نويسنده: محمود قنّادان

( Friedrich August Hayek ( 1899-1992

فريدريش هايک در سال 1974 به همراه گونار ميردال (1) به خاطر " فعّاليت هاي با ارزش در زمينه نظريه هاي پولي و بررسي هاي عميق در موضوع وابستگي پديده هاي اقتصادي، اجتماعي و نهادي "، جايزه نوبل اقتصاد را دريافت کرد.
فريدريش که فرزند اگوست هايک، استاد گياه شناسي دانشگاه وين مي باشد در سال 1899 در وين متولد شد. وي پس از خدمت در جنگ جهاني اول، در طول سال هاي 1921-1918 به تحصيل در دانشکده حقوق دانشگاه وين پرداخت و از آن دانشگاه مدرک دکتري گرفت. ( Lindbeck,p.177 ) دانشگاه وين در آن سال ها يکي از سه بهترين دانشگاه جهان در اقتصاد بود؛ دانشگاه هاي ديگر کمبريج انگلستان و استکهلم بودند.
هايک بعد از فارغ التحصيلي از طرف استادش وايزر (2) به مايزز (3) معرفي و زمينه همکاري وي با مايزز آغاز شد. هايک به مدت پنج سال زيرنظر مايزز در يک اداره دولتي فعّاليت داشت و در سال 1927 به رياست انستيتوي تحقق در دوره اي تجاري
که با همکاري مايزز تأسيس شده بود، منصوب شد. انستيتوي مزبور به آزمايشات نظري و تجربي در دورهاي تجاري اختصاص داشت. وي در ابتدا بيشتر به فعّاليت هاي سياسي مي پرداخت و به عنوان شخصيتي سياسي مشهور بود اما مايزز (4) و رابينز (5) تلاش کردند تا وي افکار خود را در صحنه هاي علمي دانشگاهي پيش ببرد.
هايک نظير بسياري از دانشجويان اقتصاد، اين رشته را نه به خاطر علاقه شخصي بلکه براي بهبود بخشيدن موقعيت هاي اجتماعي انتخاب نمود؛ فقرِ بعد از جنگ در وين موضوعي بود که اين نياز را مطرح مي کرد. او پس از جنگ جهاني دوم به مطالعه روان شناسي، فلسفه سياسي، فلسفه حقوق و تاريخ روي آورد. هايک در اوايل دوران فعاليت دهه 1930، در ارائه ي نظريه پولي و نظريه دورهاي تجاري، مشارکت فعّالي داشت سپس مطالعات وي بر دو معضل تورم و بيکاري متمرکز گرديد. در دهه 1940، هايک به اقتصادداني منتقد و توانا در خصوص سوسياليسم، برنامه ريزي دولتي و همه گونه مداخلات دولت در اقتصاد تبديل گشت. وي دولت را در رابطه با ايجاد معضلات اقتصادي و وخيم تر شدن مشکلات اقتصادي نسبت به راه حل هاي باز آزاد اقتصادي مورد سرزنش قرار داد. ( Pressman,P.116 )
هايک از حاميان نظام اجتماعي و اقتصادي آزاد است. وي ضمن حمايت از افزايش کشش دستمزدها، معتقد است که ارزها قابل تسعير و تبديل بوده و بانک هاي مرکزي نيز بايد حذف شوند. ( هوفمان، ص 209 ) هايک به عنوان يکي از مدافعان بازار آزاد و اصول اقتصادي کلاسيک آنقدر زنده ماند تا ببيند چگونه عقايد و هشدارهايش با شکست اقتصاد فرمايشي و سوسياليستي دنياي اشتراکي در اواخر دهه 1980 تأييد مي شود.
درباره مسائل پولي نظر هايک برخلاف نظر کينز (6)، کينزي ها و حتي فريدمن است. او مي گويد: " پول نهادي اجتماعي است " دولت آن را به وجود نياورده است که بتواند بر آن کنترل کامل داشته باشد و در دموکراسي هاي مدرن هيچ گاه دستگاه حکومتي نمي تواند کنترل کامل اعمال کند. در جامعه امروزي که علاوه بر دولت، نهادهاي اعتباري پول ايجاد مي کنند بسيار دشوار خواهد بود که دولت بتواند سياست پولي مطلوب اعمال کند. هايک
حتي مخالف است که حق انتشار پول در انحصار نهاد دولتي باشد. با از بين بردن انحصار دولت، پول جزيي از فرايند بازار رقابتي خواهد شد. ( قديري اصل، 1376، ص 644 )
تورّم و نوسان قيمت ها به نظر هايک ناشي از تقصير نظام سرمايه داري نيست بلکه ناتواني حکومت در حفظ ثبات ارزش پول به وجود آورنده ي تورم و نوسان قيمت هاست. تورّم به قول هايک دشمن آزادي است و چون حکومت ها ناتوان از کنترل آن هستند پس بايد انحصار انتشار پول از دست دولت خارج گردد ومردم بتوانند هر نوع پولي را که رجحان دارد، استفاده کنند و خود به خود پول هاي ضعيف از دور خارج شوند و دولت ها کوشش کنند که ثبات پولي خود را حفظ کنند. ( قديري اصل، 1376، ص 644 )
تأثير سنت کانت (7)- فريزين (8) بر روي هايک در استفاده او از دو قانون زير کاملاً آشکار است:
- اصل هيوم (9) مبني بر اينکه قضاياي اخلاقي نمي توانند ثابت شوند.
- اصل پوپر (10) مبني بر اينکه معلومات علمي به وسيله تحريف پيشرفت مي کنند نه بوسيله تحقيق!
هايک از معروف ترين منتقدان کينز، از طرفداران آزادي نظام بانکي و بنيانگذار جامعه مونت پلرين (11) است؛ جامعه اي که متشکل از عالمان اجتماعي طرفدار اقتصاد آزاد است. سهم عمده هايک به عنوان يک اقتصاددان، بحث در مورد منافع بازارهاي آزاد
و اطلاّاعات فراهم شده توسط قيمت هاست. نامبرده در نهايت به اين نتيجه رسيد که با کليه تلاش ها براي تغيير يا کنترل بازارها بايد مقابله شود زيرا اين موارد به طور قطع آزادي فردي را محدود و منفعت اقتصادي و استانداردهاي زندگي را کاهش مي دهد. ( Pressman,P.119 )
هايک يکي از ضعف هاي مهم عقايد ريکاردو و مارشال را ناآگاهي وي از امور فلسفي مي داند. به نظر وي براي حل مسائل اقتصادي بايد از ديگر رشته هاي مرتبط به آن نيز کمک گرفت از اين رو هايک تصريح مي کند که: " اقتصادداني که فقط اقتصاد بداند، اقتصاددان خوبي نيست ". ( دادگر، ص 257 )
هايک برخلاف مايزز (12) معتقد بود که در نظام هاي اقتصادي سوسياليستي نيز مي توان کالاها و خدمات را بر اساس اصل کميابي نسبي قيمت گذاري کرد. ( بلاگ، ص 296 ) هايک
هم چنين در رابطه با نرخ بهره و پول نظرات قابل توجهي مطرح کرده است. کشف شناسه و راهنماي عملکرد قيمت ها در تعيين انباشت سرمايه، نوسانات صنعتي و توليد اقتصاد عمومي از ديگر زمينه هاي فعّاليت هايک مي باشد. ( Blaug, 1986,p.512 ) به نظر هايک دولت بايد دخالت هاي کمي در فعّاليت ها داشته باشد. نظريّه ي کمترين مداخله يا به محافظه کاري شديد و يا به هرج و مرج طلبي تعبير مي شود. از ديدگاه هايک، بازار راه و روش هاي خودکار لازم براي تحصيل ثروت را ارتقاء مي دهد. سياست هاي دولت و ساير تلاش ها در جهت تأخير کارکرد بازار موجب بدتر شدن وضعيت اقتصادي و کاهش آزادي هاي فردي مي گردد. ( Pressman,P.119 )
به نظر هايک علم اقتصاد را نمي توان شناخت مگر از طريق مطالعه اعمال و کردارهاي فردي عاملان اقتصادي. نهادها، محصول گزينش ها و عمل هاي انفرادي هستند. هماهنگي هاي فعاليت هاي اقتصادي از طريق بازار به مراتب بر هماهنگي هاي فعاليت هاي اقتصادي از طريق برنامه ريزي متمرکز، ارجحيت دارد زيرا در اقتصادهايي که اطلاعات و اطلاع رساني کامل و کافي نيستند، ابزار مي تواند از طريق مکانيسم تعديلات ويژه قيمت نزديک ترين اطلاعات به منبع را به دست دهد و منتشر سازد. قيمت ها علامت مي دهند که هماهنگي هاي لازم بين فعاليت هاي اقتصادي فردي و پراکنده به وجود آيد. ( قديري اصل، 1376، ص 642 )
به نظر هايک، قيمت ها به مصرف کننده و توليدکننده اطلاعات لازم را ارائه مي دهند، در نتيجه با علامت دهي آن ها به صورت بهينه تخصص پيدا مي کنند امّا تورّم اين علامت دهندگي قيمت را درهم مي ريزد و از اين رو، منابع به صورت ناکارآمد تخصيص پيدا خواهند کرد.
هايک در مقاله " اقتصاد و دانش " اظهار مي دارد که نظريه اقتصادي هرگز به طور عملي نشان نداده است که آگاهي هاي مورد نياز عوامل اقتصادي براي رسيدن به اشتغال کامل چگونه توسط فرايند رقابت ايجاد و ميان اين عوامل رد و بدل مي شود. ( بلاگ، ص 297 )
هايک در طول سال هاي 1931-1927، مدير انستيتو اتريشي تحقيقات اقتصادي بود، وي پس از گذراندن سال هاي پرباري در مدرسه علوم اقتصادي لندن در سال 1950 به کميته مکتب اجتماعي در دانشگاه شيکاگو پيوست. در سال 1962 آنجا را نيز به قصد دانشگاه فرايبورگ آلمان و سپس سالزبورگ ترک کرد؛ مکاني که وي سالهاي عمرش را در آنجا سپري کرد. هايک در دوران پس از جنگ با کناره گيري از دنياي اقتصاد به مطالعات روانشناسي، فلسفه سياسي، فلسفه قانون و تاريخ عقايد پرداخت. سخنراني هاي وي که در کتابي با عنوان " قيمت ها و توليد " به چاپ رسيد بر علم اقتصاد در دنياي انگليسي زبان تأثير بسياري گذاشت. ( بلاگ، ص 295 )
هايک در اوّلين کتاب خود که در سال 1933 به چاپ رسيد، نقش پول را در انقباض و انبساط اقتصادي مورد آزمون قرار داد. تلاش وي به بسط و تشريح پويايي هاي اقتصادي مطرح شده در کتاب " قيمت ها و نرخ بهره " منجر شد، اين کتاب توسط ويکسل (13) در سال 1898 نوشته شده است. هايک استدلال نمود که عوامل پولي، شرط لازم براي ايجاد دورهاي تجاري است ليکن عرضه پول شرط کافي براي ايجاد نوسانات در ستانده ها نمي باشد و براي تشريح دورهاي تجاري توجّه به تغييرات قيمت کالاهاي مرتبط نيز ضروري به نظر مي رسد. ( Pressman,PP. 116-117)
هايک به عنوان يکي از اعضاي مکتب اتريش، ترکيب جديدي از نظريه نوسانات تجاري مايزز (14) و نظريّه سرمايه بوهم باورک (15) ارائه داد. به نظر وي در دوران رونق اقتصادي، دستمزد حقيقي نيروي کار کاهش مي يابد، زيرا قيمت ها افزايش مي يابند و در نتيجه بنگاه هاي توليدي به سوي پروژه هاي کمتر سرمايه بَر حرکت مي کنند. در اين رابطه کل سرمايه گذاري ها کاهش خواهد يافت. برعکس در دوران رکود، انگيزه سرمايه گذاران به سرمايه گذاري در پروژه هاي سرمايه بَر افزايش مي يابد و در نتيجه حکم کل سرمايه گذاري ها افزايش مي يابد. وي معتقد بود که در زمان تورم قيمت ها، کنترل همه جانبه عرضه پول جهت مقابله با شرايط تورمي ضروري است، حتي اگر اِعمال اين سياست منجر به افزايش نرخ بيکاري شود. ( قره باغيان، ص 349 ) مطالعات هايک اين موضوع را مورد بحث گذاشت که انتخاب توسط افراد بيشتر از انتخاب و تصميم گيري توسط دولت ها، موجب سود اقتصادي ( کارايي بيشتر ) و سود غيراقتصادي آزادي و قدرت عمل بيشتر خواهد شد. هايک شبيه ويکسل (16) و فيشر (17) از متخصصان سياست هاي پولي محسوب مي شود. آثار وي موضوعاتي از نظريه هاي پولي و توسعه تا فلسفه اجتماعي را شامل مي شود. وي در کتابش با نام " راه اسارت " که در سال 1971 به زبان آلماني منتشر شد، از اقتصاد و اجتماع ليبرال شديداً طرفداري کرده است. پيشنهادات او در مورد بالا بردن کشش دستمزدها که بايد با تقاضا براي کار، افزايش و يا کاهش داده شود، بيش از همه مورد انتقاد کينز (18) و طرفداران او قرار گرفت. نظرات هايک در رابطه با نقش دولت با نظرات اويکن (19) در تضاد مي باشد. رشد و توسعه قابل برنامه ريزي نيست، براي رسيدن به رشد اقتصادي مطلوب نبايد دستگاه هاي هدايت دولتي را به کار انداخت بلکه بايد انرژي خلاقه افراد را آزاد کرد و موانعي را که دولت سر راه به وجود آورده است از ميان برد. ( قديري اصل، 1376، ص 642 )
در تحليل هاي هايک، پول بي طرف و خنثي نيست بلکه بر مقدار توليد و عملکرد توليد تأثير مي گذارد. هايک از مدافعان نظام ارز ثابت است و در پايبندي به اين عقيده، معتقد است خارج کردن حق نشر اسکناس از دست دولت کمکي است به محدود کردن اقتدار دولت. ( پيشين، همان صفحه )
به نظر هايک، بازار رقابت که از خصوصيات آن آزادي ورود است، برخوردار از آن چنان سازماني است که هم با قاطعيت و هم درست و عادلانه عمل مي کند. ( پيشين، ص 643 )
براي استفاده بيشتر از افکار و انديشه هاي فريدريش اگوست هايک مي توان به برخي از کتاب ها و مقالات وي به شرح زير مراجعه نمود:

A.Book:

1. Monetary Theory and the Trade Cycle, 1929.
2. Prices and Production, 1931.
3. The Pure Theory of Capital, 1941.
4. The Road to Serfdom, 1944.
5. Individualism and Economic Order, 1948.
6. The Constitution of Liberty, 1960.
7. Studies in Philosophy, Politics and Sociology, 1967.
8. New Studies in Philosophy, Politics. Economics and the History of Ideas, 1978.
9. Hayek/ Studies in Economic Theory by Gerald P. O’Driscoll (Paperback - Jun 1978)
10. F.A. Hayek (1982) Law, Legislation and Liberty: A New Statement of the Liberal Principles of Justice and Political Economy.
11. Money, Capital and Fluctuations: Early Essays, 1984.
12. The Fatal Canceit: Or the errors of Socialism, 1988.
13. The Fatal CXonceit: The Errors of Socialism by F. A. Hayek and III, W.W. Bartley (Paperback - Oct 4 1991).
14. La Route de la Servitude (nouvelle edition) by Friedrich A. Hayek (Paperback - Nov 7 2005)
15. Mark Hayes (2006) The Economiccs of Keynes: A New Guide to the General Theory (New Directions in Modern Economics)
16. F.A. Hayek (2007) The PureTheory of Capital: 11 (Collected Works of F. A. Flayek) B.

B. Articles:

1. 'Profits, Interest and Investment: And Other Essays on the Theory of Industrial Fluctuations", 1939.
2. 'The Ricardo Effect", 1942, Economica.
3. "The Economy, Science and Politics", 1963.
4. "Kinds of Rationalism", 1965, ESQ.
5. "Can We Still Avoid Inflation?" (orig. 1970).
6. "Ludwig Von Mises", 1977.
7. 'Toward a Free - Market Monetary System: 1979, J of Libertarian Studies.

پي‌نوشت‌ها:

1. Karl Gunnar Myrdal ( 1898-1987 )
2. Friedrich Wieser ( 1851-1926 )
3. Ludwing Edler Mises ( 1881-1973 )
4.Ludwing Edler Mises ( 1881-1973 )
5. Lionel Robbins ( 1898-1984 )
6. John Maynard keynes ( 1883-1946 )
7. Emmanuel Kant ( 1724-1804 )
8. Friesian ( 1902-1994 )
9. David Hume ( 1711-1776 )
10. کارل پوپر Sir Karl Raimund Popper ( 1902-1994 ) فيلسوف معروف اتريشي- انگليسي که در وين به دنيا آمد و در سال 1945 به تبعيت بريتانيا درآمد سپس به مقام استادي منطق و روش علمي در مدرسه ي اقتصاد لندن رسيد.
11. جامعه مونت پلرين Mont pelerin society يک سازمان بين المللي است که تشکيل شده از اقتصاددانان، روشنفکران، رهبران تجاري و ديگر طرفداران ليبراليسم کلاسيک. اين سازمان در سال 1974 توسط هايک تأسيس شد.
12. Ludwing Edler Mises ( 1881-1973 )
13. Johan Gustav knut Wicksell ( 1851-1926 )
14. Ludwing Edler Mises ( 1881-1973 )
15. Eugen von Bohm- Bawerk ( 1851-1914 )
16. John Gustav knut Wicksell ( 1851-1926 )
17. Irving Fisher ( 1867-1947 )
18. John Maynard Keynes ( 1883-1946 )
19. Walter Euchken ( 1891-1950 )