بخش پرسش و پاسخ سایت راسخون

ربا مصداق «ظلم»

پرسش :

چرا قرآن کریم «ربا» را از مصادیق «ظلم» برشمرده است؟

پاسخ :

پاسخ اجمالی:
خداوند در آیه279 سوره بقره، ذیل بحث ربا، می فرماید: «نه ظلم کنید و نه زیر بار ظلم بروید»؛) یعنى اگر ربا بگیرید ظلم کرده اید پس با ربا گرفتن ظلم نکنید. هم چنین امام رضا(ع) مى فرمایند: «به خاطر اینکه ربا منشأ فساد و ظلم است، حرام شده است». در واقع تمام افرادى که در جامعه فعالیّت اقتصادى دارند هم سود می برند و هم زیان؛ اما در این میان رباخواران تنها و تنها سود مى برند، بى آن که کار مفیدى انجام دهند؛ و این یکى از عوامل ایجاد فاصله طبقاتى و منشأ فساد و ظلم است.

پاسخ تفصیلی:
«ربا» مصداق بارز «ظلم» است. در آیه 279 سوره بقره، ذیل بحث ربا، می خوانیم: «... لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُون»؛ (نه ظلم کنید و نه زیر بار ظلم بروید) یعنى اگر ربا بگیرید ظلم کرده اید پس با ربا گرفتن ظلم نکنید و اگر قرضی به کسی دادید، باید سرمایه اصلى شما را به شما بازگردانند، وگرنه به شما ظلم شده است. بنابراین آیه فوق، ربا را مصداق ظلم مى داند و قبح ظلم نیازى به بیان ندارد و به اصطلاح فقها و اصولیّون از مستقلاّت عقلیّه است.
در روایت محمد بن سنان نیز آمده است که امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرمایند: «... وَ لِما فى ذلِکَ مِنَ الفِسادِ و الظُّلْمِ...»؛ (و به خاطر اینکه ربا منشأ فساد و ظلم است، حرام شده است).(1)
حال این سوال مطرح می شود که اصولا چرا ربا نوعی ظلم است؟

در جواب این سوال باید گفت: تمام افرادى که در جامعه، فعالیّت اقتصادى دارند هم سود دارند و هم زیان، کارخانه ها، مزارع، تجارت ها، صنعت ها، دامدارى ها، کارهاى خدماتى و ... مشمول این قانون هستند. اما در این میان رباخواران از این قانون مستثنا هستند و فقط سود مى برند و زیان نمى بینند بى آن که کار مفیدى انجام دهند. به همین جهت گاه از رباخوارى به «گنج بى رنج» یا سود بادآورده تعبیر کرده اند؛ و این کار مصداق بارز ظلم است.

همچنین باید دانست که رباخوارى یکى از عوامل فاصله طبقاتى است؛ چرا که عدّه قلیلى به خاطر رباخوارى گسترده، همه چیز دارند و تعداد کثیرى، فاقد همه چیز هستند و عجیب اینکه این فاصله طبقاتى، طبق نظریه آگاهان و خبرگان در دنیاى امروز، در حال افزایش است و هر چه زمان به پیش مى رود فاصله بین ثروتمندان و فقرا بیشتر مى شود، تا آنجا که بعضى از کشورها هرچه درآمد دارند باید به عنوان سود وام هایى که گرفته اند، بپردازند؛ و خطرات این امر بر کسى پوشیده نیست.

و روشن است که چنین دنیا و جامعه اى که هر روز فقیرش، فقیرتر و ثروتمندش، ثروتمندتر مى شود، ظالمانه است؛ چندى قبل آمارى دیدم که بسیار تکان دهنده بود؛ این آمار مى گوید 80 درصد از ثروت دنیا در دست 20 درصد مردم دنیاست و 20 درصد ثروت دنیا در دست 80 درصد مردم دنیاست، یعنى اگر تعداد مردم دنیا را فرضاً 100 نفر در نظر بگیریم و ثروت دنیا را هم 100 تومان بدانیم، 80 تومان آن در دست 20 نفر و 20 تومان باقیمانده آن در دست 80 نفر دیگر مى باشد! و به یقین یکى از علت هاى عمده این فاصله طبقاتى رباخوارى است و ما باید خداوند متعال را شاکر باشیم که به برکت اسلام و انقلاب اسلامى در حال تحوّل از این پدیده خطرناک هستیم، هر چند هنوز به کمال مطلوب نرسیده ایم.(2)

پی نوشت:
(1). من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ دوم‏، ج 3، ص 566، باب (الکبائر التی أوعد الله عز و جل علیها النار).

منبع: ربا و بانکدارى اسلامى‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 36.

پرسش های مرتبط: