تألیف: حمید وثیق زاده انصاری
منبع: راسخون
منبع: راسخون
حاصل پیش رفتهای اخیر در زمینه‌ی پزشکی، ژن درمانی می‌باشد که از پتانسیل درمان برخی از بیماری‌های جدی همانند سرطان برخوردار است. این روش درمانی اساساً تلاش می‌کند تا با اضافه کردن یا تغییر ژن، رشد کنترل نشده‌ی سلولهای سرطانی را بررسی نماید. از طریق این نوشته، در مورد تازه‌ترین شیوه‌ی درمانی حقایق بیشتری برایتان آشکار می‌شود.
ژن درمانی، آخرین پیش رفت در زمینه پزشکی است که در واقع تلاش می‌کند با دست کاری مواد ژنتیکی، به درمان و جلو گیری از بروز برخی بیماریهایی که با درمانهای طبیعی به سختی معالجه می‌شوند، بپردازد. این کار شامل وارد کردن ژن، واحد بیو لوژیکی وراثت، به داخل سلول یا بافت افراد مبتلا به بیماریهایی مانند سرطان می‌باشد.
این نوع درمان می‌تواند به دو گونه مهم تقسیم بندی شود: جِرم لاین(germ line) (سلولهای زاینده) و ژن درمانی سلولهای سوماتیک (سلولهای بدنی). ژن درمانی جِرم لاین شامل وارد کردن ژن عمل کردی به نطفه یا سلولهای تناسلی (اسپرم و تخمک) بدن است، در حالی که در ژن درمانی سوماتیک، ژنهای درمانی به سلولهای سوماتیک وارد می‌شوند.
این روش درمانی، مواد ژنتیکی (دی ان آ (DNA) و یا ژن)، که در تعیین صفات و ویژگی‌های فرد نقش کلیدی دارند، را اصلاح می‌کند. ژن درمانی به مداوای سلولهای سرطانی که توسط جهش در DNA ایجاد شده بودند و این جهش به رشد کنترل نشده سلولهای غیر طبیعی منجر شده بود ابعاد کاملاً جدیدی افزوده است.
پژوهشها و مطالعات بسیاری انجام شده است، و برخی از آنها هنوز هم در حال کشف پتانسیل ژن درمانی در درمان سرطان سینه، ریه، پروستات، استخوان، و هم چنین سرطان خون هستند. در این روش درمانی اساساً تلاش می‌شود تا از رشد سلولهای سرطانی جلو گیری شود و آنها را از بین برده شوند و یا توانایی سلولهای طبیعی برای مبارزه با سلولهای سرطانی را بهبود بخشند.
چنان چه سرطان به دلیل ژنهای گم شده و یا تغییر یافته، ایجاد شده باشد، چنین ژنهایی جای گزین ژنهای سالم می‌شوند. این روش درمانی نیز می‌تواند برای تحریک سیستم ایمنی بدن جهت حمله به سلولهای سرطانی استفاده شود. از طریق این فن آوری، می‌توان ژنها را به بدن بیمار وارد کرده، تا بتوانند به سلولهای سرطانی دستور دهند جهت مهار انکوژنهای سرطان‌زا، پروتئینهای خاصی تولید کنند و یا ژنهای تحریک کننده تومور را متوقف سازند.
برخی از مطالعات دیگر جهت یافتن امکان انتقال ژن به سلولهای سرطانی در حال بررسی است، که می‌توانند سلولهای سرطانی را برای واکنش بیشتر به درمان سرطانهای مختلف، از جمله شیمی درمانی و اشعه درمانی وادار سازند. مطالعاتی نیز در حال انجام است تا بیابند که آیا این درمان می‌تواند با افزایش مقاومت سلولهای بنیادی عوارض جانبی داروهای مختلف ضد سرطان را کاهش دهد.
ویروسها را می‌توان هم در ژن درمانی «اکس ویوو 'ex vivo' (بیرون از بدن موجود زنده)» هم «این ویوو'in vivo' (درون بدن موجود زنده)» استفاده کرد، در ژن درمانی «اکس ویوو»، از سلولهای خونی و مغز استخوان بیمار نمونه جمع آوری می‌شود. در یک آزمایشگاه ویروسها با ژنهای لازم به این سلولها وارد شده، سپس به بدن بیمار تزریق می‌گردند. از سوی دیگر، ژن درمانی «این ویوو» شامل تزریق مستقیم ویروسها و یا لیپوزومهای حاوی مواد ژنتیکی مورد نظر است.
با این حال، این روش درمانی دارای معایبی نیز هست. یکی از بزرگترین خطرات بالقوه که به این نوع درمان مربوط می‌شود، احتمال عفونتی است که می‌تواند توسط ویروسهایی که برای انتقال مواد ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، ایجاد شود. چنان چه مواد ژنتیکی به طور تصادفی به جرم سلولها عرضه شوند، آنگاه تغییرات ناشی از آن به نسل بعدی منتقل می‌شوند. باز هم، ذکر این مسئله مهم است که ژن مورد نظر باید در محل صحیح وارد شود و عدم انجام این کار ممکن است به جهشهای ژنتیکی و سرطان منجر شود. بنا بر این، پژوهشها و مطالعات علمی بیشتری مورد نیاز است تا به این موانع رسیدگی شود به طوری که این درمان واقعاً بتواند در درمان بیماری‌های تهدید کننده‌ی حیات بشر همانند سرطان انقلابی به پا کند.
ژن درمانی: منفعت یا مصیبت؟
این روش درمانی برای نخستین بار در 14 سپتامبر سال 1990 توسط یک گروه از پزشکان از جمله: دبلیو فرنچ اندرسون (پزشک) و همکارانش آر مایکل بلیس (پزشک)، سی بوزِید و کنت کالور (پزشک) از مؤسسه بهداشت ملی آمریکا انجام شد. این روش بر روی یک کودک چهار ساله مبتلا به «نقص شدید سیستم ایمنی»، که یک بیماری ژنتیکی نادر است انجام شد.این نوع درمان می‌تواند به دو گونه مهم تقسیم بندی شود: جِرم لاین(germ line) (سلولهای زاینده) و ژن درمانی سلولهای سوماتیک (سلولهای بدنی). ژن درمانی جِرم لاین شامل وارد کردن ژن عمل کردی به نطفه یا سلولهای تناسلی (اسپرم و تخمک) بدن است، در حالی که در ژن درمانی سوماتیک، ژنهای درمانی به سلولهای سوماتیک وارد می‌شوند.
این روش درمانی، مواد ژنتیکی (دی ان آ (DNA) و یا ژن)، که در تعیین صفات و ویژگی‌های فرد نقش کلیدی دارند، را اصلاح می‌کند. ژن درمانی به مداوای سلولهای سرطانی که توسط جهش در DNA ایجاد شده بودند و این جهش به رشد کنترل نشده سلولهای غیر طبیعی منجر شده بود ابعاد کاملاً جدیدی افزوده است.
پژوهشها و مطالعات بسیاری انجام شده است، و برخی از آنها هنوز هم در حال کشف پتانسیل ژن درمانی در درمان سرطان سینه، ریه، پروستات، استخوان، و هم چنین سرطان خون هستند. در این روش درمانی اساساً تلاش می‌شود تا از رشد سلولهای سرطانی جلو گیری شود و آنها را از بین برده شوند و یا توانایی سلولهای طبیعی برای مبارزه با سلولهای سرطانی را بهبود بخشند.
چنان چه سرطان به دلیل ژنهای گم شده و یا تغییر یافته، ایجاد شده باشد، چنین ژنهایی جای گزین ژنهای سالم می‌شوند. این روش درمانی نیز می‌تواند برای تحریک سیستم ایمنی بدن جهت حمله به سلولهای سرطانی استفاده شود. از طریق این فن آوری، می‌توان ژنها را به بدن بیمار وارد کرده، تا بتوانند به سلولهای سرطانی دستور دهند جهت مهار انکوژنهای سرطان‌زا، پروتئینهای خاصی تولید کنند و یا ژنهای تحریک کننده تومور را متوقف سازند.
برخی از مطالعات دیگر جهت یافتن امکان انتقال ژن به سلولهای سرطانی در حال بررسی است، که می‌توانند سلولهای سرطانی را برای واکنش بیشتر به درمان سرطانهای مختلف، از جمله شیمی درمانی و اشعه درمانی وادار سازند. مطالعاتی نیز در حال انجام است تا بیابند که آیا این درمان می‌تواند با افزایش مقاومت سلولهای بنیادی عوارض جانبی داروهای مختلف ضد سرطان را کاهش دهد.
فرایند
در ژن درمانی، ژنها به طور مستقیم به درون سلولها وارد نمی‌شوند. در عوض، از ویروسها برای این منظور استفاده می‌شود. ویروسهایی که به طور کلی در این روش درمانی استفاده می‌شود، رترو ویروسها، آدنو ویروسها، لنتی ویروسها و پوکس ویروسها می‌باشند. گاهی اوقات، به عنوان حامل از یک لیپوزوم نیز استفاده می‌شود. لیپوزوم‌ها در واقع کیسه‌های مصنوعی کوچکی هستند که می‌توانند برای تحویل مواد مغذی و داروهای مخدر به داخل سلول مورد استفاده قرار گیرند.ویروسها را می‌توان هم در ژن درمانی «اکس ویوو 'ex vivo' (بیرون از بدن موجود زنده)» هم «این ویوو'in vivo' (درون بدن موجود زنده)» استفاده کرد، در ژن درمانی «اکس ویوو»، از سلولهای خونی و مغز استخوان بیمار نمونه جمع آوری می‌شود. در یک آزمایشگاه ویروسها با ژنهای لازم به این سلولها وارد شده، سپس به بدن بیمار تزریق می‌گردند. از سوی دیگر، ژن درمانی «این ویوو» شامل تزریق مستقیم ویروسها و یا لیپوزومهای حاوی مواد ژنتیکی مورد نظر است.
با این حال، این روش درمانی دارای معایبی نیز هست. یکی از بزرگترین خطرات بالقوه که به این نوع درمان مربوط می‌شود، احتمال عفونتی است که می‌تواند توسط ویروسهایی که برای انتقال مواد ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، ایجاد شود. چنان چه مواد ژنتیکی به طور تصادفی به جرم سلولها عرضه شوند، آنگاه تغییرات ناشی از آن به نسل بعدی منتقل می‌شوند. باز هم، ذکر این مسئله مهم است که ژن مورد نظر باید در محل صحیح وارد شود و عدم انجام این کار ممکن است به جهشهای ژنتیکی و سرطان منجر شود. بنا بر این، پژوهشها و مطالعات علمی بیشتری مورد نیاز است تا به این موانع رسیدگی شود به طوری که این درمان واقعاً بتواند در درمان بیماری‌های تهدید کننده‌ی حیات بشر همانند سرطان انقلابی به پا کند.
/ج
