پرسش :
درباره زمان شهادت امیر مومنان ؛ دوگزارش تاریخی نقیض درباره امام حسین هست؛ براساس برخی درکوفه بود براساس برخی در مدائن ؛ کدام گزاره صحیح و قابل اعتماد است ؟
پاسخ :
بنابر نقل مشهور امام حسین (علیه السلام) در هنگام شهادت پدرش حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) در کوفه و کنار ایشان بود.
اما تنها در یک گزارش که مربوط به بلاذری می‌باشد، آمده است که امام حسین (علیه السلام) در زمان ضربت خوردن حضرت علی (علیه السلام) در حال انجام دادن مأموریتى از جانب آن حضرت در مدائن بوده است و به وسیله نامه برادرش امام حسن (علیه‌السلام) از موضوع آگاه می‌شود.[1]
چنانکه گفتیم این مطلب تنها در کتاب بلاذری آمده است و او نیز این گزارش را تنها به صورت یک قول مجهول (گفته شده) آورده است.[2]
از طرفی در منابع کهن و معتبر دیگر هیچ خبری از چنین گزارش دیده نمی‌شود و در همه این منابع تصریح شده که در زمان ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (علیه السلام) امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) در کنار پدر گرامی‌شان بودند.[3]
به ویژه که در روایت مشهوری تصریح شده که امیرالمومنین علی (علیه السلام) در آخرین روزهای عمرش هر شب در منزل یکی از فرزندانش از جمله امام حسین (علیه السلام) بوده است.[4]
همچنین در روایتی آمده است که امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «وقتی ابن ملجم می‌خواست به امام على (علیه السلام) ضربه بزند، شخص دیگری با او همدست بود که ضربه‌اش به دیوار برخورد کرد، امّا ضربه ابن ملجم به آن حضرت اصابت کرد. و در حالی که امام در سجده بود، بر سر آن حضرت (جایى که قبلاً نیز در جنگ‌ها زخم برداشته بود.) فرود آمد. در آن هنگام حسن و حسین آمدند و ابن ملجم را گرفتند و در بند کردند».[5]
در کتاب‌های مقاتل نیز تصریح به حضور امام حسین (علیه السلام) در زمان ضربت خوردن و شهادت امیرمومنان (علیه السلام) شده است، چنانکه می‌نویسند: «على (عليه السّلام) از جاى برخاست و در حالى كه ميان حسن و حسين بود به سمت مسجد راه افتاد و اين دو بيت را مىخواند: «كمربندهاى خود را براى مرگ استوار كن كه مرگ به سوى تو مىآيد، و چون مرگ بر كنار جويبار تو فرود آمد بىتابى مكن» و چون على (عليه السّلام) بر در كوچك خانه رسيد به آن دو فرمود بر جاى خود باشيد، و چون درون مسجد درآمد ابن ملجم بر او تاخت و شمشيرش زد».[6]
از متن برخی دیگر از منابع مانند مقاتل الطالبیین چنین بر می‌آید که در هنگام ضربت خوردن حضرت علی (علیه السلام) فرزندانش امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) در مسجد حضور نداشتند.[7]
در مجموع باید گفت روایاتی که درباره ضربت خوردن حضرت علی (علیه السلام) و حضور امام حسن و امام حسین (علیه السلام) وارد شده است، متعدد می‌باشد. اما چون هیچ دلیل محکم و قابل اطمینانی در دست نیست، نمی‌توان به صرف یک گزارش مجهول گفت که امام حسین (علیه السلام) در آن زمان در کوفه وکنار پدرش نبوده است. محققین نیز در هنگام نقل چگونگی شهادت آن حضرت به این گزارش مجهول توجهی نمی‌کنند.[8]
البته عدم حضور امام حسین (علیه السلام) و برادر بزرگوارش امام مجتبی (علیه السلام) در مسجد کوفه هنگام ضربت خوردن امیرمومنان (علیه السلام) علاوه بر اینکه در برخی منابع (در بالا گفتیم) به حضور آنها تصریح شده می‌توان این احتمال را در نظر گرفت که آنها در خارج مسجد و یا در حال حرکت به سوی مسجد بودند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مقاتل الطالبيين، ابوالفرج اصفهانى.
2. مقتل الإمام أمير المؤمنين على بن أبى طالب ع، ابن أبى الدنيا.
3. حيات فکري و سياسي امامان شيعه، رسول جعفريان.
پی نوشتها:
[1]. بلاذرى، أنساب الأشراف، بيروت، دارالفكر، چ اوّل، 1417ق، ج2، ص497.
[2]. ر.ک: همان.
[3]. مفید، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، كنگره شيخ مفيد، چ اول، 1413ق، ج1، ص23؛ مسعودی، اثبات الوصيه، قم، انصاریان، چ سوم، 1426ق، ص154.
[4]. طبرسی، اعلام الورى بأعلام الهدى، قم، آل البیت، چ اول، 1417ق، ج1، ص309.
[5]. طوسى، الأمالي، قم، دار الثقافة، چ اول، 1414ق، ص365؛ مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چ دوم، 1363ش، ج42، ص206.
[6]. ابن ابى الدنيا(م281ق)، مقتل الإمام أمير المؤمنين على بن أبى طالب ع، ابن أبى الدنيا، قم، مجمع إحياء الثقافة الإسلامية، چ اول، 1411ق، ص29.
[7]. ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبيين، تحقيق سيد احمد صقر، بيروت، دار المعرفة، بى‌تا، ص48.
[8]. ر.ک: رسول جعفريان، حيات فکري و سياسي امامان شيعه، قم، انصاریان، چ ششم، 1381ش، ص110.
منبع: اندیشه قم
بنابر نقل مشهور امام حسین (علیه السلام) در هنگام شهادت پدرش حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) در کوفه و کنار ایشان بود.
اما تنها در یک گزارش که مربوط به بلاذری می‌باشد، آمده است که امام حسین (علیه السلام) در زمان ضربت خوردن حضرت علی (علیه السلام) در حال انجام دادن مأموریتى از جانب آن حضرت در مدائن بوده است و به وسیله نامه برادرش امام حسن (علیه‌السلام) از موضوع آگاه می‌شود.[1]
چنانکه گفتیم این مطلب تنها در کتاب بلاذری آمده است و او نیز این گزارش را تنها به صورت یک قول مجهول (گفته شده) آورده است.[2]
از طرفی در منابع کهن و معتبر دیگر هیچ خبری از چنین گزارش دیده نمی‌شود و در همه این منابع تصریح شده که در زمان ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (علیه السلام) امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) در کنار پدر گرامی‌شان بودند.[3]
به ویژه که در روایت مشهوری تصریح شده که امیرالمومنین علی (علیه السلام) در آخرین روزهای عمرش هر شب در منزل یکی از فرزندانش از جمله امام حسین (علیه السلام) بوده است.[4]
همچنین در روایتی آمده است که امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «وقتی ابن ملجم می‌خواست به امام على (علیه السلام) ضربه بزند، شخص دیگری با او همدست بود که ضربه‌اش به دیوار برخورد کرد، امّا ضربه ابن ملجم به آن حضرت اصابت کرد. و در حالی که امام در سجده بود، بر سر آن حضرت (جایى که قبلاً نیز در جنگ‌ها زخم برداشته بود.) فرود آمد. در آن هنگام حسن و حسین آمدند و ابن ملجم را گرفتند و در بند کردند».[5]
در کتاب‌های مقاتل نیز تصریح به حضور امام حسین (علیه السلام) در زمان ضربت خوردن و شهادت امیرمومنان (علیه السلام) شده است، چنانکه می‌نویسند: «على (عليه السّلام) از جاى برخاست و در حالى كه ميان حسن و حسين بود به سمت مسجد راه افتاد و اين دو بيت را مىخواند: «كمربندهاى خود را براى مرگ استوار كن كه مرگ به سوى تو مىآيد، و چون مرگ بر كنار جويبار تو فرود آمد بىتابى مكن» و چون على (عليه السّلام) بر در كوچك خانه رسيد به آن دو فرمود بر جاى خود باشيد، و چون درون مسجد درآمد ابن ملجم بر او تاخت و شمشيرش زد».[6]
از متن برخی دیگر از منابع مانند مقاتل الطالبیین چنین بر می‌آید که در هنگام ضربت خوردن حضرت علی (علیه السلام) فرزندانش امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) در مسجد حضور نداشتند.[7]
در مجموع باید گفت روایاتی که درباره ضربت خوردن حضرت علی (علیه السلام) و حضور امام حسن و امام حسین (علیه السلام) وارد شده است، متعدد می‌باشد. اما چون هیچ دلیل محکم و قابل اطمینانی در دست نیست، نمی‌توان به صرف یک گزارش مجهول گفت که امام حسین (علیه السلام) در آن زمان در کوفه وکنار پدرش نبوده است. محققین نیز در هنگام نقل چگونگی شهادت آن حضرت به این گزارش مجهول توجهی نمی‌کنند.[8]
البته عدم حضور امام حسین (علیه السلام) و برادر بزرگوارش امام مجتبی (علیه السلام) در مسجد کوفه هنگام ضربت خوردن امیرمومنان (علیه السلام) علاوه بر اینکه در برخی منابع (در بالا گفتیم) به حضور آنها تصریح شده می‌توان این احتمال را در نظر گرفت که آنها در خارج مسجد و یا در حال حرکت به سوی مسجد بودند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مقاتل الطالبيين، ابوالفرج اصفهانى.
2. مقتل الإمام أمير المؤمنين على بن أبى طالب ع، ابن أبى الدنيا.
3. حيات فکري و سياسي امامان شيعه، رسول جعفريان.
پی نوشتها:
[1]. بلاذرى، أنساب الأشراف، بيروت، دارالفكر، چ اوّل، 1417ق، ج2، ص497.
[2]. ر.ک: همان.
[3]. مفید، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، كنگره شيخ مفيد، چ اول، 1413ق، ج1، ص23؛ مسعودی، اثبات الوصيه، قم، انصاریان، چ سوم، 1426ق، ص154.
[4]. طبرسی، اعلام الورى بأعلام الهدى، قم، آل البیت، چ اول، 1417ق، ج1، ص309.
[5]. طوسى، الأمالي، قم، دار الثقافة، چ اول، 1414ق، ص365؛ مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چ دوم، 1363ش، ج42، ص206.
[6]. ابن ابى الدنيا(م281ق)، مقتل الإمام أمير المؤمنين على بن أبى طالب ع، ابن أبى الدنيا، قم، مجمع إحياء الثقافة الإسلامية، چ اول، 1411ق، ص29.
[7]. ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبيين، تحقيق سيد احمد صقر، بيروت، دار المعرفة، بى‌تا، ص48.
[8]. ر.ک: رسول جعفريان، حيات فکري و سياسي امامان شيعه، قم، انصاریان، چ ششم، 1381ش، ص110.
منبع: اندیشه قم
