نقش خواص در استحاله فرهنگى و سیاسى عصر امام حسین (علیه السلام)
پرسش :
خواص در استحاله فرهنگى و سیاسى در عصر امام حسین (علیه السلام) چه نقشی داشتند؟
پاسخ :
نقش خواص یا نخبگان، در دگرگونى هاى جامعه، نقشى بنیادین است. در طول تاریخ تا به امروز، نخبگان، مؤثّرترین نقش را در تحوّلات فرهنگى، سیاسى و اجتماعى داشته‌اند و همچنان نیز دارند؛ امّا اسلام، به مسلمانان اجازه نمى‌دهد که چشم و گوشْ بسته، از نخبگان جامعه پیروى کنند. از این رو، هر چند خواص در دگرگونى هاى فرهنگى و سیاسى جامعه صدر اسلام، نقش اساسى را داشتند، لیکن توده مردم نیز که چشم بسته از آنها پیروى مى‌کردند، بى تقصیر نبودند و بدین سان، دنیاطلبى و خیانت خواص و پیروى کورکورانه عوام از آنان،[۱] در طول نیم قرن پس از رحلت پیامبر خدا (ص)، زمینه ساز حادثه کربلا گردید و از این رو، عوام در کنار خواص، در «زیارت عاشورا»، مورد نفرین قرار مى گیرند:
یا أبا عَبدِ اللّهِ! لَقَد عَظُمَتِ المُصیبَةُ بِکَ عَلَینا وَ عَلى جَمیعِ أهلِ السَّماواتِ، فَلَعَنَ اللّهُ اُمَّةً أسَّسَت أساسَ الظُّلمِ وَ الجَورِ عَلَیکُم أهلَ البَیتِ، وَ لَعَنَ اللّهُ اُمَّةً دَفَعَتکُم عَن مَقامِکُم وَ أزالَتکُم عَن مَراتِبِکُمُ الَّتى رَتَّبَکُمُ اللّهُ فیها، وَ لَعَنَ اللّهُ اُمَّةً قَتَلَتکُم، وَ لَعَنَ اللّهُ المُمَهِّدینَ لَهُم بِالتَّمکینِ مِن قِتالِکُم ![۲]
اى ابا عبد اللّه! مصیبت تو، بر ما و بر تمامى آسمانیان، بسیار گران است. لعنت خدا بر امّتى که بنیاد ستم و بیداد بر شما اهل بیت را بنا گذاشت ! و لعنت خدا بر گروهى که شما را از مقامتان، محروم ساختند و از جایگاهى که خدا برایتان مقرّر کرده بود، دور کردند! و لعنت خدا بر آنانى که زمینه ساز و یاریگرِ جنگ آنها با شما شدند!
مقصود از بنیان گذاران ستم و بیداد بر اهل بیت (ع)، همان خواص و نخبگانى‌اند که نقش اوّل را در دگرگونى فرهنگى و سیاسى جامعه اسلامىِ نخستین، ایفا کردند. آنان، بیش از کسانى که در فاجعه کربلا نقش مستقیم داشته‌اند، مقصّرند و از این رو، پیش از آنها مورد نفرین قرار گرفته‌اند.
بنابر این، بزرگ‌ترین پیام عاشورا به نخبگانِ جوامع اسلامى، هشدار نسبت به خطر دنیاطلبى و به ملّت‌هاى مسلمان، هشیارى در برابر انحراف خواص و نخبگان است و ملّت سرفراز ایران، به ویژه نخبگان ملّت، که با پیروى از مکتب عاشورا، نظام اسلامى مبتنى بر آرمان هاى اهل بیت (ع) را در این کشور پدید آوردند و به خواست خداوند منّان، زمینه ساز انقلاب جهانى اسلام به رهبرى امام مهدى (عج) خواهند بود، بیش از هر ملّت دیگرى باید به این پیام مهم و این درس سرنوشت ساز، گوش فرا دهند.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. ر.ک: دانش نامه امیر المؤمنین(ع)، ج ۷ ص ۲۰۶ ـ ۲۴۹ (دلایل تنهایى امام على(ع) ).
[۲]. کامل الزیارات: ص ۳۲۷ ح ۵۵۶ ؛ نیز، ر.ک: دانشنامه امام حسین(ع): ج ۱۲ ص ۳۷ (بخش سیزدهم / فصل دوازدهم / زیارت امام(ع) در روز عاشورا، به روایت کامل الزیارات، از علقمه). گفتنى است که این زیارت نامه، به وسیله عَلقَمه، از امام باقر(ع) روایت شده است.
منبع: دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱، صص 9ـ8
نقش خواص یا نخبگان، در دگرگونى هاى جامعه، نقشى بنیادین است. در طول تاریخ تا به امروز، نخبگان، مؤثّرترین نقش را در تحوّلات فرهنگى، سیاسى و اجتماعى داشته‌اند و همچنان نیز دارند؛ امّا اسلام، به مسلمانان اجازه نمى‌دهد که چشم و گوشْ بسته، از نخبگان جامعه پیروى کنند. از این رو، هر چند خواص در دگرگونى هاى فرهنگى و سیاسى جامعه صدر اسلام، نقش اساسى را داشتند، لیکن توده مردم نیز که چشم بسته از آنها پیروى مى‌کردند، بى تقصیر نبودند و بدین سان، دنیاطلبى و خیانت خواص و پیروى کورکورانه عوام از آنان،[۱] در طول نیم قرن پس از رحلت پیامبر خدا (ص)، زمینه ساز حادثه کربلا گردید و از این رو، عوام در کنار خواص، در «زیارت عاشورا»، مورد نفرین قرار مى گیرند:
یا أبا عَبدِ اللّهِ! لَقَد عَظُمَتِ المُصیبَةُ بِکَ عَلَینا وَ عَلى جَمیعِ أهلِ السَّماواتِ، فَلَعَنَ اللّهُ اُمَّةً أسَّسَت أساسَ الظُّلمِ وَ الجَورِ عَلَیکُم أهلَ البَیتِ، وَ لَعَنَ اللّهُ اُمَّةً دَفَعَتکُم عَن مَقامِکُم وَ أزالَتکُم عَن مَراتِبِکُمُ الَّتى رَتَّبَکُمُ اللّهُ فیها، وَ لَعَنَ اللّهُ اُمَّةً قَتَلَتکُم، وَ لَعَنَ اللّهُ المُمَهِّدینَ لَهُم بِالتَّمکینِ مِن قِتالِکُم ![۲]
اى ابا عبد اللّه! مصیبت تو، بر ما و بر تمامى آسمانیان، بسیار گران است. لعنت خدا بر امّتى که بنیاد ستم و بیداد بر شما اهل بیت را بنا گذاشت ! و لعنت خدا بر گروهى که شما را از مقامتان، محروم ساختند و از جایگاهى که خدا برایتان مقرّر کرده بود، دور کردند! و لعنت خدا بر آنانى که زمینه ساز و یاریگرِ جنگ آنها با شما شدند!
مقصود از بنیان گذاران ستم و بیداد بر اهل بیت (ع)، همان خواص و نخبگانى‌اند که نقش اوّل را در دگرگونى فرهنگى و سیاسى جامعه اسلامىِ نخستین، ایفا کردند. آنان، بیش از کسانى که در فاجعه کربلا نقش مستقیم داشته‌اند، مقصّرند و از این رو، پیش از آنها مورد نفرین قرار گرفته‌اند.
بنابر این، بزرگ‌ترین پیام عاشورا به نخبگانِ جوامع اسلامى، هشدار نسبت به خطر دنیاطلبى و به ملّت‌هاى مسلمان، هشیارى در برابر انحراف خواص و نخبگان است و ملّت سرفراز ایران، به ویژه نخبگان ملّت، که با پیروى از مکتب عاشورا، نظام اسلامى مبتنى بر آرمان هاى اهل بیت (ع) را در این کشور پدید آوردند و به خواست خداوند منّان، زمینه ساز انقلاب جهانى اسلام به رهبرى امام مهدى (عج) خواهند بود، بیش از هر ملّت دیگرى باید به این پیام مهم و این درس سرنوشت ساز، گوش فرا دهند.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. ر.ک: دانش نامه امیر المؤمنین(ع)، ج ۷ ص ۲۰۶ ـ ۲۴۹ (دلایل تنهایى امام على(ع) ).
[۲]. کامل الزیارات: ص ۳۲۷ ح ۵۵۶ ؛ نیز، ر.ک: دانشنامه امام حسین(ع): ج ۱۲ ص ۳۷ (بخش سیزدهم / فصل دوازدهم / زیارت امام(ع) در روز عاشورا، به روایت کامل الزیارات، از علقمه). گفتنى است که این زیارت نامه، به وسیله عَلقَمه، از امام باقر(ع) روایت شده است.
منبع: دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱، صص 9ـ8
