موافقان و مخالفان ثبت حق انحصاری ژن‌ها

ثبت حق انحصاری ژن‌ها امروزه به امری کاملاً رایج و معمول در حوزه‌ی پزشکی تبدیل گردیده است، با این حال بحث‌های فراوانی هم چنان در رابطه با این موضوع صورت می‌گیرند. در این مقاله به بررسی ثبت حق انحصاری ژن‌ها و ابعاد مثبت و منفی آن می‌پردازیم.

آیا می‌دانستید؟

اداره‌ی ثبت اختراعات و علامات تجاری آمریکا هزاران حق انحصاری در رابطه با ژن‌های انسانی اعطا نموده است. تا کنون حق انحصاری برای 20 درصد از ژن‌های ما اعطا گردیده‌اند. ثبت حق انحصاری را می‌توان در رابطه با یک توالی مشخص ژن، ترکیب شیمیایی آن، یا شیوه‌ی فرآوری یا دست یابی به آن انجام داد. حق انحصاری ژن‌های طبیعی را نمی‌توان به ثبت رسانید. تنها ژن‌هایی که به صورت مصنوعی تهیه می‌شوند یا به یک چیز مفید و جدید تبدیل می‌شوند را می‌توان ثبت نمود. معیار ثبت حق انحصاری ژن این است که DNA مربوطه باید جدا سازی و پالایش شود و بعد از آن DNA تعدیل گردیده و بایستی از خواص متفاوت و جدیدی برخوردار باشد. تفاوت عمده‌ی میان ژن طبیعی و ژن جدید در این است که ژن جدید باید قادر به انجام چیزهایی باشد که به کمک ژن طبیعی قابل انجام نیستند. ژن جدید را می‌توان در واکسن‌ها و دیگر فرآیندهای درمانی به کار گرفت.
ثبت حق انحصاری برای یک دوره‌ی زمانی محدود که معمولاً 20 سال است صورت می‌گیرد. قبل از این که حق انحصاری اعطا گردد شرکت در خواست کننده باید همه‌ی جزئیات مربوطه از جمله جزئیات بیو لوژیکی و ساختار ژن را به اداره‌ی ثبت اختراعات و علامات تجاری آمریکا ارائه دهد. اعطای حق انحصاری توسط این اداره ممکن است حتی تا 3 سال طول بکشد. پس از این که حق انحصاری اعطا گردید ژن اختراع شده باید به یکی از 26 مؤسسه‌ی نگه داری اختراعات در سطح دنیا تحویل داده شود. اگر چه ثبت حق انحصاری ژن‌ها امروزه به امری رایج و معمول تبدیل گردیده است، با این حال بحث‌های بسیار گسترده‌ای هم چنان در رابطه با این موضوع صورت می‌گیرند. برخی نظرات موافق و مخالف در رابطه با ثبت حق انحصاری ژن‌ها در ادامه آمده‌اند. این نظرات به شما کمک خواهند کرد تا دلیل بحث و منازعه بر سر ثبت حق انحصاری ژن‌ها را بهتر متوجه شوید.

نظرات موافقان ثبت حق انحصاری ژن‌ها

• تشویق به انجام فعالیت‌های تحقیقی و توسعه‌ای توسط بخش خصوصی معمول‌ترین و شناخته شده‌ترین مزیت ثبت حق انحصار ژن‌ها به شمار می‌رود. بدین ترتیب، شرکت‌ها تلاش خواهند کرد تا در راستای دست یابی به یک توالی ژن بهتر به نحو احسن فعالیت نمایند و در راستای رفاه جامعه سخت کوشی بیشتری داشته باشند.
• اختراع ژن توسط دو شرکت متفاوت باعث بروز منازعه نمی‌شود. این امر هم چنین باعث می‌شود که دو شرکت به طور هم زمان بر روی یک مفهوم مشترک کار نکنند.
• اعتبار و پاداش نصیب شرکتی می‌شود که دست به تلاش و کوشش مربوطه زده است، زیرا حق اختراع ژن مربوطه به نام آن شرکت ثبت گردیده است و هیچ کس دیگری نمی‌تواند از آن توالی ‌ژن در آزمایشات تجربی خویش بهره گیرد.
• پس از دریافت حق انحصاری، مردم می‌توانند از اختراع مربوطه آگاه گردند و در راستای کسب پیش رفت و توسعه در حوزه‌ی مربوطه دست به تلاش و کوشش بزنند.
• پس از آن که حق انحصاری مربوط به توالی ژن جدید به ثبت رسید از استفاده‌ی غیر قانونی از آن اجتناب می‌گردد.
• مخترعین بر روی ژن به ثبت رسیده سرمایه گذاری می‌کنند و این امر مشکلات مالی بر سر راه انجام فعالیت‌های تحقیقی و توسعه‌ای را بر طرف می‌نماید. این امر برای شرکت‌های کوچک مزیت بزرگی به شمار می‌رود.

نظرات مخالفان ثبت حق انحصاری ژن‌ها

• بزرگ‌ترین عیب ثبت حق انحصاری ژن‌ها این است که حق به کار گیری ژن در فعالیت‌های تحقیقی و توسعه‌ای تنها به شرکتی محدود می‌شود که ژن به نام آن ثبت گردیده است. این امر موانعی بر سر راه پژوهش ایجاد می‌کند و باعث می‌شود از پتانسیل‌های دیگر شرکت‌ها در راستای دست زدن به اختراعات مهم و بزرگ استفاده نشود.
• انحصاری سازی ژن یک نگرانی دیگر محسوب می‌شود. شرکت‌های دارای حق انحصاری ممکن است اجازه ندهند که دیگر شرکت‌ها هم بر روی ژن مربوطه کار کنند. این امر باعث می‌شود که یک شرکت در ارتباط با ژن مربوطه بر شرکت دیگر انحصار داشته باشد.
• تأخیر در کسب نتایج. اگر بیماری خواهان این باشد که بر روی یک ژن دارای حق انحصاری آزمایش صورت گیرد نمونه‌های مربوطه تنها به شرکتی فرستاده می‌شوند که از حق انحصاری برخوردار است. این امر باعث کند شدن فرآیند آزمایش می‌شود و بیمار مربوطه مجبور خواهد بود درد و رنج‌ها را تحمل کند و چنین چیزی حتی شاید به قیمت جان وی تمام شود.
• حق انحصاری ممکن است از 1 تا 3 سال بعد از تاریخ در خواست اعطا گردد و تا آن زمان وجود توالی ژن مربوطه محرمانه باقی می‌ماند. این امکان وجود دارد که دیگر شرکت‌ها نیز در حال کار بر روی ژن مشابهی باشند. چنین چیزی ممکن است باعث اتلاف سرمایه و زمان دیگر شرکت‌ها شود.
• ژن‌های دارای حق انحصاری بر هزینه‌ی تولید داروها می‌افزایند، زیرا برای استفاده از ژن مربوطه باید حق امتیاز پرداخته شود. چنین امری مستقیماً مصرف کنندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گاهی اوقات یک توالی ژنوم ممکن است به گونه‌های مختلفی مانند EST (توالی تگ بیان شده)، SNP (پلی ‌مورفیسم تک نئوکلوییدی)، و ژن ثبت گردد. این امر نیز هزینه‌ی حق امتیاز را افزایش می‌دهد، زیرا در آن صورت به هر یک از دارندگان حق انحصاری باید حق امتیاز پرداخت شود و در نتیجه هزینه‌ی تولید دارو نیز افزایش می‌یابد.

همه‌ی فعالیت‌های پژوهشی و حقوق انحصاری در بانک ژن (یک پایگاه داده‌ای عمومی) نگه داری می‌شوند. این امر به جلو گیری از هم پوشی ایده‌ها و اختراعات کمک می‌کند.
خلاصه این که، می‌توان گفت ثبت حق انحصاری ژن‌ها باید یکی از راه‌های کمک به بشریت باشد و نه راهی برای کسب سودهای هنگفت. بسیاری از مردم هستند که برای مبارزه با بسیاری از بیماری‌ها عملاً به نسخه‌های ارتقا یافته‌ی ژن‌ها نیاز دارند. بنا بر این، به جای این که برای کسب منفعت به این رقابت بپیوندیم باید رفاه جامعه را در رأس اولویت‌ها قرار دهیم.