پرسش :
رئيس جمهور بايد چه شرايطي را دارا باشد؟
پاسخ :
مقدمه
رياست جمهوري به دليل جايگاهي كه در نظام جمهوري اسلامي ايران دارد از اهميت و حساسيت ويژه اي برخوردار است چرا که از نظر قانوني رئيس جمهور عاليترين مقام رسمي پس از رهبري به شمار مي آيد[1] و به لحاظ اين كه بخش هاي اقتصادي و مديريتي كشور در اين نهاد و زير مجموعه آن متمركز است لذا انتخاب او براي مردم و مسئولين به منزله تعيين جهت گيري هاي اقتصادي، سياسي و مديريتي كشور مي باشد و به همين دليل مسئول اين نهاد كه قسمت مهمي از سرنوشت كشور بدست او رقم زده مي شود بايد فرد لايق و كارآمدي باشد.
از طرفي همانگونه که مي دانيم شرايط رياست جمهور در قانون اساسي ذكر شده است و صاحبنظران و انديشمنداني كه قانون اساسي كشور را تهيه و تدوين نموده اند اهميت ويژه اي براي مسئول اين نهاد قائل بوده اند ، مخصوصاً بعد از اين كه در سال 1368 نهاد نخست وزيري در قانون اساسي حذف و در نتيجه اختيارات رئيس جمهور گسترده تر شد، به همين دليل به منظور شناخت ويژگي ها و شرايط رئيس جمهور ابتدا بايد نگاهي به اين شرايط از منظر قانون اساسي نموده و آنگاه ويژگي هاي ديگري که يک کانديدا را از ميان کانديداهاي مختلف واجد شرايط قانوني ، اصلح مي سازد را نيز مورد بررسي قرار دهيم که به اين منظور در اين پاسخ صرفا اشاره اي کوتاه به چند ويژگي کانديد اصلح از منظر مقام معظم رهبري مي نماييم:
رياست جمهوري در قانون اساسي
مطابق قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران؛ رئيس جمهور بايد از ميان رجال مذهبي و سياسي كه واجد شرايط زير باشند انتخاب گردد:
ايراني الاصل، تابع ايران، مدير و مدبر، داراي حسن سابقه و امانت و تقوي، مؤمن و معتقد به مباني جمهوري اسلامي ايران و مذهب رسمي كشور.[2]
هر چند كه قانون اساسي در اين اصل ويژگي هاي شخص لايق براي انتخابات را به طور كلي بيان نموده است اما همين عناوين با دقت و ملاحظات زيادي گزينش شده اند . در اين ميان از آن جايي كه شروطي مانند ايراني الاصل بودن يا داراي حسن سابقه بودن كمتر جاي بحث و مناظره دارد لذا به تبيين معيارهاي كليدي و اصلي رئيس جمهوري از ديدگاه قانون اساسي مي پردازيم:
رجل مذهبي: منظور از شخصيت مذهبي چيزي فراتر از نمازخوان بودن و امثال آن است و كسي است كه داراي تفكر مذهبي باشد .
رجل سياسي: سياست يعني كشورداري و اصولا علم سياست را علم اداره كشور را گويند لذا شخصيت سياسي كسي است كه بتواند كشورداري كند توجه داشته باشيم سياسي بودن به معناي سياست باز و حزب باز نيست بلكه منظور توانمندي اداره كشور در عرصه هاي گوناگون نظير فرهنگ اقتصاد مسائل اجتماعي علمي و بين المللي است .
در اين زمينه مي توان به فرماني كه حضرت علي ـ عليه السّلام ـ به مالك اشتر نخعي نوشته است مراجعه كرد و اين فرمان و ساير بيانات معصومين ـ عليهم السّلام ـ را به عنوان سرلوحه خويش براي كشور داري و اداي مسئوليت هاي اجرايي قرار داد
در اين جا براي جلوگيري از اطاله مطلب صرفا به توضيح ويژگي هايي مي پردازيم كه بيشتر مورد نظر است كه يكي از آن ها مدير و مدبر بودن رئيس جمهور آينده است كه مد نظر همگان است و بيان آن ها مي تواند در انتخاب اصلح به ما كمك مي كند و انشاء الله با توجه به آن در تغيير و تحولات مثبت در جامعه مان نقشي ايفا كنيم و بتوانيم در توسعه و آباداني كشور خود دخيل باشيم.
رئيس جمهور آينده براساس فحواي اصول قانون اساسي بايد واجد خصوصيات زير باشد:
1. واجد قدرت مديريت كلان بر منابع مالي و انساني: يعني او حداقل بايد آشنايي با امور مالي داشته باشد تا بتواند بر متصديان اين بخش نظارت داشته باشد و از عهده وظيفه مربوطه برآيد زيرا او مستقيما مسئول امور برنامه و بودجه و امور اداري و استخدامي كشور است هر چند كه مي تواند آن را بر عهده ديگري بگذارد.[3]
2. آگاه به اختيارات وزرا و توانمندي براي هماهنگي و نظارت بر عملكرد وزرا: مطابق اصل 133 قانون اساسي رئيس جمهور بايد وزير مناسب براي هر وزارتخانه اي را انتخاب كند لذا لازم است كه اختيارات هر يك از وزرا را بداند نيز بايد بر كار وزيران نظارت داشته و تدابير لازم براي هماهنگ ساختن آن را داشته باشد.[4] پس بايد بتواند مديريت لازم را اعمال كند.
3. توانمند به ايجاد تفاهم و هماهنگي بين وزرا و رفع اختلاف آنان: يعني بايد بتواند تصميمات و مذاكرات هيئت وزيران را جمع بندي كند و برنامه و خط مشي دولت (برنامه ريزي دولتي) را تبيين كند.[5]
4. توانمند به سازماندهي و مديريت دستگاه ها و معاونت ها: به عبارتي قدرت سازماندهي دستگاه ها و وزارتخانه ها و به اجرا درآوردن قوانين مربوطه را داشته باشد[6].
5. آگاه به شرايط بين المللي موجود و حقوق بين الملل: به عبارتي درك لازم را از شرايط بين المللي موجود داشته باشد خصوصا در حال حاضر كه جمهوري اسلامي ايران با انواع تهديدات مواجه است زيرا مسئوليت انتخاب سفراء و حضور در مجامع بين المللي با او است[7] نيز بايد آشنايي با حقوق بين الملل ولو به نحو اجمالي داشته باشد زيرا امضاي معاهدات و صلح دعاوي بين الملل با او است و بايد واجد قدرت بيان و مجاب كردن مخاطبين در عرصه هاي داخل و خارج را داشته باشد.[8]
6. توانمند به حفظ و تأمين امنيت كشور و توانا در هماهنگي بين اركان امنيتي كشور زيرا او رئيس شوراي امنيت ملي است.[9]
7. هماهنگ با ولايت فقيه: به اين معنا که قدرت و آمادگي هماهنگي با رهبري را داشته باشد زيرا قواي سه گانه زير نظر ولايت مطلقه هستند لذا بايد سلسله مراتب اداري را نسبت به رهبري داشته باشد.[10]
8. مروج فرهنگ اسلامي و رافع موانع آن: به عبارتي توان و آمادگي لازم براي ترويج دين، اخلاق و مقابله با نفوذ فرهنگ منحط غرب را داشته باشد، به ويژه که اين موضوع در قسم رياست جمهوري[11] آمده است و به همين دليل بايد بتواند در زمينه ارتقاء فرهنگ و ارزش هاي والاي اسلامي و انساني در جامعه كوشا باشد.
9. پرهيز از انحصار طلبي: توان و قابليت استفاده از مشاركت سياسي اجتماعي همه جانبه گروه ها و اقشار جامعه در سرنوشت كشور را داشته باشد زيرا اصل 121 قانون اساسي مي گويد بايد رئيس جمهور از هر گونه خودكامگي، استبداد و انحصار طلبي به دور باشد . از اين روي بايد او به قدرت ، نگرش امانتي بودن داشته باشد و به قول شهيد دكتر بهشتي (ره) شيفته خدمت باشد نه تشنه قدرت.
10. مسئوليت پذيري: مسؤوليت پذير و وظيفه شناس در انجام تعهدات اداري باشد، زيرا در اصل 122 آمده است كه او در قبال ملت ، رهبر و مجلس مسئول است و بايد بتواند به كارآمدي نظام ارتقا بخشد.[12]
ويژگي هاي رياست جمهوري از ديدگاه رهبري
مقام معظم رهبري در سخنراني هاي عمومي خود مکررا درباره رئيس جمهور واجد صلاحيت مطالبي را بيان داشته اند كه به اجمال به چند مورد از آن اشاره مي كنيم:
در برخورد با مسائل توسعه از ياد قشرهاي ضعيف و مظلوم غافل نشود و به فكر معيشت، دين و فرهنگ مردم باشد و داراي ويژگي هاي كارآمدي، توانايي، شادابي و نشاط، كفايت، علاقمند مبارزه با فقر و فساد و تبعيض، مردمي بودن، مؤمن به هدف هاي انقلاب و استقلال و پيشرفت كشور، شناخت وظايف و عمل به آن با قوت و اقتدار، با حوصله، اهميت دادن به امنيت، هوشمندي،با تدبير و مصمم، توان اشتغال زايي بالا و با همت باشد.[13]
نيز مطابق با نظر ايشان رئيس جمهوري از لحاظ بينش بايد معتقد به مباني نظام باشد و در اين خط و مسير، مديريت و برنامه ريزي هاي خود را تنظيم ، اعمال و اجرا نمايد و بايد اصلاحات در مديريت او اصولگرايانه باشد و از تقليد و پيروي از الگو هاي غرب كه منجر به سلطه آنان و نتيجه ندادن و عبث شدن فعاليت ها مي گردد بپرهيزد و به عنوان يكي از مسئولين بايد همواره پاسخگوي ملت باشد.[14]
با در نظر گرفتن اين موارد و ملاحظه و دقت در انتخاب شايسته مي توان به سمت انتخاب مديران شايسته براي نظام و ايجاد تغيير و تحولات مثبت در روند مديريتي كشور در سطح كلان در حركت باشيم.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و سخنراني هاي مقام معظم رهبري در ايام انتخابات.
2. هاشمي. محمد، حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، تهران: نشر دادگستر.
پی نوشتها:
[1] اصل 113 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران
[2] همان ، اصل 115
[3] . قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، اصل 126.
[4] . همان اصل 134.
[5] . همان.
[6] . همان.
[7] . همان اصول 125 و 128.
[8] . همان اصول 139 و 77.
[9] . همان اصل 176.
[10] . همان اصل 57.
[11] . همان اصل 121.
[12] . ر.ك: گفتگوي اختصاصي با كعبي حقوق دان شوراي نگهبان، روزنامه جمهوري اسلامي ايران 18/2/1384 (با دخل و تصرف).
[13] . روزنامه جوان 1/3/1384.
[14] . برگرفته از سخنان رهبر معظم انقلاب كيهان سه شنبه 20 ارديبهشت 1384.
منبع: اندیشه قم
مقدمه
رياست جمهوري به دليل جايگاهي كه در نظام جمهوري اسلامي ايران دارد از اهميت و حساسيت ويژه اي برخوردار است چرا که از نظر قانوني رئيس جمهور عاليترين مقام رسمي پس از رهبري به شمار مي آيد[1] و به لحاظ اين كه بخش هاي اقتصادي و مديريتي كشور در اين نهاد و زير مجموعه آن متمركز است لذا انتخاب او براي مردم و مسئولين به منزله تعيين جهت گيري هاي اقتصادي، سياسي و مديريتي كشور مي باشد و به همين دليل مسئول اين نهاد كه قسمت مهمي از سرنوشت كشور بدست او رقم زده مي شود بايد فرد لايق و كارآمدي باشد.
از طرفي همانگونه که مي دانيم شرايط رياست جمهور در قانون اساسي ذكر شده است و صاحبنظران و انديشمنداني كه قانون اساسي كشور را تهيه و تدوين نموده اند اهميت ويژه اي براي مسئول اين نهاد قائل بوده اند ، مخصوصاً بعد از اين كه در سال 1368 نهاد نخست وزيري در قانون اساسي حذف و در نتيجه اختيارات رئيس جمهور گسترده تر شد، به همين دليل به منظور شناخت ويژگي ها و شرايط رئيس جمهور ابتدا بايد نگاهي به اين شرايط از منظر قانون اساسي نموده و آنگاه ويژگي هاي ديگري که يک کانديدا را از ميان کانديداهاي مختلف واجد شرايط قانوني ، اصلح مي سازد را نيز مورد بررسي قرار دهيم که به اين منظور در اين پاسخ صرفا اشاره اي کوتاه به چند ويژگي کانديد اصلح از منظر مقام معظم رهبري مي نماييم:
رياست جمهوري در قانون اساسي
مطابق قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران؛ رئيس جمهور بايد از ميان رجال مذهبي و سياسي كه واجد شرايط زير باشند انتخاب گردد:
ايراني الاصل، تابع ايران، مدير و مدبر، داراي حسن سابقه و امانت و تقوي، مؤمن و معتقد به مباني جمهوري اسلامي ايران و مذهب رسمي كشور.[2]
هر چند كه قانون اساسي در اين اصل ويژگي هاي شخص لايق براي انتخابات را به طور كلي بيان نموده است اما همين عناوين با دقت و ملاحظات زيادي گزينش شده اند . در اين ميان از آن جايي كه شروطي مانند ايراني الاصل بودن يا داراي حسن سابقه بودن كمتر جاي بحث و مناظره دارد لذا به تبيين معيارهاي كليدي و اصلي رئيس جمهوري از ديدگاه قانون اساسي مي پردازيم:
رجل مذهبي: منظور از شخصيت مذهبي چيزي فراتر از نمازخوان بودن و امثال آن است و كسي است كه داراي تفكر مذهبي باشد .
رجل سياسي: سياست يعني كشورداري و اصولا علم سياست را علم اداره كشور را گويند لذا شخصيت سياسي كسي است كه بتواند كشورداري كند توجه داشته باشيم سياسي بودن به معناي سياست باز و حزب باز نيست بلكه منظور توانمندي اداره كشور در عرصه هاي گوناگون نظير فرهنگ اقتصاد مسائل اجتماعي علمي و بين المللي است .
در اين زمينه مي توان به فرماني كه حضرت علي ـ عليه السّلام ـ به مالك اشتر نخعي نوشته است مراجعه كرد و اين فرمان و ساير بيانات معصومين ـ عليهم السّلام ـ را به عنوان سرلوحه خويش براي كشور داري و اداي مسئوليت هاي اجرايي قرار داد
در اين جا براي جلوگيري از اطاله مطلب صرفا به توضيح ويژگي هايي مي پردازيم كه بيشتر مورد نظر است كه يكي از آن ها مدير و مدبر بودن رئيس جمهور آينده است كه مد نظر همگان است و بيان آن ها مي تواند در انتخاب اصلح به ما كمك مي كند و انشاء الله با توجه به آن در تغيير و تحولات مثبت در جامعه مان نقشي ايفا كنيم و بتوانيم در توسعه و آباداني كشور خود دخيل باشيم.
رئيس جمهور آينده براساس فحواي اصول قانون اساسي بايد واجد خصوصيات زير باشد:
1. واجد قدرت مديريت كلان بر منابع مالي و انساني: يعني او حداقل بايد آشنايي با امور مالي داشته باشد تا بتواند بر متصديان اين بخش نظارت داشته باشد و از عهده وظيفه مربوطه برآيد زيرا او مستقيما مسئول امور برنامه و بودجه و امور اداري و استخدامي كشور است هر چند كه مي تواند آن را بر عهده ديگري بگذارد.[3]
2. آگاه به اختيارات وزرا و توانمندي براي هماهنگي و نظارت بر عملكرد وزرا: مطابق اصل 133 قانون اساسي رئيس جمهور بايد وزير مناسب براي هر وزارتخانه اي را انتخاب كند لذا لازم است كه اختيارات هر يك از وزرا را بداند نيز بايد بر كار وزيران نظارت داشته و تدابير لازم براي هماهنگ ساختن آن را داشته باشد.[4] پس بايد بتواند مديريت لازم را اعمال كند.
3. توانمند به ايجاد تفاهم و هماهنگي بين وزرا و رفع اختلاف آنان: يعني بايد بتواند تصميمات و مذاكرات هيئت وزيران را جمع بندي كند و برنامه و خط مشي دولت (برنامه ريزي دولتي) را تبيين كند.[5]
4. توانمند به سازماندهي و مديريت دستگاه ها و معاونت ها: به عبارتي قدرت سازماندهي دستگاه ها و وزارتخانه ها و به اجرا درآوردن قوانين مربوطه را داشته باشد[6].
5. آگاه به شرايط بين المللي موجود و حقوق بين الملل: به عبارتي درك لازم را از شرايط بين المللي موجود داشته باشد خصوصا در حال حاضر كه جمهوري اسلامي ايران با انواع تهديدات مواجه است زيرا مسئوليت انتخاب سفراء و حضور در مجامع بين المللي با او است[7] نيز بايد آشنايي با حقوق بين الملل ولو به نحو اجمالي داشته باشد زيرا امضاي معاهدات و صلح دعاوي بين الملل با او است و بايد واجد قدرت بيان و مجاب كردن مخاطبين در عرصه هاي داخل و خارج را داشته باشد.[8]
6. توانمند به حفظ و تأمين امنيت كشور و توانا در هماهنگي بين اركان امنيتي كشور زيرا او رئيس شوراي امنيت ملي است.[9]
7. هماهنگ با ولايت فقيه: به اين معنا که قدرت و آمادگي هماهنگي با رهبري را داشته باشد زيرا قواي سه گانه زير نظر ولايت مطلقه هستند لذا بايد سلسله مراتب اداري را نسبت به رهبري داشته باشد.[10]
8. مروج فرهنگ اسلامي و رافع موانع آن: به عبارتي توان و آمادگي لازم براي ترويج دين، اخلاق و مقابله با نفوذ فرهنگ منحط غرب را داشته باشد، به ويژه که اين موضوع در قسم رياست جمهوري[11] آمده است و به همين دليل بايد بتواند در زمينه ارتقاء فرهنگ و ارزش هاي والاي اسلامي و انساني در جامعه كوشا باشد.
9. پرهيز از انحصار طلبي: توان و قابليت استفاده از مشاركت سياسي اجتماعي همه جانبه گروه ها و اقشار جامعه در سرنوشت كشور را داشته باشد زيرا اصل 121 قانون اساسي مي گويد بايد رئيس جمهور از هر گونه خودكامگي، استبداد و انحصار طلبي به دور باشد . از اين روي بايد او به قدرت ، نگرش امانتي بودن داشته باشد و به قول شهيد دكتر بهشتي (ره) شيفته خدمت باشد نه تشنه قدرت.
10. مسئوليت پذيري: مسؤوليت پذير و وظيفه شناس در انجام تعهدات اداري باشد، زيرا در اصل 122 آمده است كه او در قبال ملت ، رهبر و مجلس مسئول است و بايد بتواند به كارآمدي نظام ارتقا بخشد.[12]
ويژگي هاي رياست جمهوري از ديدگاه رهبري
مقام معظم رهبري در سخنراني هاي عمومي خود مکررا درباره رئيس جمهور واجد صلاحيت مطالبي را بيان داشته اند كه به اجمال به چند مورد از آن اشاره مي كنيم:
در برخورد با مسائل توسعه از ياد قشرهاي ضعيف و مظلوم غافل نشود و به فكر معيشت، دين و فرهنگ مردم باشد و داراي ويژگي هاي كارآمدي، توانايي، شادابي و نشاط، كفايت، علاقمند مبارزه با فقر و فساد و تبعيض، مردمي بودن، مؤمن به هدف هاي انقلاب و استقلال و پيشرفت كشور، شناخت وظايف و عمل به آن با قوت و اقتدار، با حوصله، اهميت دادن به امنيت، هوشمندي،با تدبير و مصمم، توان اشتغال زايي بالا و با همت باشد.[13]
نيز مطابق با نظر ايشان رئيس جمهوري از لحاظ بينش بايد معتقد به مباني نظام باشد و در اين خط و مسير، مديريت و برنامه ريزي هاي خود را تنظيم ، اعمال و اجرا نمايد و بايد اصلاحات در مديريت او اصولگرايانه باشد و از تقليد و پيروي از الگو هاي غرب كه منجر به سلطه آنان و نتيجه ندادن و عبث شدن فعاليت ها مي گردد بپرهيزد و به عنوان يكي از مسئولين بايد همواره پاسخگوي ملت باشد.[14]
با در نظر گرفتن اين موارد و ملاحظه و دقت در انتخاب شايسته مي توان به سمت انتخاب مديران شايسته براي نظام و ايجاد تغيير و تحولات مثبت در روند مديريتي كشور در سطح كلان در حركت باشيم.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و سخنراني هاي مقام معظم رهبري در ايام انتخابات.
2. هاشمي. محمد، حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، تهران: نشر دادگستر.
پی نوشتها:
[1] اصل 113 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران
[2] همان ، اصل 115
[3] . قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، اصل 126.
[4] . همان اصل 134.
[5] . همان.
[6] . همان.
[7] . همان اصول 125 و 128.
[8] . همان اصول 139 و 77.
[9] . همان اصل 176.
[10] . همان اصل 57.
[11] . همان اصل 121.
[12] . ر.ك: گفتگوي اختصاصي با كعبي حقوق دان شوراي نگهبان، روزنامه جمهوري اسلامي ايران 18/2/1384 (با دخل و تصرف).
[13] . روزنامه جوان 1/3/1384.
[14] . برگرفته از سخنان رهبر معظم انقلاب كيهان سه شنبه 20 ارديبهشت 1384.
منبع: اندیشه قم
