فرایند فاگوسیتوز (بیگانه خواری)

فاگوسیتوز چیست؟ در طول فرآیند فاگوسیتوز چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ مطلب ذیل را بخوانید تا در مورد فرایند فاگوسیتوز و با ذکر چند مثال از این فرایند آن را درک نمایید...
فاگوسیتوز فرایندی است که توسط سلولهای خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بدین گونه که ذرات جامد را احاطه کرده و آنها را می‌ببلعند. ذراتی که احاطه و بلعیده شده‌اند می‌توانند ذرات مواد غذایی یا باکتری باشند. این سلولها با چنین روشی توسط فرآیند فاگوسیتوز قادر به خوردن می‌شوند و به این سلولها فاگوسیت می‌گویند. فاگوسیتها می‌توانند موجودات تک سلولی با زندگی آزاد بوده مانند آمیبها و یا می‌توانند بخشی از سلولهای بدن موجود زنده‌ی چند سلولی باشند. فاگوسیتها به خانواده‌ای از فرآیندها تعلق دارند که در مجموع به «آندوسیتوز (درونبری)» ‌اشاره دارد که تمام فرایندهای مشمول بلع و مصرف مواد توسط سلول را شامل می‌شود.

فرآیند فاگوسیتوز چیست؟

فرآیند فاگوسیتوز نوع خاصی از آندوسیتوز است که شامل درونی کردن کیسه‌ای ذرات جامد، مانند باکتریها است و بر خلاف روند دیگر آندوسیتوز می‌باشد که شامل درونی کردن کیسه‌ای مایعات است. موجودات تک سلولی خاصی مانند آغازیان، از این فرآیند خاص به عنوان وسیله‌ی تغذیه استفاده می‌کنند. این سبک تغذیه معروف به تغذیه‌ی فاگوتروفیک (ذره خواری) شناخته شده است. در آمیب، فاگوسیتوز، احاطه‌ی ماده‌ی مغذی توسط پاهای کاذبی که در سر تا سر سلول موجودند، انجام می‌شود، در حالی که در مژه داران، یک شیار تخصصی و یا حفره‌ای معروف به سیتوستوم (فرورفتگی دهانی) وجود دارد که این فرآیند در آن انجام می‌شود.
نمونه‌های دیگر فاگوسیتوز در بعضی از سلولهای سیستم ایمنی بدن وجود دارد که برخی مواد مضر، میکرو ارگانیسم‌های عفونی، و دیگر مواد خارجی نا خواسته را بلعیده و از بین می‌برند. سیستم ایمنی بدن پستانداران شامل فاگوسیتهای خاصی است که به آنها کمک می‌کند تا باکتری‌های بیماری زا و سایر ارگانیسم‌های عفونی را نا بود کند و از شر آنها خلاص شوند. در این سلول‌ها احاطه و غرق مواد خارجی توسط سیستم انقباضی اکتین ـ میوزین (پروتئين اساسی عضله) تسهیل می‌شود. به غشاء سلولی به منظور قورت دادن ذرات اجازه می‌دهد که منبسط شده و پس از آن بلا فاصله منقبض گردد و آن را بخورد.

مراحل فاگوسیتوز

تماشای این فرایند در زیر میکروسکوپ بسیار جذاب می‌باشد. فرد در واقع می‌تواند بیگانه خواری ذره خارجی را ببیند. در فرآیند فاگوسیتوز چندین مرحله مجزا وجود دارد. اجازه دهید نگاهی به آنها بیاندازیم.
در مورد موجودات تک سلولی، فرایند فاگوسیتوز هنگامی رخ می‌دهد که موجود زنده در تماس با ذرات مواد مغذی قرار می‌گیرد. فاگوسیتهای سیستم ایمنی بدن در مواجه با بعضی از سلولهای میکروبی، سلولهای التهابی یا سایر اجسام خارجی فعال می‌شوند. اجازه دهید در مورد مراحل کلی که این فرآیند با آن در گیر است، صحبت کنیم.
مرحله 1: فاگوسیتها با حضور ذرات خاصی در اطرافشان فعال می‌شوند. به محض این که یک ذره خارجی را شناسایی کردند، فاگوسیتها گیرنده‌های گلیکوپروتئین سطحی را تولید کرده که توانایی خود را برای پیوستن به سطح ذرات افزایش می‌دهند.
مرحله 2: فاگوسیت (سلول بیگانه خوار) به آرامی به سطح ذرات خارجی متصل می‌شود. غشای سلول فاگوسیت شروع به انبساط کرده و به شکل یک مخروط در اطراف ذرات خارجی در می‌آید.
مرحله 3: غشاء سلول ذره‌ی خارجی را از همه طرف احاطه کرده تا یک واکوئل به اسم فاگوزوم یا واکوئل مواد غذایی ایجاد نماید و سپس فاگوزوم وارد سلول می‌شود تا جذب گردد.
مرحله 4 : اکنون به نقش لیزوزومها می‌رسیم که بخشی از ساختار سلولی هستند و متخصص هضم ذراتیند که از طریق غشای سلول وارد سلول شده‌اند. لیزوزومها واکوئل غذایی و یا فاگوزوم را به مواد سازنده‌اش خرد می‌کنند. در صورت وجود مواد مغذی ضروری، این مواد در سلول جذب شده و مابقی به عنوان مواد زائد خارج می‌گردند. سیستم ایمنی بدن، سلول پراکسی زومی را تولید می‌کند که ساختار ویژه‌ای دارد که برای خلاص شدن از شر مواد سمی به بدن کمک می‌کند.
در موجودات تک سلولی مانند آمیب، فرایند فاگوسیتوز برای زنده ماندن ضروری است، چرا که آنها به لحاظ جذب مواد مغذی کاملا ًبه این عمل وابسته‌اند. برخی از این موجودات زنده صفات خاصی دارند که آنها را قادر به یافتن و حفظ ذرات مواد غذایی می‌سازد.