پرسش :
با توجه به روايت: هر كس بميرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده، امام غائب چگونه مى تواند جامعه را سرپرستى كند؟
پاسخ :
طبق رواياتي كه شيعه و سني نقل كرده اند، هر كس بيعت امامى را بر گردن نداشته باشد و بميرد، مرگ او مرگ جاهليت است.
روايات از اين دست در كتب اهل سنت به وفور ديده مي شود كه به طور نمونه به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
۱-مَنْ مات وليس في عنقه بيعة مات ميتة جاهلية .
هر كس بميرد و بر گردن او بيعت با امامي نباشد ، به مرگ جاهلي مرده است .(1)
۲-مَنْ مات بغير إمام مات ميتة جاهلية.
هر كس بدون امام بميرد ، به مرگ جاهلي مرده است.(2)
۳-مَنْ مات وليستْ عليه طاعة مات ميتة جاهلية .
هر كس بميرد و اطاعت از امامي بر گردن او واجب نباشد ، به مرگ جاهلي مرده است.(3)
الباني بعد از نقل حديث مي‌گويد :
إسناده حسن، ورجاله ثقات .
۴-مَنْ مات و ليس عليه إمام جماعة فإن موتته موتة جاهلية .
هر كس بميرد و امام جماعتي نداشته باشد ، مرگ او مرگ جاهلي است .(4)
حاكم نيشابوري بعد از نقل حديث مي‌گويد : هذا حديث صحيح على شرط الشيخين. و ذهبي نيز آن را تأييد كرده است.(5)
۵-من مات ليس عليه إمام فميتته جاهلية .
هر كس بميرد و امام نداشته باشد ، به مرگ جاهلي مرده است.(6)
حال بايد از اهل سنت پرسيد اين امام كيست؟ آنها از طرفي اين روايات را نقل و صحت آن را تأييد كرده‌اند و از طرف ديگر عملاً هيچ امامي ندارند كه همگي بالإتفاق از او تبعيت كنند . و اين تضادي است كه از حل آن عاجز مانده‌اند .
خلفاي صدر اسلام و بني اميه و بني العباس هيچكدام واجد چنين شرائطي نبودند. از طرف ديگر حاكمان فعلى كشورهاى عربى، نيز واجد چنين شرايطى نيستند، چگونه مى توان گفت اگر كسى بيعت مبارك ها و قذافى ها را به گردن نداشته باشد، مرگ او مرگ جاهليت باشد.
شيعه چه مي گويد:
ما مي گوييم مسلماً اين امام بايد امامى عادل و پاكدامن معصوم از گناه باشد كه جهانيان را از لغزش و جهالت حفظ كند.
اكنون بايد رفت و اين امام والامقام را پيدا كرد تا مرگ انسان ها، مرگ جاهليت نباشد. آن امام معصوم در لسان پيامبر، همان حضرت مهدى(عج) است كه خداوند منّان او را براى دادگسترى در جهان، حفظ كرده است. حال اگر شرايط براى زمامدارى اين امام غايب، آماده باشد، مسلّماً سرپرستى ظاهرى را برعهده خواهد گرفت و امّا اگر بشر خيره سر، مانع از چنين بركت الهى باشد، او به عنوان امام غائب، تصرفاتى در جامعه اسلامى خواهد داشت بسان تصرفات مصاحب موسى (خضر) در سه مورد. در زمان غيبت آن امام هم سرپرستى جامعه به مجتهد جامع الشرايط، عادل و آگاه، فقيه، وارسته كه تالى تلو معصوم است، سپرده مى شود و در طول اين مدّت كه امام، از ديدگان ما غايب است، (هر چند در خود جامعه زندگى مى كند)، مجتهدان عالى مقام، سرپرستى جامعه را به عهده گرفته اند. البته اين بدان معنا نيست كه مجتهد بدون كمك گرفتن از متخصصان امور اجتماعى، حكومت مى كند.
از اين گذشته، در زمان غيبت امام، جانشينان او، امور جامعه را اداره مى كنند، اين جانشينان، فقيهان با ورع و پرهيزكار هستند.
حضرت موسى چهل روز براى اخذ تورات به ميقات رفت و سرپرستى جامعه بنى اسرائيل را برعهده برادرش هارون نهاد و به او چنين گفت:
«اخلفنى فى قومى وأصلح ولا تتّبع سبيل المفسدين ». (7)«جانشين من در ميان ملتم باش و به اصلاح كارها بپرداز و از مفسدان پيروى مكن»
چه مانعى دارد كه امام معصوم نيز در حالت غيبت، اداره امور را به ديگران واگذار كند و اين كوچكترين منافاتى با امامت وى ندارد. اتفاقاً در زمان غيبت، فقيهان آگاه به نمايندگى از آن حضرت به تشكيل حكومت مى پردازند و خود، در رأس حكومت قرار مى گيرند، زيرا امام، آنان را بر اين مقام، نصب كرده است و در مقبوله عمر بن حنظله آمده است: «فانّى قد جعلته عليكم حاكماً» (2) ، و در حديث ابى خديجه آمده است: «فإنّى قد جعلته عليكم قاضياً». (3)
بنابراين، آنان حاكمان امّت و قاضيان ملت هستند، البته نه به تنهايى بلكه با به كارگيرى متخصصان و تقسيم كار ميان آنان. البته آن چه گفتيم به اين معنى نيست كه خود امام در زمان غيبت هيچ اثرى ندارد، بلكه در حال غيبت، كارهاى لازمى را پنهان از چشم مردم انجام مى دهد.
البته در اين زمينه از روايات نيز مي توان كمك گرفت. به طور مثال به اين روايت دقت كنيد: راوي مي گويد به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم چگونه مردم از حجت غائب و مستور بهره مند ميشوند و استفاده مى برند؟ فرمود: همان طورى كه از خورشيد بهره ميبرند هنگامى كه در پس پرده هاى ابر پنهان است.(10)
براي درك روشن تر مساله نمونه اي تاريخي ذكر مي كنيم.
يكى از روستائيان بحضور شيخ مفيد(ره) آمده سؤال كرد هر گاه زن آبستنى كه بچه رحمش زنده باشد و خود آن زن بميرد مىتوان پهلوى او را شكافت و آن بچه را بيرون آورد يا او را با همان بچه بايد دفن كرد. شيخ مفيد پاسخ داد او را با همان بچه دفن كنند. آن مرد پذيرفته بيرون رفت. در راه سوارى با كمال عجله خود را بوى رسانيد كه شيخ مىگويد شكم مادر را شكافته بچه را بيرون آوريد، آنگاه زن را بخاك سپاريد. نامبرده به محل خود رفته و به دستور ثانوى عمل كرد. پس از چندى شيخ مفيد را از اين پيش آمد اطلاع دادند. گفت: من كسى را به چنين كارى مأمور نداشتم و او حضرت ولى عصر (ع) بوده، الحال كه در فتاواى شرعيه خطا مى كنم ديگر فتوا نمى دهم. به همين مناسبت به خانه نشست و درب فتوا را بروى خود بست تا آنكه توقيعى باين مضمون شرف صدور يافت «بر شما لازم است فتوا بدهيد و بر ماست كه شما را از خطاكارى نگهدارى كنيم» شيخ بار ديگر به مسند فتوا نشست. (11)
بنابراين امام زمان از طريق نائبان و كساني كه لياقت جانشيني ايشان را دارند، مطالب لازم و ضروري را براي جامعه بيان مي كنند. و در ملاقات علماي پرهيزكار با امام زمان (عج) شكي وجود ندارد. البته شايد در بعضي مواقع نيز، مطالبي از طريق القاء در دل علماء تعقيب شود. كه اين نوع از سنخ ولايت تكويني مي باشد. كه يكي از شئون امام است.
پي نوشتها:
1. صحيح مسلم ، مسلم النيسابوري ، ج3 ، ص1478؛ السنن الكبرى ، البيهقي ، ج8 ، ص156 ؛ مجمع الزوائد ، ج5 ، ص218 ؛ مشكاة المصابيح ، ج2 ، ص1088؛ سلسلة الأحاديث الصحيحة ، ج2 ، ص715
2. مسند احمد ، احمد بن حنبل ، ج4 ، ص96 ؛ مجمع الزوائد ، الهيثمي ، ج5 ، ص218 ؛ مسند الطيالسي ، الطيالسي ، ص295 ؛ الإحسان بترتيب صحيح ابن حبان ج7 ، ص49 ؛ حلية الأولياء ، ج 3 ، ص22 .
3. مجمع الزوائد، الهيثمي ، ج5 ، ص224 ؛ كتاب السنة ، ج2 ، ص489 .
4. المستدرك على الصحيحين ، ج1 ، ص150
5. همان، ج1 ، ص204
6. المعجم الكبير ، الطبراني ، ج 10 ، ص298؛ المعجم الأوسط ، ج2 ، ص317 و ج4 ، ص232 ؛ مسند أبي يعلى، ج6 ، ص251 ؛ كتاب السنة ، ابن أبي عاصم ، ج2 ،ص489 ؛ مجمع الزوائد ، الهيثمي ، ج5 ، ص224-225.
7. اعراف/ 142.
8. وسائل الشيعه، ج18، باب 1 از ابواب صفات قاضى، حديث 1.
9 . وسائل الشيعه، ج18، باب11 از ابواب صفات قاضى، حديث 8.
10. بحار الأنوار، ج۲۳، ص ۶
11. ترجمه الارشاد، ساعدي خراساني، ص ۴
منبع:سایت انوار طاها
طبق رواياتي كه شيعه و سني نقل كرده اند، هر كس بيعت امامى را بر گردن نداشته باشد و بميرد، مرگ او مرگ جاهليت است.
روايات از اين دست در كتب اهل سنت به وفور ديده مي شود كه به طور نمونه به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
۱-مَنْ مات وليس في عنقه بيعة مات ميتة جاهلية .
هر كس بميرد و بر گردن او بيعت با امامي نباشد ، به مرگ جاهلي مرده است .(1)
۲-مَنْ مات بغير إمام مات ميتة جاهلية.
هر كس بدون امام بميرد ، به مرگ جاهلي مرده است.(2)
۳-مَنْ مات وليستْ عليه طاعة مات ميتة جاهلية .
هر كس بميرد و اطاعت از امامي بر گردن او واجب نباشد ، به مرگ جاهلي مرده است.(3)
الباني بعد از نقل حديث مي‌گويد :
إسناده حسن، ورجاله ثقات .
۴-مَنْ مات و ليس عليه إمام جماعة فإن موتته موتة جاهلية .
هر كس بميرد و امام جماعتي نداشته باشد ، مرگ او مرگ جاهلي است .(4)
حاكم نيشابوري بعد از نقل حديث مي‌گويد : هذا حديث صحيح على شرط الشيخين. و ذهبي نيز آن را تأييد كرده است.(5)
۵-من مات ليس عليه إمام فميتته جاهلية .
هر كس بميرد و امام نداشته باشد ، به مرگ جاهلي مرده است.(6)
حال بايد از اهل سنت پرسيد اين امام كيست؟ آنها از طرفي اين روايات را نقل و صحت آن را تأييد كرده‌اند و از طرف ديگر عملاً هيچ امامي ندارند كه همگي بالإتفاق از او تبعيت كنند . و اين تضادي است كه از حل آن عاجز مانده‌اند .
خلفاي صدر اسلام و بني اميه و بني العباس هيچكدام واجد چنين شرائطي نبودند. از طرف ديگر حاكمان فعلى كشورهاى عربى، نيز واجد چنين شرايطى نيستند، چگونه مى توان گفت اگر كسى بيعت مبارك ها و قذافى ها را به گردن نداشته باشد، مرگ او مرگ جاهليت باشد.
شيعه چه مي گويد:
ما مي گوييم مسلماً اين امام بايد امامى عادل و پاكدامن معصوم از گناه باشد كه جهانيان را از لغزش و جهالت حفظ كند.
اكنون بايد رفت و اين امام والامقام را پيدا كرد تا مرگ انسان ها، مرگ جاهليت نباشد. آن امام معصوم در لسان پيامبر، همان حضرت مهدى(عج) است كه خداوند منّان او را براى دادگسترى در جهان، حفظ كرده است. حال اگر شرايط براى زمامدارى اين امام غايب، آماده باشد، مسلّماً سرپرستى ظاهرى را برعهده خواهد گرفت و امّا اگر بشر خيره سر، مانع از چنين بركت الهى باشد، او به عنوان امام غائب، تصرفاتى در جامعه اسلامى خواهد داشت بسان تصرفات مصاحب موسى (خضر) در سه مورد. در زمان غيبت آن امام هم سرپرستى جامعه به مجتهد جامع الشرايط، عادل و آگاه، فقيه، وارسته كه تالى تلو معصوم است، سپرده مى شود و در طول اين مدّت كه امام، از ديدگان ما غايب است، (هر چند در خود جامعه زندگى مى كند)، مجتهدان عالى مقام، سرپرستى جامعه را به عهده گرفته اند. البته اين بدان معنا نيست كه مجتهد بدون كمك گرفتن از متخصصان امور اجتماعى، حكومت مى كند.
از اين گذشته، در زمان غيبت امام، جانشينان او، امور جامعه را اداره مى كنند، اين جانشينان، فقيهان با ورع و پرهيزكار هستند.
حضرت موسى چهل روز براى اخذ تورات به ميقات رفت و سرپرستى جامعه بنى اسرائيل را برعهده برادرش هارون نهاد و به او چنين گفت:
«اخلفنى فى قومى وأصلح ولا تتّبع سبيل المفسدين ». (7)«جانشين من در ميان ملتم باش و به اصلاح كارها بپرداز و از مفسدان پيروى مكن»
چه مانعى دارد كه امام معصوم نيز در حالت غيبت، اداره امور را به ديگران واگذار كند و اين كوچكترين منافاتى با امامت وى ندارد. اتفاقاً در زمان غيبت، فقيهان آگاه به نمايندگى از آن حضرت به تشكيل حكومت مى پردازند و خود، در رأس حكومت قرار مى گيرند، زيرا امام، آنان را بر اين مقام، نصب كرده است و در مقبوله عمر بن حنظله آمده است: «فانّى قد جعلته عليكم حاكماً» (2) ، و در حديث ابى خديجه آمده است: «فإنّى قد جعلته عليكم قاضياً». (3)
بنابراين، آنان حاكمان امّت و قاضيان ملت هستند، البته نه به تنهايى بلكه با به كارگيرى متخصصان و تقسيم كار ميان آنان. البته آن چه گفتيم به اين معنى نيست كه خود امام در زمان غيبت هيچ اثرى ندارد، بلكه در حال غيبت، كارهاى لازمى را پنهان از چشم مردم انجام مى دهد.
البته در اين زمينه از روايات نيز مي توان كمك گرفت. به طور مثال به اين روايت دقت كنيد: راوي مي گويد به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم چگونه مردم از حجت غائب و مستور بهره مند ميشوند و استفاده مى برند؟ فرمود: همان طورى كه از خورشيد بهره ميبرند هنگامى كه در پس پرده هاى ابر پنهان است.(10)
براي درك روشن تر مساله نمونه اي تاريخي ذكر مي كنيم.
يكى از روستائيان بحضور شيخ مفيد(ره) آمده سؤال كرد هر گاه زن آبستنى كه بچه رحمش زنده باشد و خود آن زن بميرد مىتوان پهلوى او را شكافت و آن بچه را بيرون آورد يا او را با همان بچه بايد دفن كرد. شيخ مفيد پاسخ داد او را با همان بچه دفن كنند. آن مرد پذيرفته بيرون رفت. در راه سوارى با كمال عجله خود را بوى رسانيد كه شيخ مىگويد شكم مادر را شكافته بچه را بيرون آوريد، آنگاه زن را بخاك سپاريد. نامبرده به محل خود رفته و به دستور ثانوى عمل كرد. پس از چندى شيخ مفيد را از اين پيش آمد اطلاع دادند. گفت: من كسى را به چنين كارى مأمور نداشتم و او حضرت ولى عصر (ع) بوده، الحال كه در فتاواى شرعيه خطا مى كنم ديگر فتوا نمى دهم. به همين مناسبت به خانه نشست و درب فتوا را بروى خود بست تا آنكه توقيعى باين مضمون شرف صدور يافت «بر شما لازم است فتوا بدهيد و بر ماست كه شما را از خطاكارى نگهدارى كنيم» شيخ بار ديگر به مسند فتوا نشست. (11)
بنابراين امام زمان از طريق نائبان و كساني كه لياقت جانشيني ايشان را دارند، مطالب لازم و ضروري را براي جامعه بيان مي كنند. و در ملاقات علماي پرهيزكار با امام زمان (عج) شكي وجود ندارد. البته شايد در بعضي مواقع نيز، مطالبي از طريق القاء در دل علماء تعقيب شود. كه اين نوع از سنخ ولايت تكويني مي باشد. كه يكي از شئون امام است.
پي نوشتها:
1. صحيح مسلم ، مسلم النيسابوري ، ج3 ، ص1478؛ السنن الكبرى ، البيهقي ، ج8 ، ص156 ؛ مجمع الزوائد ، ج5 ، ص218 ؛ مشكاة المصابيح ، ج2 ، ص1088؛ سلسلة الأحاديث الصحيحة ، ج2 ، ص715
2. مسند احمد ، احمد بن حنبل ، ج4 ، ص96 ؛ مجمع الزوائد ، الهيثمي ، ج5 ، ص218 ؛ مسند الطيالسي ، الطيالسي ، ص295 ؛ الإحسان بترتيب صحيح ابن حبان ج7 ، ص49 ؛ حلية الأولياء ، ج 3 ، ص22 .
3. مجمع الزوائد، الهيثمي ، ج5 ، ص224 ؛ كتاب السنة ، ج2 ، ص489 .
4. المستدرك على الصحيحين ، ج1 ، ص150
5. همان، ج1 ، ص204
6. المعجم الكبير ، الطبراني ، ج 10 ، ص298؛ المعجم الأوسط ، ج2 ، ص317 و ج4 ، ص232 ؛ مسند أبي يعلى، ج6 ، ص251 ؛ كتاب السنة ، ابن أبي عاصم ، ج2 ،ص489 ؛ مجمع الزوائد ، الهيثمي ، ج5 ، ص224-225.
7. اعراف/ 142.
8. وسائل الشيعه، ج18، باب 1 از ابواب صفات قاضى، حديث 1.
9 . وسائل الشيعه، ج18، باب11 از ابواب صفات قاضى، حديث 8.
10. بحار الأنوار، ج۲۳، ص ۶
11. ترجمه الارشاد، ساعدي خراساني، ص ۴
منبع:سایت انوار طاها
