احکام بیع | معاملات حرام و باطل: سوال پنج

پرسش :

پیرو بحث هاى متعدّدى که پیرامون استفاده از اینترنت و تجارت الکترونیک در فروش کالا و خدمات و اشکال مختلف آن به وجود آمده، و شبهات عدیده اى که پیرامون این مسأله وجود دارد، و از آنجا که عدم استفاده از امکانات وفن آورى روز در بحث تجارت، باعث بازماندن از قافله جهانى مى باشد، براى این جانب و همکارانم چاره اى جز رجوع به مراجع عالیقدر، و طلب راهنمایى و استفتا از محضر حضرت عالى نمانده است. لذا خواهشمند است با توجّه به توضیحاتى که در ذیل بابت طرّاحى و راه اندازى شبکه اى براى فروش محصولات مورد نیاز مشتریان توسّط این جانب و همکارانم ارائه خواهد شد، ما را راهنمایى بفرمایید. الف) در این نوع از فروش خدمات و محصولات، تنها خدمت و محصولى ارائه خواهد شد که مورد نیاز خریدار مى باشد و خریدار در انتخاب آن کاملاً مختار خواهد بود. ب) قیمت فروش این محصولات، هم سطح عرف عمومى قیمت بازار این محصول، و در مواردى پایین تر از سطح عمومى قیمت ها مى باشد. ج) هر محصول با یک شماره در سیستم شناسایى شده، و داراى یک کلمه عبور نیز مى باشد. و در صورتى که خریدار مایل باشد مى تواند این محصول را از طریق اینترنت در سیستم فروش ما به نام خود ثبت نماید و در صورت عدم تمایل به ثبت کالا در سیستم هیچ مشکلى براى او به وجود نمى آورد و مى تواند از محصول خود استفاده نماید. (قابل توضیح که این اینترنت تنها به عنوان ابزار جهت سهولت در ثبت نام استفاده مى شود). د) بابت ثبت محصول به نام مشترى هیچ هزینه اى از وى دریافت نمى شود. ه ) در صورت ثبت کالا در سیستم به نام خود، هر شخص جایگاهى را براى کالاى خود پیدا مى کند که سیستم به این جایگاه امکان بازاریابى براى فروش محصولات ما را مى دهد. و) هر شخصى که کالاى خود را در سیستم ثبت نموده و خود را به عنوان بازاریاب به شبکه ما معرّفى نماید مى تواند با کارت هاى پیش فروشى که در هر جعبه از محصولات وجود دارد نسبت به پیش فروش محصولات شرکت اقدام کرده و مبلغى را که از خریدار دریافت مى نماید به عنوان بخشى از درآمد و حقّ العمل بازاریابى براى خود برداشت نماید. از طرفى خریدار نیز مبلغى را که به عنوان پیش خرید پرداخت نموده در هنگام دریافت کالا از نمایندگان فروش از قیمت کالا کسر مى نماید (در این جا نیز هزینه اى مازاد پرداخت نمى شود). ز) خریداران نیز به همین ترتیب در صورت تمایل مى توانند کالاى خود را در سیستم ما به نام خود ثبت نموده و از امتیاز چنین جایگاهى به عنوان بازاریاب برخوردار شوند. (هیچ محدودیّتى در تعداد خرید وجود ندارد) تنها نکته اى که در این قسمت وجود دارد این است که کالایى را مى توان در سیستم ثبت کرد که از طریق بازاریابى دیگر معرّفى شده باشد. (یعنى در ازاى دریافت کارت پیش فروش از بازاریاب دیگر). ح) از طرف دیگر سیستم به صورت هوشمند تشخیص مى دهد که این کالا توسّط کدام بازاریاب فروش رفته و در ازاى ثبت هر کالا به غیر از مبلغ دریافت شده بابت پیش فروش، ده درصد از مبلغ کالا را به بازاریاب مستقیم هر کالا پرداخت مى کند و این مبلغ به عنوان بخشى از حقّالعمل بازاریابى به حسابى که از طرف بازاریاب معرّفى شده واریز مى گردد. این پرداخت هیچ شرایطى نداشته و هر بازاریاب در ازاى فروش هر محصول حقّ العمل خود را دریافت مى نماید. پرداخت این حقّ العمل تا دو سطح دیگر نیز براى هر بازاریاب ادامه خواهد داشت. البتّه تمامى این مراحل کاملاً اختیارى مى باشد و هر کس مى تواند خود را به عنوان نماینده فروش و بازاریاب به سیستم معرّفى نماید. این کار چه حکمى دارد؟

پاسخ :
هیچ کس با تجارت الکترونیک سالم مخالف نیست تمام سخن درباره کسانى است که از شرایط شرعى تخلّف مى کنند و آن را مثلاً با ربا مى آمیزند. و در مورد بازاریابى شبکه اى تنها کسى که مستقیماً بازاریابى مى کند یعنى ردیف اوّل حق گرفتن پورسانت دارد و در این صورت اشکالى نخواهد داشت.

منبع: استفتائات جدید، آیت‌‌ الله العظمی مکارم شیرازی دام ظله، جلد 4، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه ‌السلام، 1393.