خاستگاه مهدویت و انتظار ظهور

منشأ و خاستگاه انتظار ظهور «نجات دهنده بزرگ» را مى توان در گزینه هاى زیر تحلیل و تبیین کرد:
 

چشمداشت آمدن یک مصلح آسمانى و امید به آینده اى روشن و استقرار صلح و عدل، امرى فطرى و طبیعى است که با ذات و وجود آدمى سر و کار داشته و با آفرینش هر انسانى همراه است و زمان و مکان نمى شناسد و به هیچ قوم و ملّتى اختصاص ندارد. بر این اساس همه افراد - طبق فطرت ذاتى خود - مایلند روزى فرا  رسد که جهان بشریت در پرتو ظهور رهبرى از نابسامانى ها نجات یابد. بر این اساس مى توان ادعا کرد که هر فرد علاقه مند به سرنوشت بشریت و طالب تکامل معنوى و رشد و بالندگى، خواهان و آرزومند قیام یک منجى جهانى و مصلح کل است و در انتظار ظهور چنین شخصى لحظه شمارى مى کند.
 

باور داران به رسولان الهى، عموما افراد تهى دست و تحت ستم جامعه بوده اند که از اطاعت سردمداران کفر و باطل سرپیچى کرده و در طریق حق و ظلم ستیزى گام نهاده بودند. این امر باعث واکنش شدید جبهه باطل و درگیرى و نزاع همیشگى آنان با گروه حقّ و خداپرست شده است. البته به علّت وجود توان و امکانات بیشتر، گاهى غلبه و سلطه ظاهرى با باطل گرایان بوده و فشارها و سخت گیرى هاى فراوانى از سوى آنان اعمال مى شده است.
سفیران الهى نیز که رهبرى صالحان، مستضعفان و ستمدیدگان را عهده دار بوده اند، همواره با اشراف، فرعونیان و ستمکاران (گروه باطل) نزاع و درگیرى داشته اند. آنان با ابلاغ پیام الهى و بشارت ظهور منجى، پیروان خود را به استقامت و صبر و بردبارى و انتظار فرج دعوت مى کردند و ریشه هاى اعتقاد به آمدن نجات دهنده الهى[1] را در دل و جان یکتاپرستان و مؤمنان مى کاشتند، قرآن به صراحت، به این مطلب اشاره کرده، مى فرماید : «وَ لَقَدْ کتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ»[2] ؛ «ما در زبور (و کتاب هاى آسمانى پیشین)، پس از نوشتن در لوح (محفوظ)، نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث مى برند».
معناى روشن آیه شریفه این است : «بندگان شایسته خدا بر سراسر جهان، حکومت عادلانه و انسانى خویش را برقرار خواهند ساخت».
شیخ طوسى در تفسیر آیه شریفه از امام باقر (علیه السلام)  روایت کرده است:
«انّ ذلک وعدالله للمؤمنین بأنّهم یرثون جمیع الارض»[3]؛ «این وعده قطعى خدا  بر مؤمنان است که آنان تمامى زمین و زمان را به ارث خواهند برد». البته آیات دیگرى نیز در این زمینه وجود دارد که در جاى خود به آنها پرداخته خواهد شد.
 

مشکلات دائمى جهان (جنگ ها، ستیزش ها، نابرابرى ها، ناامنى ها، بیدادگرى ها و...) ؛ نیازها و خواسته هاى ضرورى بشر (در زمینه رشد اقتصادى، ارتباطات، بهداشت، رفع فقر مادى و معنوى و...)؛ ایده ها و آرمان هاى همیشگى بشر (صلح، عدالت، امنیت، آرامش، تعالى روحى و معنوى و...) ؛ تجارب گذشته انسان ها (در ضعف و ناتوانى دولت ها و حکومت ها و فراوانى مشکلات) و... باعث خواست آگاهانه و طلب عاشقانه ظهور منجى و مصلح الهى از سوى بیشتر انسان ها است. در واقع همه حکومت ها، گروه ها، اندیشه ها و مکاتب، تمامى ترفندها و برنامه هاى خود را براى رفع کاستى هاى جامعه بشرى به کار مى گیرند ؛ ولى به دلایل مختلف موفّق به این کار نمى شوند. روشن است که عامل بسیارى از مشکلات و نابسامانى هاى جوامع، خود حکومت ها و مکاتب و گروه ها هستند که بیشتر در صدد تأمین منافع مادى خود بوده اند ؛ نه برطرف ساختن کاستى ها و موانع رشد و شکوفایى انسان ها[4].
 

بر اساس «فلسفه نظرى تاریخ» ظهور «منجى موعود»، فرجام متعالى و شکوهمند آینده جهان و سرمنزل متعالى و متکامل تاریخ بشرى است. بر این اساس روند طولانى مدت تاریخ، داراى هدف، غایت و معناى مشخصى است و آن تحقّق جامعه موعود الهى و رسیدن بشر به اوج سعادت و کمال مادى و معنوى است. این معنادارى تاریخ، در فکر و ذهن بشر سایه انداخته و او را متوجّه فرجام متعالى تاریخ ساخته است. البته هدفى که قرآن براى کاروان بشرى ترسیم مى کند، «عبادت و عبودیت» و در نتیجه رسیدن به قرب الهى است و منظور از آن، معناى وسیع و گسترده اى است که شامل کلیه شئون زندگى انسان در روى زمین مى گردد «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاْءِنْسَ إِلاّ لِیعْبُدُونِ»[5].
این ایده در دورانى از تاریخ، به کمال و تمام تحقّق خواهد یافت و آن عصر «ظهور مهدى موعود» است[6]. پس معنادارى تاریخ و کشف غایت و هدف آن، مى تواند منشأ توجّه انسان ها به ظهور مصلح بزرگ باشد.
 

یکى از دلایل منطقى این موضوع، قانون سیر تکاملى جامعه ها است. از آن روز که انسان خود را شناخته، هیچ گاه زندگى یکنواختى نداشته است ؛ بدین جهت پیشرفت ها و تحوّلات فراوانى در نوع مسکن، تغذیه، وسیله نقلیه، پوشش و علم و دانش او صورت گرفته است. عجیب اینکه به هیچ یک از اینها قانع نیست و باز براى وصول به سطحى بالاتر و برتر، تلاش و کوشش مى کند.
عشق به تکامل در درون جان آدمى، شعله اى جاودانه و خاموش ناشدنى است و همچنان انسان را به سوى جامعه اى پیش مى برد که «تکامل هاى اخلاقى»، در کنار «تکامل هاى مادى» قرار گیرد. یکى از بارقه هاى امید مردم براى رسیدن به آینده اى روشن و دنیایى پراز صلح و صفا و برادرى و برابرى - آن هم با ظهور منجى موعود - در پرتو «قانون تکاملى جامعه ها» روشن مى شود.
 

آزمون هاى تاریخى به ما نشان مى دهد که همواره تحول ها و انقلاب هاى وسیع، عکس العمل مستقیم فشارهاى قبلى بوده است و شاید هیچ انقلاب گسترده اى در جهان رخ نداده، مگر اینکه پیش از آن، فشار شدیدى در جهت مخالف وجود داشته است. بر اساس این قانون مى توان ثابت کرد که وضع کنونى جهان، آبستن انقلابى بزرگ و جهانى است. فشار جنگ ها، مظالم، بیدادگرى ها، تبعیض ها و بى عدالتى ها، توأم با ناکامى و سرخوردگى انسان ها، از قوانین فعلى براى از بین بردن یا کاستن این فشارها، سرانجام واکنش شدید خود را آشکار خواهد ساخت. در نهایت این خواست هاى واپس زده انسانى، در پرتو آگاهى روزافزون ملّت ها، چنان عقده اجتماعى تشکیل مى دهد که از نهانگاه ضمیر باطن جامعه، با یک جهش برق آسا، خود را ظاهر ساخته و سازمان نظام کنونى جوامع انسانى را به هم مى ریزد و طرح نوینى ایجاد مى کند. این طرح و برنامه انقلابى و گسترده، همان قیام و ظهور مهدى موعود است که در واکنشى قاطعانه و کوبنده در برابر همه تبعیض ها، ستمگرى ها، حقّ کشى و فسادگرى ها است.
 

در نهاد انسان ها، همواره عشق به نیکى، زیبایى و آگاهى نهفته است. باور به ظهور مصلح جهانى، جزئى از این عشق و زیباخواهى است. در واقع ظهور امام مهدى(عج)، بروز کامل این فضایل و خوبى ها است و این مطلوب و خواست همه انسان هاى بصیر و پاک سرشت و نقطه اوج این علاقه و عشق ورزى است. چگونه ممکن است عشق به تکامل همه جانبه در درون جان انسان باشد و چنان انتظارى نداشته باشد! مگر تحقق رشد و کمال نهایى جامعه انسانى بدون آن امکان پذیر است؟!
احساسات و دستگاه هاى وجودى انسان، نمى تواند هماهنگ با مجموعه عالم هستى نباشد؛ زیرا همه جهان هستى یک واحد به هم پیوسته است و وجود او نمى تواند از بقیه جهان، جدا باشد. از این به هم پیوستگى به خوبى مى توانیم نتیجه بگیریم که اگر انسان ها انتظار مصلح بزرگ را مى کشند که جهان را آکنده از صلح و عدالت و نیکى مى کند ؛ دلیل بر آن است که چنان نقطه اوجى در تکامل جامعه انسانى امکان پذیر و عملى است که عشق و انتظار آن در درون جان ما است. عمومیت این اعتقاد در همه مذاهب، نشانه دیگرى بر اصالت و واقعیت آن است[7].

تمام ادیان آسمانى به پیروان خود، عصر درخشان و سعادت عمومى، آینده مشعشع و صلح جهانى و دوران پر خیر و برکت را نوید داده اند که در آن، نگرانى ها، دلهره ها و هراس ها مرتفع شود و به یمن ظهور شخصى بزرگ و مردى خدایى - که به تأییدات الهى مؤید است - در روى زمین منطقه و شهر و دهستان و دهى باقى نماند؛ مگر آنکه در آن بانگ دلنواز توحید بلند شود و روشنایى یکتاپرستى، تاریکى شرک را زایل سازد و علم و عدل و راستى و امانت، چهره جهان آراى خود را بنمایانند و همه جا را منوّر سازند. این موعود عزیز بر حسب استوارترین و صحیح ترین مصادر اسلامى، خلیفه دوازدهم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)  و دوازدهمین رهبر و امام بعد از آن حضرت است. القاب مشهورش در بین مسلمین، مهدى، قائم، منتظر، صاحب الامر، صاحب الزمان و بقیة الله  است. در زبان هاى دیگر، مسیحا، گرزاسبه، وشینو، ارتود، مهمید و... خوانده شده است[8].  پس مى توان گفت : تقریبا همه کسانى که در این زمینه مطالعه دارند، متفق اند که تمام اقوام جهان، در انتظار یک رهبر بزرگ انقلابى به سر مى برند که هر کدام او را به نامى مى نامند ؛ ولى همگى در اوصاف کلى و اصول برنامه هاى انقلابى او اتفاق دارند.
 

اصل مهدویت، مبتنى بر آیات متعددى از قرآن است که دلالت بر پیروزى و فلاح و غلبه سپاه خدا دارند. این آیات علاوه بر آنکه بر استقرار دین خدا در سراسر زمین و آینده درخشان عالم دلالت دارند، برحسب معتبرترین مدارک و تفاسیر و احادیث، به تحوّل بى سابقه و بى نظیر و انقلابى که به رهبرى و قیام حضرت مهدى انجام خواهد گرفت، تفسیر شده است.
آیاتى مانند:
«فَإِنَّ حِزْبَ الله هُمُ الْغالِبُونَ»[9]؛
«إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ»[10]؛
«وَ یرِیدُ الله أَنْ یحِقَّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ...»[11]؛
«...لِیظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کلِّهِ»[12]؛
«نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ»[13]
و... .
علاوه بر آیات قرآن، مهدویت و تمامى فروع و جزئیات آن، مبتنى بر احادیث معتبر و متواتر است؛ زیرا کتاب هاى حدیث و صحاح و مسانید و اصول سنت و شیعه در این زمینه، از حد احصا و شمارش خارج است. بر این اساس نیز «اصل مهدویت» مورد اتفاق مسلمانان و اجماع شیعه و سنّى است.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. ر.ک : جعفر سبحانى، پرسش ها و پاسخ ها، صص 187-197.
[2]. کمال الدین، ج 2، ص 481، ح 1 ؛ علل الشرایع، ص 345، ح 8 ؛ بحارالانوار، ج 52، ص 91، ح 4.
[3]. احتجاج، ج 2، ص 291 ؛ بحار الانوار، ج 52، ص 350.
[4]. عنکبوت 29، آیه 2و3.
[5]. اثبات الهداة، ج 3، ص 482، ح 189.
[6]. یوم الخلاص، ج 1، ص 346 ؛ الزام الناصب، ص 62.
[7]. کشف الغمة، ج، ص 311 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 72.
[8]. اثبات الهداة، ج 3، ص 475، ح 162.
[9]. اثبات الهداة، ج 3، ص 464، ح 117.
[10]. ر.ک : همان، ج 3، ص 79، ح 180 و ص 467، ح 127.
[11]. اثبات الهداة، ج 3، ص 488، ح 20.
[12]. اصول کافى، ج 1، ص 369 ؛ الغیبة النعمانى، ص 158.
[13]. اثبات الهداة، ج 3، ص 473، ص 154.

منبع: مهدویت (پیش از ظهور)، رحیم کارگر، قم: نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1387.
 

در این زمینه حتما بخوانید:

انتظار ظهور و دیدگاه های مختلف

آیا اعتقاد به وجود مصلح جهانى، مخصوص مسلمانان است یا اینکه ادیان دیگر نیز به آن اعتقاد دارند؟

آیا عقیده به ظهور منجى، به غیر از ادیان در میان غربى‎ها و سایر اقوام نیز مطرح بوده است؟