پرسش :

اسرار سجده چیست؟

پاسخ :
1. سجده، بالاترين حد فروتني است. مقام معظم رهبري دراين باره مي گويد:
جبهه بر خاك نهادن، نشانه بالاترين حد خضوع انسان است و نمازگزار، اين حد نصاب تواضع را، شايسته خدا مي داند؛ زيرا كرنش در برابر نيكي و زيبايي مطلق است و آن را در برابر هر كس يا هر چيز غير خدا، حرام و ناروا مي شمارد... .(1)
2. سجده بر خاك، نوعي هماهنگي در عبادت و يك رنگي و يكساني را براي همه ايجاد مي كند و از اينكه برخي بخواهند با سجده بر چيزهاي ديگر، امتيازخواهي خود را مطرح كنند، جلوگيري مي كند. (مثلا سجده بر فرش هاي قيمتي و يا طلا و نقره و...)
3. انسان از خاك و زمين است و سجده ما، نشان آغاز آفرينش آدمي از زمين و بازگشت او به خاك است و اين يادآوري، جز با سجده بر خاك و زمين ميسر نيست.
امام علي عليه السلام درباره فلسفه و معناي سجده مي فرمايد:
معناي سجده اول اين است كه سر به سجده فرو مي برد، مي خواهد بگويد: خدايا تو از اين خاك ما را به وجود آوردي و آنگاه سر برمي دارد و مي خواهد بفهماند كه ما از دل همين خاك بيرون آمده ايم و آن وقت كه براي سجده دوم سر به خاك مي گذارد، اعلام مي دارد: باز هم به دامن اين خاك باز مي گردم و آنگاه كه سر بلند مي كنيم، تفسير آن اين است كه باز هم در روز قيامت از دل همين خاك، خارج مي شويم.(2)
4. اقرار عملي به عظمت و پيراستگي الهي است. «سُبْحَانَ رَبِّيَ الْاَعْلي وَ بِحَمْدِه»؛ پاك و پيراسته است خداوندگار من كه برترين است و من ستايش گر اويم. اين ذكري است كه نهايت اقرار انسان به عظمت پروردگار را به شكل عمل نشان مي دهد.
5. در روايت ها وارد شده كه سجده هاي طولاني، از سيره و روش ائمه عليهم السلام و از شديدترين اعمال عليه ابليس است كه گناهان را مثل اينكه باد، برگ درختان را مي ريزد، محو مي كند و نزديك ترين حالت بنده به خداوند است.(3) به گفته شهيد ثاني:
نمازگزار به هنگام سجده، بايد معنا و مفهوم آن را وسيله تقرب و نزديكي دل به پيشگاه خداي متعال قرار دهد كه هر قدر به خدا نزديك تر شود، به همان اندازه از ديگران دور خواهد شد.(4)
6. اميرالمؤمنين علي عليه السلام مي فرمايد:
ظاهر سجده صورت گذاردن بر خاك است از روي اخلاص و خشوع، ولي باطن آن دل كندن از همه امور فاني و دل بستن به سراي باقي و رهايي از تكبر و تعصب و تمام وابستگي هاي دنيوي است.(5)
7. خير و بركت: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «ديني كه در آن ركوع و سجود نباشد، خيري در آن نيست».(6)
8. نجات دهنده از آتش دوزخ است. در روايت آمده است: «در روز قيامت، خداي متعال به آتش دوزخ مي فرمايد: اي آتش! هر چه را مي خواهي بسوزان؛ ولي به موضع سجده نزديك مشو».(7)
9. امام صادق عليه السلام درباره فلسفه ركوع و سجود مي فرمايد:
وقتي رسول خدا صلي الله عليه و آله را به معراج بردند و در آنجا نماز گزارد و ذكر گفت و از عظمت خداوند ديد آنچه را ديد، بدنش لرزيد و بدون اختيار به حال ركوع درآمد. در آن حال گفت: «سبحان ربي العظيم و بحمده».
وقتي كه از آن حالت برخاست، خداي خود را در مكان بلندتري كه از آن برتر تصور نمي شد، ديد و بدون اختيار، صورت خود را به خاك نهاد و گفت: «سُبْحانَ رَبِّيَ الْاَعْلي وَ بِحَمْدِه».
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله اين كلمات را تكرار مي كرد تا پس از گفتن هفت مرتبه، قدري از آن وحشتي كه دلش را پر كرده بود، كاسته شد. به همين دليل، در ميان امت آن حضرت اين دو ذكر سنت شد.(8)
10. درباره فلسفه سجده بر خاك، امام صادق عليه السلام فرموده است:
سجده، خضوع در برابر خداست. پس سزاوار نيست بر خوراكي و پوشاكي سجده كنيد. چون مردم، بنده خوردني ها و پوشيدني هايند، درحالي كه سجده كننده، در حال عبادت خداست و نبايد پيشاني اش را بر چيزي بگذارد كه مردم دنياپرست بر آن سجده مي كنند و به آن فريب مي خورند. سجده بر زمين بهتر است؛ چون تواضع در برابر خدا، بليغ تر و رساتر است.(9)
11. سجده، واجب و عبادت جامعي است كه صورت، دست ها و پاها را دربرمي گيرد؛ نمازگزار در سجده با تمام اعضاي ظاهري و باطني خود، عبادت مي كند و اين در ديگر اركان نماز ديده نمي شود. (هذه فريضه جامعه علي الوجه و اليدين و الرجلين).(10()

پی نوشتها:
1. مقام معظم رهبري، از ژرفاي نماز، ص 5.
2. من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 206.
3. سفينة البحار، ج 1، ص 580، «ماده سجد».
4. اسرار نماز، ص 155.
5. مستدرک الوسائل، ج 4، ص 484.
6. منهج الصادقين، ج 10، ص 123.
7. همان، ج 8، ص 397.
8. نماز و عبادت تفسير الميزان، ص 252.
9. ميزان الحکمة، ج 4، ص 386.
10. بحار الانوار، ج 85، ص 128.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)