با عرض سلام و با آرزوی سعادت و سلامت برای برادر گرامی! در باب فلسفه کلی قبله در ادیان الهی و مخصوصا دین مبین اسلام: قرآن كريم مي‏فرمايد: «ما فولّ وجهك شطر المسجد الحرام و حيث ما كنتم فولوا وجو هكم شطره... ؛ پس روي كن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمين نيز هر كجا باشيد در نماز روي بدان جانب كنيد» ، (بقره، آيه 144) و نيز مي‏فرمايد: «و من حيث خرجت فول وجهك شطر المسجدالحرام و حيث ماكنتم فولوا وجوهكم شطره... ؛ و اي رسول از هر جا و به هر ديار بيرون شدي روي به جانب كعبه كن و شما مسلمين هم به هر كجا بوديد روي بدان جانب كنيد» ، (همان، آيه 150). با توجه به اين آيات، مي‏توان برداشت‏هاي زير را به دست آورد: 1- همان خدايي كه فرموده است به هر طرف رو كنيد آن جا وجه خدا است و اين كه او از رگ گردن به انسان نزديك‏تر است، همو دستور داده است كه به هنگام نماز به طرف مسجدالحرام نماز بخوانيد. 2- «شطر» در آيه شريفه (شطر المسجد الحرام) به معناي سمت و جانب است. البته ايستادن دقيق در محاذات خانه كعبه و حتي مسجدالحرام براي كساني كه از دور نماز مي‏خوانند بسيار مشكل است، اما ايستادن به سمت آن براي همه آسان است. همين دستور قرآني به نوبه خود موجب پيشرفت علوم جغرافيا، هيئت، هندسه و رياضي در بين مسلمين گرديد؛ زيرا براي قبله‏يابي و تشخيص جهت آن، نيازمند اين علوم بودند. 3- اين كه «خدا همه جا هست و به هر طرف كه رو كني روي او و سوي او است»؛ اين نتيجه را نمي‏دهد كه پس به هر طرف مي‏توان نماز خواند. در همه جا بودن خداوند يك مطلب است و جهت نماز مطلب ديگر. كما اين كه خدا همه زبان‏ها را مي‏داند ولي بايد نماز را به زبان عربي خواند و يا اين كه خدا موجودي زماني نيست ولي نماز بايد در زمان خاص خودش خوانده شود. حق‏تعالي به علل گوناگون، دستور داده است كه به طرف قبله واحد، به زبان واحد، و با شرايط مشترك ديگري نماز گزارده شود و اين دستور علاوه بر پيشرفت و پيشبرد علم و دانش بشري، مايه وحدت و هماهنگي بين مسلمانان نيز مي‏باشد و تأثيرات و آموزش‏هاي فرهنگي ديگري نيز به دنبال دارد. از طرف ديگر در هر يك از اين دستورات اسرار عرفاني بزرگ نهفته است. براي آگاهي بيشتر ر.ك: آداب‏الصلوة، امام خميني. نماز رو به‌ كعبة‌ مقدس‌ برگزار مي‌شود. جهتي‌ كه‌ به‌ آن‌ رو مي‌كنيم‌ و به‌ نيايش‌ خداوند مي‌پردازيم‌، قبله‌ نام‌ دارد گرچه‌به‌ هر سو كه‌ بايستيم‌، رو به‌ خداست‌، ولي‌ توجه‌ به‌ يك‌ كانون‌ مقدس‌ مانند كعبه‌ الهام‌ بخش‌ توحيد و يادآور خط‌ توحيدي‌حضرت‌ ابراهيم‌(ع‌) است‌. به‌ علاوه‌ وقتي‌ دستور اين‌ است‌ كه‌ نماز به‌ طرف‌ كعبه‌ باشد، انجام‌ آن‌ لازم‌ است‌ وگرنه‌ عبادت‌ مافاقد روح‌ تعبد و تسليم‌ است‌. در آغاز اسلام‌، سالها قبله‌ مسلمانان‌، بيت‌ المقدس‌ بود. رسول‌ خدا(ص‌) نمي‌خواست‌ كعبه‌را كه‌ به‌ صورت‌ بتخانه‌ در آمده‌ بود قبلة‌ عبادت‌ قرار دهد. ولي‌ پس‌ از هجرت‌، شرايطي‌ پيش‌ آمد كه‌ قبله‌ مسلمانان‌ از بيت‌المقدس‌ به‌ مسجد الحرام‌ تغيير يافت‌. يكي‌ از علل‌ آن‌ زخم‌ زبان‌هايي‌ بود كه‌ يهوديان‌ به‌ مسلمين‌ مي‌زدند و مي‌گفتند: شماخودتان‌ قبله‌ نداريد و به‌ سوي‌ قبله‌ ما نماز مي‌خوانيد. رسول‌ خدا(ص‌) از اين‌ وضع‌ آشفته‌ بود و انتظار گشايشي‌ را از سوي‌خدا مي‌كشيد، كه‌ آيات‌ قرآن‌ نازل‌ شد و دستور آمد كه‌ هر كجا هستيد، رو به‌ مسجد الحرام‌ بايستيد و نماز بخوانيد. آيات‌تغيير قبله‌، در طول‌ تاريخ‌ به‌ مسلمانان‌ اين‌ درس‌ را مي‌دهد كه‌ مستقل‌ و آزاد باشند و زير بار منت‌ ديگران‌ حتي‌ در مسائل‌عبادي‌ هم‌ نروند و شرافتمندانه‌ زندگي‌ كنند. اين‌ فرمان‌ تغيير قبله‌، به‌ علاوه‌ امتحاني‌ هم‌ براي‌ مسلمانان‌ بوده‌ تا معلوم‌ شود چه‌ كساني‌ مطيع‌ و پيرو كامل‌ دستورهاي‌خدا و پيامبرند و چه‌ كساني‌ بهانه‌ جويي‌ كرده‌ اعتراض‌ مي‌كنند. دليل‌ ديگرش‌ آن‌ بود كه‌ يهوديان‌ به‌ مسلمانان‌ نگويند كه‌ شما خود قبله‌ نداريد و بسوي‌ قبله‌ ما نماز مي‌خوانيد. اين‌ نكته‌استقلال‌ فرهنگي‌ و شخصيت‌ مستقل‌ مسلمين‌ را الهام‌ مي‌بخشد. مسلمانان‌ بايد در عبادت‌ رو به‌ كعبه‌ كنند، حتي‌ دركارهايي‌ همچون‌ خواب‌ و خوراك‌ خوبست‌ به‌ سمت‌ قبله‌ باشند. ذبح‌ حيوانات‌ بايد رو به‌ قبله‌ باشد وگرنه‌ گوشت‌ آنها حرام‌مي‌شود اين‌ جهت‌گيري‌ در همة‌ امور به‌ سوي‌ كعبه‌ توحيد درس‌ ايمان‌ و يادخدا به‌ مسلمانان‌ مي‌دهد تا همواره‌ توجه‌ به‌ خانة‌ محبوب‌ و معبود داشته‌باشند واز غفلت‌ به‌ در آيند. بعلاوه‌ اين‌ سمت‌گيري‌ به‌ سوي‌ كعبه‌ نظم‌ و وحدتي‌ شگفت‌انگيز و زيبا مي‌آفريند و همه‌مسلمانان‌ در همه‌ جاي‌ دنيا كه‌ باشند، وقت‌ نماز به‌ سوي‌ آن‌ كانون‌ خدايي‌ رو مي‌كنند. اگر كسي‌ از فراز آسمان‌ها به‌ صفوف‌نماز گزاران‌ كرة‌ زمين‌ بنگرد، دايره‌هاي‌ متعددي‌ را مي‌بيند كه‌ مركزيت‌ همه‌ آنها كعبه‌ است‌ و توحيد نقطه‌ تمركز فكر ودل‌ وجان‌ و صفوف‌ مسلمين‌ است‌. از رهگذر توجه‌ به‌ قبله‌ علم‌ هيئت‌ جغرافيا و جهت‌شناسي‌ نيز در ميان‌ مسلمانان‌ رشد كرد.آري‌ كعبه‌ يادگار مبارزات‌ توحيدي‌ ابراهيم‌ و اسماعيل‌ و محمد(ص‌) است‌. حضرت‌ مهدي‌(عج‌) نيز در قيام‌ جهاني‌ خويش‌به‌ كعبه‌ تكيه‌ مي‌كند و به‌ اصطلاح‌ جهان‌ مي‌پردازد. اين‌ كعبه‌ است‌ كه‌ نماز و نيايش‌ قبله‌ يك‌ مسلمان‌ قرار مي‌گيرد. قبله در ادیان مختلف متفاوت است . قبله مسلمین خانه کعبه است و قبله کلیمیان ، اورشلیم یا بیت المقدس می باشد و نیز کلیسا طوری ساخته شده است که محراب آن همیشه در سمت مشرق واقع شده ، .به طوری که عیسویان مؤمن که به کلیسا می روند ، الزاماً رو به سوی محراب که در خاور واقع شده نماز می خوانند . قبله زرتشتیان نیز نور است به هر شکلی که جلوه نماید ، خواه این نور از شعله آتش یا شمع فروزان باشد و خواه از خورشید یا هر شیئی نورانی دیگر . در اوستا فقره اول از کرده دوم هفتن یشت آمده است : « ای خدای هستی بخش دانای بی همتا که بخشاینده همه چیز و از دیده ظاهربین ما ناپدیدی ، این آتش را که در برابر گذاشته ایم ، نور آفرینش تو می دانیم و آن را به منزله قبله می شناسیم و به وسیله این نور که ذره ای از ذرات انوار تو است ، خواستاریم که خود را به نور حقیقت تو برسانیم » . و در فقره اول اردیبهشت یشت به زرتشتیان صریحاً دستور داده شده که هنگام پرستش اهورامزدا در برابر نور و روشنایی قرار گیرند . و به پیروی از این دستور ، هنگامی که زرتشتیان به آتشکده می روند ، در آن جا روبه روی آتش فروزان قرار می گیرند و با خدا راز و نیاز می نمایند . .در انجیل ، رساله اول ژان ، باب اول ، آیه پنجم آمده است : « این پیغامی است که ما از او شنیده و اینک بازگو می کنیم که خداوند نور محض است و ظلمت و تیرگی در او وجود ندارد » . به نکات زیر توجه فرمایید: نکاتی در باب نماز قوم یهود-موسویون- و پیروا ن حضرت مسیح علیه السلام: خداوند متعال خطاب به حضرت موسي‌َغ مي‌فرمايد: "إِنَّنِي‌َّ أَنَا اللَّه‌ُ لاَ َّ إِلَـَه‌َ إِلآ َّ أَنَا فَاعْبُدْنِي وَ أَقِم‌ِ الصَّلَوَة‌َ لِذِكْرِي‌َّ;(طه‌،14) من "الله" هستم‌، معبودي جز من نيست‌; مرا پرستش كن و نماز را براي ياد من به پادار." همچنين قرآن كريم به نقل از حضرت عيسي‌َغ مي‌فرمايد: "وَ جَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْن‌َ مَا كُنت‌ُ وَ أَوْصَـَنِي بِالصَّلَوَة‌ِ وَ الزَّكَوَة‌ِ مَا دُمْت‌ُ حَيًّا;(مريم‌،31) و مرا وجودي پر بركت قرار داده‌، در هر كجا باشم‌، و ]خداوند[ مرا به نماز و زكات توصيه كرده مادامي كه زنده‌ام‌." از اين آيات شريف روشن مي‌شود كه نماز در مكتب دو پيامبر بزرگ الهي ـ موسي‌َ و عيسي‌َ8 وجود داشته و تمام پيامبران به اين فريضة بزرگ و با اهميت اشاره و توصيه كرده‌اند; چنان‌كه درباره حضرت شعيب‌غ آمده است‌: "قَالُواْ يَـَشُعَيْب‌ُ أَصَلَوَتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَّتْرُكَ مَا يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَآ;(هود،87) گفتند: "اي شعيب‌! آيا نمازت به تو دستور مي‌دهد كه آنچه را پدرانمان مي‌پرستيدند، ترك كنيم‌... ." اما بايد توجه داشت كه آنچه امروزه‌، پيروان حضرت موسي‌َغ (يهوديان‌) و پيروان حضرت عيسي‌َغ (مسيحيان‌) به عنوان نيايش در كليسا و كنيسه به جاي مي‌آورند، با مناسكي كه به وسيلة اين پيامبران الهي آورده شده بود، بسيار متفاوت است‌; زيرا آيين و كتاب‌هاي آسماني اين دو پيامبر بزرگ دچار تحريف و دستخوش انحرافات پيروان آنها شده است‌.( ر.ك‌: تفسير نمونه آيت‌الله مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 14، ص 163 و 164، دارالكتب الاسلامية‌، تهران‌. ) از آن جا كه پس از بعثت پيامبر گرامي به عنوان خاتم پيامبران و رسالت جهاني آن حضرت اديان قبل از جمله مسيحيت و يهوديت‌، مورد نسخ قرار گرفتند و تمام انسان‌ها موظف و مكلف شدند كه از دين جهاني اسلام پيروي نمايند، بنابراين عبادت و دعاي مسيحيان مورد پذيرش خداوند متعال قرار نمي‌گيرد، چون آن‌ها راه انحراف را درپيش گرفتند; "وَ مَآ أَرْسَلْنَـَكَ إِلآ كَآفَّة‌ً لِّلنَّاس‌ِ بَشِيرًا وَ نَذِيرًا وَ لَـَكِن‌َّ أَكْثَرَ النَّاس‌ِ لاَ يَعْلَمُون‌َ ;(سبا،28) ما تو را جز براي همه مردم نفرستاديم تا ]آن‌ها را به پاداش‌هاي الهي‌[ بشارت دهي و ]از عذاب او[ بترساني‌، ولي اكثر مردم نمي‌دانند." و در جايي ديگر مي‌فرمايد: "وَمَن يَبْتَغ‌ِ غَيْرَ الاْ ?ًِسْلَـَم‌ِ دِينًا فَلَن يُقْبَل‌َ مِنْه‌ُ وَهُوَ فِي الاْ ?َخِرَة‌ِ مِن‌َ الْخَـَسِرِين‌َ ;(آل‌عمران‌،85) هر كه ديني غير از اسلام برگزيند از او قبول نمي‌شود و در آخرت از زيان‌كاران است‌." بنابراين رسالت پيامبر اكرم‌جهاني است و با آمدن دين اسلام ساير اديان همه باطل شدند.( ر.ك‌: همان‌، ج 6، ص 405ـ408. ) پرسشگر محترم‌! از آن جا كه بيان چگونگي عبادت مسيحيان و آن چه كه به عنوان دعا مي‌خوانند گمراه كننده بود، از نقل آن خودداري شد. نماز كه نوعي عبادت و پرستش و ارتباط ويژه با آفريدگار جهان و انسان است در اديان پيشين نيز وجود داشت، اما كيفيت آن در اديان مختلف متفاوت بوده است و صورت كاملي از چگونگي آن در هر ديني در دست نيست. آنچه مسلم است مراسمي به عنوان عبادت و پرستش در كليه اديان وجود داشته و دارد. نماز در تمامي اديان گذشته واجب بوده و در آيات و روايات زيادي به اين مساله اشاره شده است; هر چند ممكن است از نظر شكل ظاهري، اعمال اركان، اذكار و الفاظ; نماز مسلمانان فرق داشته باشد. قرآن درباره اسماعيل(ع) مي‏فرمايد: ((و كان رسولا نبيا و كان يامر اهله بالصلاه و الزكاه...;[اسماعيل‏] فرستاده و نبي بود; او هميشه خانواده خود را به نماز و زكات فرا مي‏خواند...)). درباره نماز موسي و برادرش هارون مي‏فرمايد: ((و به موسي و برادرش وحي فرستاديم كه براي ملت خود خانه‏هايي در مصر انتخاب كنيد و خانه‏هايتان را مقابل يكديگر قرار دهيد و نماز را به پا داريد (و اقيموا الصلاه) و به مومنان بشارت ده)). لقمان در مواعظ و اندرزهاي خود به پسرش مي‏گويد: ((پسرم! نماز را برپادار (اقم الصلاه) و امر به معروف و نهي از منكر كن)). حضرت ابراهيم(ع) زن و فرزند خود را در بيابان تنها گذاشت دست به دعا برداشت و گفت: ((خداوندا! من برخي از دودمانم را در سرزميني بي آب و گياه در كنار خانه‏اي كه حرم تو است جاي دادم تا نماز را برپا دارند)). (ابراهيم، آيه 37 و 38) پس نماز، عبادت و نيايش در همه اديان حتي در بين تمامي انسان وجود داشته و دارد; اما شكل و نوع آن فرق مي‏كند كه كامل‏ترين عبادات، همان نماز تشريح شده مسلمانان است. بدين صورت كه متناسب با تكامل دين، نماز نيز روند تكاملي داشته است و دين مبين اسلام ؤ همچنان كه در معارف و قوانين و مقررات اجتماعي كامل‏ترين دين است ؤ در عبادات نيز جامع‏ترين و كامل‏ترين آنها را ؤ كه متناسب با انسان رشد يافته عصر خاتميت است ؤ تشريع فرمود. نماز كه نوعي عبادت و پرستش و ارتباط ويژه با آفريدگار جهان و انسان است در اديان پيشين نيز وجود داشت، اما كيفيت آن در اديان مختلف متفاوت بوده است و صورت كاملي از چگونگي آن در هر ديني در دست نيست. آنچه مسلم است مراسمي به عنوان عبادت و پرستش در كليه اديان وجود داشته و دارد. نماز در تمامي اديان گذشته واجب بوده و در آيات و روايات زيادي به اين مساله اشاره شده است; هر چند ممكن است از نظر شكل ظاهري، اعمال اركان، اذكار و الفاظ; نماز مسلمانان فرق داشته باشد. قرآن درباره اسماعيل(ع) مي‏فرمايد: ((و كان رسولا نبيا و كان يامر ...;[اسماعيل‏] فرستاده و نبي بود; او هميشه و الزكا اهله بالصلا خانواده خود را به نماز و زكات فرا مي‏خواند...)). درباره نماز موسي و برادرش هارون مي‏فرمايد: ((و به موسي و برادرش وحي فرستاديم كه براي ملت خود خانه‏هايي در مصر انتخاب كنيد و خانه‏هايتان را مقابل يكديگر قرار دهيد و نماز را به پا داريد (و اقيموا ) و به مومنان بشارت ده)). الصلا لقمان در مواعظ و اندرزهاي خود به پسرش مي‏گويد: ((پسرم! نماز را ) و امر به معروف و نهي از منكر كن)). برپادار (اقم الصلاةحضرت ابراهيم(ع) زن و فرزند خود را در بيابان تنها گذاشت دست به دعا برداشت و گفت: ((خداوندا! من برخي از دودمانم را در سرزميني بي آب و گياه در كنار خانه‏اي كه حرم تو است جاي دادم تا نماز را برپا دارند)). (ابراهيم، آيه 37 و 38) پس نماز، عبادت و نيايش در همه اديان حتي در بين تمامي انسان وجود داشته و دارد; اما شكل و نوع آن فرق مي‏كند كه كامل‏ترين عبادات، همان نماز تشريح شده مسلمانان است. بدين صورت كه متناسب با تكامل دين، نماز نيز روند تكاملي داشته است و دين مبين اسلام ؤ همچنان كه در معارف و قوانين و مقررات اجتماعي كامل‏ترين دين است ؤ در عبادات نيز جامع‏ترين و كامل‏ترين آنها را ؤ كه متناسب با انسان رشد يافته عصر خاتميت است ؤ تشريع فرمود. -------------------------- به این پرسش و پاسخ هم توجه فرمایید: با توجه به اينكه شريعت و دين از موقع مبعوث شدن حضرت نوح"ع" بوجود آمده شريعت پيامبران قبل از ايشان چه بوده و آنها چه ديني را تبليغ كرده اند؟ و حضرت نوح كه صاحب شريعت هستند پس چرا كتابي بر ايشان نازل نشده ولي حضرت داوود كه صاحب شريعت نيستند صاحب كتاب زبور است؟ پاسخ: اين نكته را بايد گفت كه شريعت ودين از موقع مبعوث شدن حضرت نوح نيامده است، بلكه دين و شريعت همدوش آفرينش آدم آمده است زيرا دين است كه راه ور سم زندگي را نشان مي دهد و قرآن كريم هم بيانگر همين نكته است زيرا دين خواهي يك امر فطري است و تمام انسانها در هر مكان و زمان به دنبال دين و آييني براي راه و روش زندگي خود بوده اند.(1) و نكته ديگر اينكه حضرت نوح كه پيامبر اولوالعزم بودند يعني اينكه پيامبري بودند كه براي تمام مردم چه در شرق و چه در غرب بلكه بر همه موجودات اعم از جن و انس مبعوث شدند. در حالي كه حضرت آدم و پيامبران قبل از حضرت نوح براي تمام مردم مبعوث نشده اند. و اينكه مي فرماييد حضرت نوح داراي كتاب نبوده است معلوم نيست شايد ايشان هم كتابي داشتند و در تاريخ از بين رفته است و يا نظر دقيق تر اين است كه مردمان زمان حضرت نوح خط نمي دانستند و سواد نداشتند تا كتابي بر آنها نازل شود و بعد شريعت و دين حضرت نوح بعدها بوسيله حضرت ابراهيم "ع" كامل شد. اما در مورد كتاب زبور داوود "ع"؛ كتاب ايشان مجموعه دعاها و سرودها و مناجاتها و نيايشها و اندرزهاي حضرت داوود است. و در آيه 163 سوره نساء مي خوانيم كه زبور از كتب آسماني است كه خداوند به داوود داده است. اين سخن با آنچه معروف است كه پيامبران اولوالعزم كه داراي كتاب آسماني و آيين جديد بوده اند منافات ندارد زيرا همان طور كه از آيات قرآن و روايات اسلامي استفاده مي شود، كتب آسماني كه بر پيامبران نازل شد دو گونه بود : نخست كتابهايي كه احكام تشريعي در آن بود و اعلام آيين جديد مي كرد و ديگر كتابهايي بود كه احكام تازه در برنداشت، بلكه مشتمل بر نصايح و اندرزها و راهنماييها و توصيه و دعاها بود و كتاب زبور از اين دسته بود.(2) منابع و مآخذ : 1. فلسفه دين، علامه جعفري 2. قلمرو دين، عبدالحسين خسرو پناه 3. تفسير نمونه، ج4، ص214 و ج13، ص516 --------- مركز فرهنگ و معارف قرآن پرسش: با توجه به اين كه در زمان حضرت يعقوب‌ع‌، قبله مشخص نشده بود (هنوز خانه كعبه به دست حضرت ابراهيم‌غ ساخته نشده بود) پس چگونه حيواناتي مانند گاو، گوسفند وغيره را ذبح مي‌كردند؟ پاسخ: 1. اسلام كه آموزه‌هاي خود را بر پاية فطرت‌، استوار كرده‌، با سامان‌دهي گوشت خواري انسان در مسير فطرت‌، هر گونه لجام گسيختگي در اين باره را مهار نموده است‌. 2. در اين راستا، از يك سو، هر چه ساختمان وجودي انسان و گونة آفرينش او بدان حكم مي‌كند، به وسيله اين دين مباح به حساب آمده است‌، و از ديگر سوي‌، با مجاز دانستن ذبح آنان‌، با شرائط فراواني كه در فقه ذكر شده‌، از هر گونه شكنجه و زجر حيوان به هنگام ذبح‌، جلوگيري به عمل آورده است‌.(الميزان‌، علامه طباطبايي‌;، ج 5، ص 186، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات‌.) 3. قبله‌، كه يكي از شرايط مزبور است‌، اين اقدام هماهنگ با فطرت انساني را، با معنويت كه در همة دستورهاي اسلام به چشم مي‌خورد، در هم آميخته و خواسته است هم چون ساير اعمال اين عمل صرفاً مادي و جسماني‌; يعني تغذيه نيز رنگ و بوي معنوي به خود گيرد. 4. پيداست‌، پيش از ساخته شدن كعبه و نيز پيش از مطرح شدن چنين شرطي به وسيله دين اسلام يا احتمالاً اديان قبل‌، اگر هم ذبحي صورت مي‌گرفت‌، بي توجه به آن انجام مي‌يافت‌. 5. افزون بر مطالب مذكور، گويا اشتباهي در پرسش شما روي داده و آن اين كه حضرت يعقوب از نوادگان حضرت ابراهيم است‌، از اين رو، در زمان وي‌، قبله وجود داشته و پيداست ذبح مي‌بايست به سمت آن انجام شود. 6. كعبه به دست حضرت آدم ساخته و به دست حضرت ابراهيم‌غ بازسازي شد(ر.ك‌: مستدرك‌، نوري‌، ج 1، ص 374.) و مطابق برخي روايات بسياري از پيامبران الهي‌، كعبه را زيارت كرده‌اند.(مستدرك‌، ج 8، ص 9.) 7. اصولاً فروع فقهي در غالب شرايع متفاوت است و پيروان هر شريعت تا زماني كه آن شريعت نسخ نشده‌، مطابق همان دين عمل مي‌كنند. موفق ، موید و پیروز و سربلند باشید