کرده و بي گناه معرفي مي نمايد.
آن روز به پيروان جاهل و سست ايمان خويش ايراد مي گيرد و مي گويد: براي هدايت شما پيامبراني از جانب خدا آمدند و آنها هم براي جلوگيري از انحراف شما جانشيناني بعد از خود برگزيدند. از طرف ديگر، قرآن کتاب آسماني، امامان معصوم(ع) و همه علماي متعهد و گاه مؤمنان وارسته براي ارشاد و هدايت شما دست به دست هم دادند تا شما را از وسوسه هاي من دور داشته و به صراط مستقيم بکشانند؛ اما شما با اين که آنها را مي ديديد و کلام ايشان را مي شنيديد و در ميانشان بوديد، آن قدر مست و مغرور گناه و دل باخته وسوسه هاي شرين من بوديد که حرف آنان را قبول نکرديد. و با اين که حرف مرا نمي شنيديد خريدارش شديد و به ياران من پيوستيد.
سپس به آنان مي گويد: شما کجا و کي مرا ديدي، کجا و کي حرف مرا شنيديد؟ شما دروغ مي گوييد! من اصلاً شما را نمي شناسم. شما خودتان خراب بوديد، بي دين و فاسد بوديد، چرا ديگران منحرف نشدند. لعنت خدا و ملائکه بر خودتان باد که به دستور خالق و رزاق خود عمل نکرديد. به اين ترتيب، جنگ بين شيطان و طرفدارانش خاتمه پيدا مي کند و هر کسي به سزاي اعمال خود مي رسد.(1)
قضاوت خداوند در قيامت بين شيطان و طرفداران گول خورده اش
همين طور که شيطان در دنيا دست از انسان برنمي دارد و هميشه به دنبال او است و فريبش مي دهد، در قيامت هم نمي خواهد از انسان دست بردارد و از او جدا شود؛ حتي وقتي داخل جهنم شد، از خداوند متعال خواهش مي کند که با طرفداران و پيروانش به جهنم رود و با هم عذاب شوند. در بعضي از اخبار وارد شده: چون روز قيامت شود خداوند متعال امر فرمايد که ابليس را به جهنم ببرند.
وقتي به جهنم بردند مي گويد: بارالها، تو خداوند عادل هستي و مرا در دنيا پيروان و فرمانبرداراني بود. «خواهش مي کنم که ايشان را نيز با من به دوزخ فرستي.» خداوند به ملائکه خطاب مي کند و مي فرمايد: علماي امت محمد(ص) را حاضر کنيد.
وقتي آنها را حاضر مي کنند به ايشان خطاب مي رسد: مي خواهم از شما مسئله بپرسم! آن مسئله اين است که اي علماي امت محمد(ص)! شما درباره زميني که غاصبي آن را غصب کرده و در آن تخمي کشت نموده و حاصلي از آن به دست آمده است، چه مي گوييد، آيا آن حاصل از کيست؟ از مال صاحب زمين است يا از غاصب؟ عرض مي کنند: بارالها! زمين مال صاحب اصلي او است و حاصل به دست آمده مال غاصب است که آن زمين را غصب نموده چون در حديث آمده:
«الزّرع للزّارعِ و لو کانَ غاصباً»
حاصل به دست آمده مال زارع است ولو اين که غاصب باشد.
خطاب مي رسد: امروز حکم من درباره ابليس همان است که علماي امت محمد(ص) گفتند: دل هاي بندگان، زمين هاي من است که در عوض بهشت از ايشان خريده ام، قرآن در اين باره فرموده:
(انَ الله اشتري من المؤمنين انفسهم و اموالهم بانَّ لهم الجنَّه)
به درستي که خداوند متعال از مؤمنان جانها و مال هاي آنها را خريده است براي اين که بهشت را به جاي آن به ايشان بپردازد.(2)
شيطان لعين آن زمين ها را که دل هاي مردم باشد از من غصب کرد و تخم وسوسه در آنها کشت نموده و حاصل معصيت از آن پيدا شده است. من زمين هاي خود را گرفتم، - و حاصل زمين ها- و معصيت هاي ابليس را به او واگذار کردم. پس همه معاصي را به گردن آن ملعون بار کنيد و او را به دوزخ اندازيد. من هم آن خداوند عادلي هستم که جور و ستم به کسي نمي کنم.(3)
پاسخ شيطان به پيروان خود در قيامت
آيا شيطان در روز قيامت فريادرس کساني است که در دنيا از او پيروي کردند؟
در قرآن آمده است که: شيطان در پاسخ افرادي که از او پيروي کردند مي گويد: (ما أنا بمصرخکم و ما انتم بمصرخي اني کفرت بما أشرکتمون من قبل)
نه من فريادرس شمايم، نه شما فريادرس من. از اين كه مرا پيش از اين شريک خدا کرده بوديد بيزارم. شيطان اعتراف مي کند که اين سخناني که گفته است فريبکاري بوده و اراده انسان است که واقعيت را مي سازد. تابعين شيطان در آن روز، وي را به باد ملامت مي گيرند، که تو اين مصيبت ها را بر سر ما آوردي، حال بيا با ما شرکت کن، او هم در پاسخ مي گويد: ميان من و شما رابطه اي نيست و ملامت شما همه به خودتان برمي گردد و من نمي توانم با شما تماس بگيرم و نزديک شما شوم؛ زيرا من از عذاب دردناکي که براي ستمکاران آماده شده است مي ترسم، و شما هم از آنان هستيد.
و سرنوشت نهايي پيروان شيطان در آيه 121سوره نساء چنين بيان شده: (اولئک مأويهم جهنّم و لايجدون عنها محيصاً) آنها جايگاهشان دوزخ است و هيچ راه فراري از آن ندارند.(4)
شيطان و رفقايش در جهنم
(و من يعش عن ذکر الرّحمن نقيض له شيطاناً فهو له قرين و انّهم ليصدّونهم عن السببيل و يحسبون انّهم مهتدون حتّي اذا جاءنا قال يا ليت بيني و بينک بعد المشرقين فبئس القرين و لن ينفعکم اليوم اذ ظلمتم انّکم في العذاب مشترکون)(5)
يعني: هرکس از ياد خدا روي گردان شود شيطان را به سراغ او مي فرستيم پس همواره قرين و رفيق او است. و آنها (شياطين) نيز ايشان را از راه خدا بازمي دارند، در حالي که گمان مي کنند هدايت يافتگانند. تا زماني که در قيامت نزد ما حاضر شود مي گويد: اي کاش ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، چه بد همنشيني بودي (ولي ما به آنها مي گوييم) هرگز اين گفت و گوها امروز به حال شما سودي ندارد، چرا که ظلم کرديد و همه در عذاب شريک هستيد.
در ذيل اين آيه در تفاسير آمده است که:
يکي از زهاد مي گويد: با يکي از مؤمنان جن، دوست بودم، روزي در مسجد نشسته بودم آن رفيق جني ام آمد و به من گفت: شما اين مردم را چگونه مي بيني؟ گفتم: بعضي را بي خواب و مشغول عبادت خداوند و بعضي را در خواب و غافل از ياد خدا. گفت: آنچه بر سرهاي ايشان است مي بيني؟ گفتم: نه. چشمهاي مرا ماليد ديدم که بر سر هر فردي غرابي نشسته اما بعضي از غرابها با بالهايشان جلو چشم ايشان را گرفته اند و بعضي از غرابها گاهي جلو چشم ايشان را مي گيرند و گاهي بالهايشان را جمع مي کنند. گفتم: اين چيست؟ گفت: اينها که به صورت غراب بر سر ايشان نشسته اند، شياطين مي باشند. هر فردي از اين مردم هر مقدار که از خداوند غفلت دارند به همان مقدار شياطين بر ايشان مسلط و مستولي مي باشند و جلو چشمشان را با بالهايشان مي گيرند و هر کس از خدا غافل نيست چشمهايش باز است. آنگاه اين آيه را قرائت کرد: (و من يعش عن ذکر الرّحمن نقيص له شيطاناً فهو له قرينٌ)
بنابراين کساني که در دنيا شياطين جني و انسي را براي خود دوست و رفيق و قرين انتخاب کرده اند در قبر و قيامت و جهنم نيز رفيقشان ايشان خواهند بود.
حضرت علي(ع) مي فرمايند: «در جهنم هر کس مقرون به شيطاني است که قرين و همراه و دوست او است؛ يعني به طرف راست اهل جهنم سنگ هاي آتش زا مثل سنگ کبريت و چخماق بسته مي شود و در طرف چپش هم رفيقي از شيطان است.(6)
شيطان تقصير را به گردن خود جهنميان مي اندازد
انسان معمولاً دوست دارد هر کار خلافي را که کرد به گردن ديگري بيندازد، در جهنم هم اهل جهنم تقصير را به گردن شيطان مي اندازند و مي گويند: اين شيطان بود که ما را اغوا کرد و الاّ ما به دستورات خداوند عمل مي کرديم و رستگار مي شديم. اما شيطان زير بار نمي رود و تقصير را به گردن خود آنان مي اندازد، قرآن چنين نقل مي کند:
(و قال الشّيطان لمّا قضي الامر انّ الله وعدکم وعد الحقِّ و وعدتکم فاخلفتکم و ما کان لي عليکم من سلطان الاّ ان دعوتکم فاستجبتم لي فلا تلوموني و لوموا انفسکم و ما انا بمصرخکم و ما انتم بمصرخيَّ انّي کفرت بما اشرکتمون من قبل ان الظالمين لهم عذابٌ اليمٌ)(7)
يعني: وقتي اهل بهشت وارد بهشت شدند و اهل جهنم وارد جهنم گرديدند اهل آتش، شيطان را ملامت مي کنند، شيطان در جوابشان مي گويد: خداوند به شما وعده داد از بهشت و جهنم و ثواب و عقاب، و با فرستادن کتاب و پيامبران و امامان، حجت را بر شما تمام کرد؛ اما من به شما وعده هاي دروغين دادم و با وسوسه هايم شما را از عذاب ايمن کردم بدون اينکه حجت و دليلي بياورم و بدون اينکه شما را مجبور به عمل خلاف کنم، بلکه تنها شما را بر خلاف دستورات الهي فرا خواندم و شما دستورات و انذارها و حجت و برهان خدا و رسولان او را رها کرديد و به خواسته من لبيک گفتيد در حالي که مختار بوديد و مي توانستيد با خواسته من مخالفت کنيد؛ پس مرا ملامت نکنيد و خودتان را ملامت کنيد. نه من الان فريادرس شما هستم نه شما فريادرس من، و من به آنچه که شما شرک ورزيد و مرا شريک خدا قرار داديد و به حرف من گوش کرديد بيزارم. (8)
پي‌نوشت‌ها:
1- شيطان در کمينگاه، ص173.
2-سوره توبه، آيه110.
3-جامع التمثيل، ص310؛ شيطان در کمين گاه، ص155.
4-دنياي شگفت جن، ابليس و شيطان، ص120.
5-زخرف، آيه 39- 36.
6-داستانهاي شگفت انگيزي از جهنم ص 124.
7-سوره ابراهيم، آيه 22.
8-داستانهاي شگفت انگيزي از جهنم، ص216.
/ج
