نخستین مرثیه سرایان سید الشهدا (علیه السلام)

پرسش :

نخستین مرثیه سرایان سید الشهدا (علیه السلام) پس از واقعه کربلا چه کسانی بودند؟

پاسخ :
پس از واقعه عاشورا، نخستین مرثیه سرایان سید الشهدا(ع) و یارانش، فرزندش امام زین العابدین(ع)، خواهر بزرگوارش زینب کبرا علیهاالسلام، دختران امام(ع) (اُمّ کلثوم و فاطمه صغرا)، و همسرش رَباب بوده اند که در کربلا، کوفه و شام، با مرثیه سرایی های هدفمند خود، راه سالار شهیدان را ادامه دادند.

امّا در مدینه، نخستین مرثیه سرا پس از شهادت امام حسین(ع)، اُمّ سَلَمه، همسر بزرگوار پیامبر خدا(ص) بود. یعقوبی، در این باره می نویسد:
نخستین ضجّه زننده ای که در مدینه، ضجّه اش [بر حسین(ع) ] بلند شد، اُمّ سَلَمه، همسر پیامبر خدا(ص) بود.

پیامبر خدا(ص)، شیشه ای را که در آن، خاکی قرار داشت، به اُمّ سَلَمه داده و به او فرموده بود که:
إذا صارَت دَما عَبیطا فَاعلَمی أنَّ الحُسَینَ قَد قُتِلَ ؛ هر گاه این خاک، تبدیل به خون تازه شود، حسین(ع) کشته شده است.
روز عاشورای سال ۶۱ هجری، آن خاک، تبدیل به خون تازه شد. اُمّ سَلَمه نیز با دیدن آن، فریاد کشید:
وا حُسَینا! وای از مصیبت پسر پیامبر خدا!
شیون و زاری و مرثیه سرایی اُمّ سَلَمه برای امام حسین(ع) به گونه ای بود که به دنبال آن، مدینه، یکپارچه عزادار شد:
و زنان، شیون کردند تا این که در مدینه، چنان وِلوله ای بر پا شد که تا آن زمان، شنیده نشده بود.[1]

سال ۶۱ هجری، سال حُزن نامیده شد[2] و بر پایه گزارش دعائم الإسلام از امام صادق(ع)، پس از واقعه عاشورا، سه سال تمام بر امام حسین(ع) مرثیه سرایی می شد.[3] همچنین طبق گزارشی دیگر از ایشان، تا به هلاکت رسیدن ابن زیاد، خانواده امام(ع) از عزا بیرون نیامدند:
هیچ یک از زنان ما خضاب نکرد و روغنی استفاده نکرد و سُرمه نکشید و [مویش را] شانه نزد تا این که سرِ عبید اللّه بن زیاد را برایمان آوردند. ما همواره، پس از آن ماجرا، گِریان بودیم.[4]

پی‌نوشت‌ها:
[۲] ر.ک: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۹، ص ۳۹۷ به بعد (فصل یکم / نخستین برگزار کننده سوگوارى) و ج ۱۰ ص ۲۰۳ (بخش دوازدهم / فصل یکم: نمونه مرثیه هاى که در قرن نخست، سروده شده اند) .
[۳] ر.ک: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۹، ص ۴۱۳ (فصل یکم / سوگوارى در مدینه / نخستین ناله اى که در مدینه بلند شد) .
[۴] مقتل الحسین علیه السلام، خوارزمى: ج ۲ ص ۴۰، التذکرة، قرطبی: ج ۲ ص ۴۵۳ .
[۵] ر.ک: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۹، ص ۴۲۷ (فصل یکم / نوحه سرایى سه ساله براى امام حسین علیه السلام ).

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۹، صص ۳۳9-۳۳۴