راه های جبران غیبت
پرسش :
غیبت کننده چگونه می تواند خطای خود را جبران کند؟
پاسخ :
برخی از روایات، به شیوه های جبران غیبت، از سوی غیبت کننده، اشاره دارد، که اگر غیبت، به گوش غیبت شونده رسیده، باید از او حلالیت طلبید و اگر چنانچه غیبت شونده اطلاعی ندارد، باید براى او از درگاه خداوند، طلب آمرزش کرد (تا حق او جبران شود). امام صادق (علیه السلام) در حدیثی می فرمایند: «فَاِنْ اُغْتِیْبَ فَبَلَغَ الْمُغْتابَ فَلَمْ یَبْقَ اِلاّ اَنْ تَسْتَحِلَّ مِنْهُ وَ اِنْ لَمْ یَبْلُغْهُ وَ لَمْ یَلْحَقْهُ عِلْمَ ذلِکَ فَاسْتَغْفِرِ اللّهَ لَهُ».(1)
این تفصیل به خاطر آن است که اگر غیبت به شخص غیبت شونده نرسیده، با نقل این سخنان، اسباب اذیت و آزار بیشتر غیبت شونده شده را فراهم، و مسئولیت سنگین ترى را به بار می آورد، به همین دلیل، تنها دستور استغفار براى او داده شده، حال اگر غیبت شونده ناراحت نمى شود، وجوب حلیّت طلبیدن بعید نیست.
و از این سخنان تفسیر این دسته از روایات روشن مى شود، که مى گوید: «کَفّارَةُ الاْغْتِیابِ اَنْ تَسْتَغْفِرَ لِمَنْ اِغْتَبْتَهُ»(2)؛ (کفاره غیبت آن است که براى کسى که غیبتش را کرده اى استغفار کنى).
شاهد گویاى بر این تحلیل، حدیثى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) است که می فرماید: «مَنْ کانَتْ لاَخِیْهِ عِنْدَهُ مَظْلَمَةٌ فى عِرْض اَوْ مال فَلْیَتَحَلَّلْها مِنْهُ مِنْ قبلِ اَنُ یَأْتِى یَوْمَ لَیْسَ هُناکَ دِینارٌ وَ لادِرْهَمٌ اِنَّما یُؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِه فَاِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ سَیِّئاتِ صاحِبِهِ فَزِیْدَتْ عَلى سَیِّئاتِهِ»(3)؛ (هر کس نسبت به برادر مسلمان خود ستمى در مورد آبرو یا مال او کرده باشد باید از او حلیّت بطلبد پیش از آن که فرا رسد روزى که در آن روز درهم ودینارى نیست بلکه از حسنات او بر مى دارند [بر حسنات برادرى که مال یا آبروى او تضییع شده است مى نهند] و اگر حسناتى نداشته باشد از گناهان رفیقش برمى دارند و بر گناهان او مى گذارند).
در ملحقات صحیفه سجّادیه، امام على بن الحسین (علیه السلام)، در دعاهاى معروف ایّام هفته و در دعاى روز دوشنبه، آن حضرت (به عنوان سرمشق براى دیگران)، از خداوند چنین مى خواهد: «اگر مظالمى از عباد نزد من است، و من بر کسى از بندگان تو ظلم و ستمى کرده ام در عرض و آبروى، یا در مورد اموال و خانواده و فرزندانش، یا غیبتى از او کرده ام، و یا تحمیلى بر او روا داشته ام، یا تکبر و تعصّب یا ریاکارى و خودنمایى در برابر او داشته ام، و اکنون دستم نمى رسد که حق او را به او باز گردانم یا حلیّت بطلبم از درگاه تو مى طلبم که او را به هر گونه مصلحت مى دانى از من راضى فرمایى».(4)
این نکته نیز حائز اهمیت است که یکى از طرق جبران غیبت آن است که انسان نزد شنوندگان غیبت رفته و عمل برادر مؤمن خود را به گونه اى توجیه و حمل بر صحّت کند، که آثار غیبت از ذهن آنان برچیده شود، و به اصطلاح آب رفته به جوى خود باز گردد.
پی نوشت:
(1). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 72، ص 242، باب 66 الغیبة؛ شرح مصباح الشریعة، شهید ثانى، زین الدین بن على؛ ترجمه: گیلانى، عبد الرزاق بن محمد هاشم، محقق / مصحح: آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین، پیام حق، تهران، 1377 شمسی، چاپ: اول، ص 309، باب چهل و نهم در حرمت غیبت.
(2). الأمالی، مفید، محمد بن محمد، محقق / مصحح: استاد ولى، حسین، غفارى، على اکبر، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 قمری، چاپ: اول، ص 172، المجلس الحادی و العشرون؛ الأمالی، طوسى، محمد بن الحسن، دار الثقافة، قم، 1414 قمری، چاپ: اول، ص 192، «7 المجلس السابع»؛ میزان الحکمة، ری شهری، محمد، تحقیق: دار الحدیث، دار الحدیث 1416 قمری، چاپ: اول، ج، 7، ص 426.
(3). کشف الریبة، شهید ثانى، زین الدین بن على، دار المرتضوی، بى جا، 1390 قمری، چاپ: سوم، ص 72، الفصل الخامس فی کفارة الغیبة؛ جامع السعادات، نراقى، ملا مهدى، تصحیح و تعلیق: کلانتر، سید محمد، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا، چاپ: چهارم، ج 2، ص 306.
(4). البلد الأمین و الدرع الحصین، کفعمى، ابراهیم بن على، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1418 قمری، چاپ: اول، ص 117، دعاء آخر للسجاد(علیه السلام)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 87، ص 177، «5 عوذة یوم الجمعة».
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1377 شمسی، چاپ: اول، ج 3، ص 122.
برخی از روایات، به شیوه های جبران غیبت، از سوی غیبت کننده، اشاره دارد، که اگر غیبت، به گوش غیبت شونده رسیده، باید از او حلالیت طلبید و اگر چنانچه غیبت شونده اطلاعی ندارد، باید براى او از درگاه خداوند، طلب آمرزش کرد (تا حق او جبران شود). امام صادق (علیه السلام) در حدیثی می فرمایند: «فَاِنْ اُغْتِیْبَ فَبَلَغَ الْمُغْتابَ فَلَمْ یَبْقَ اِلاّ اَنْ تَسْتَحِلَّ مِنْهُ وَ اِنْ لَمْ یَبْلُغْهُ وَ لَمْ یَلْحَقْهُ عِلْمَ ذلِکَ فَاسْتَغْفِرِ اللّهَ لَهُ».(1)
این تفصیل به خاطر آن است که اگر غیبت به شخص غیبت شونده نرسیده، با نقل این سخنان، اسباب اذیت و آزار بیشتر غیبت شونده شده را فراهم، و مسئولیت سنگین ترى را به بار می آورد، به همین دلیل، تنها دستور استغفار براى او داده شده، حال اگر غیبت شونده ناراحت نمى شود، وجوب حلیّت طلبیدن بعید نیست.
و از این سخنان تفسیر این دسته از روایات روشن مى شود، که مى گوید: «کَفّارَةُ الاْغْتِیابِ اَنْ تَسْتَغْفِرَ لِمَنْ اِغْتَبْتَهُ»(2)؛ (کفاره غیبت آن است که براى کسى که غیبتش را کرده اى استغفار کنى).
شاهد گویاى بر این تحلیل، حدیثى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) است که می فرماید: «مَنْ کانَتْ لاَخِیْهِ عِنْدَهُ مَظْلَمَةٌ فى عِرْض اَوْ مال فَلْیَتَحَلَّلْها مِنْهُ مِنْ قبلِ اَنُ یَأْتِى یَوْمَ لَیْسَ هُناکَ دِینارٌ وَ لادِرْهَمٌ اِنَّما یُؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِه فَاِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ سَیِّئاتِ صاحِبِهِ فَزِیْدَتْ عَلى سَیِّئاتِهِ»(3)؛ (هر کس نسبت به برادر مسلمان خود ستمى در مورد آبرو یا مال او کرده باشد باید از او حلیّت بطلبد پیش از آن که فرا رسد روزى که در آن روز درهم ودینارى نیست بلکه از حسنات او بر مى دارند [بر حسنات برادرى که مال یا آبروى او تضییع شده است مى نهند] و اگر حسناتى نداشته باشد از گناهان رفیقش برمى دارند و بر گناهان او مى گذارند).
در ملحقات صحیفه سجّادیه، امام على بن الحسین (علیه السلام)، در دعاهاى معروف ایّام هفته و در دعاى روز دوشنبه، آن حضرت (به عنوان سرمشق براى دیگران)، از خداوند چنین مى خواهد: «اگر مظالمى از عباد نزد من است، و من بر کسى از بندگان تو ظلم و ستمى کرده ام در عرض و آبروى، یا در مورد اموال و خانواده و فرزندانش، یا غیبتى از او کرده ام، و یا تحمیلى بر او روا داشته ام، یا تکبر و تعصّب یا ریاکارى و خودنمایى در برابر او داشته ام، و اکنون دستم نمى رسد که حق او را به او باز گردانم یا حلیّت بطلبم از درگاه تو مى طلبم که او را به هر گونه مصلحت مى دانى از من راضى فرمایى».(4)
این نکته نیز حائز اهمیت است که یکى از طرق جبران غیبت آن است که انسان نزد شنوندگان غیبت رفته و عمل برادر مؤمن خود را به گونه اى توجیه و حمل بر صحّت کند، که آثار غیبت از ذهن آنان برچیده شود، و به اصطلاح آب رفته به جوى خود باز گردد.
پی نوشت:
(1). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 72، ص 242، باب 66 الغیبة؛ شرح مصباح الشریعة، شهید ثانى، زین الدین بن على؛ ترجمه: گیلانى، عبد الرزاق بن محمد هاشم، محقق / مصحح: آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین، پیام حق، تهران، 1377 شمسی، چاپ: اول، ص 309، باب چهل و نهم در حرمت غیبت.
(2). الأمالی، مفید، محمد بن محمد، محقق / مصحح: استاد ولى، حسین، غفارى، على اکبر، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 قمری، چاپ: اول، ص 172، المجلس الحادی و العشرون؛ الأمالی، طوسى، محمد بن الحسن، دار الثقافة، قم، 1414 قمری، چاپ: اول، ص 192، «7 المجلس السابع»؛ میزان الحکمة، ری شهری، محمد، تحقیق: دار الحدیث، دار الحدیث 1416 قمری، چاپ: اول، ج، 7، ص 426.
(3). کشف الریبة، شهید ثانى، زین الدین بن على، دار المرتضوی، بى جا، 1390 قمری، چاپ: سوم، ص 72، الفصل الخامس فی کفارة الغیبة؛ جامع السعادات، نراقى، ملا مهدى، تصحیح و تعلیق: کلانتر، سید محمد، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا، چاپ: چهارم، ج 2، ص 306.
(4). البلد الأمین و الدرع الحصین، کفعمى، ابراهیم بن على، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1418 قمری، چاپ: اول، ص 117، دعاء آخر للسجاد(علیه السلام)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 87، ص 177، «5 عوذة یوم الجمعة».
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1377 شمسی، چاپ: اول، ج 3، ص 122.
