احکام قضایی | قصاص: سوال نه
پرسش :
در مورد قصاص اطراف بفرمایید: الف) آیا ملاک، رعایت مماثلت نسبیه است یا عرفیه؟ معیار هر کدام چه مى‌باشد؟ ب) در کدام صورت، قصاص تبدیل به دیه مى‌شود؟ ج) آیا بین طول، عرض و عمق در اجراى قصاص تفاوتى هست؟ مثلاً: اگر جانى لاغر و مجنى علیه چاق است و نیمى از بازوى مجنى علیه - به عمق 3 سانتى متر - بریده شده است. آیا در قصاص باید نیمى از بازوى جانى لاغر را برید که 2 سانتى متر است یا باید همان 3 سانتى‌متر بریده شود، اگر چه بیش از نصف بازو باشد؟
پاسخ :
الف) ملاک رعایت، مماثلت عرفیه است زیرا مثلاً (الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ...) مطلق مقابله چشم یا چشم است و نیز «فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدىٰ عَلَیْکُمْ » به معنى عرفیه است و مماثلت نسبیه نه مقصود است و نه ممکن مى‌باشد، معیار مماثلت هم در طول و عرض و عمق، همان مماثلث عرفیه است که مثلاً اگر کسى پاى کسى را تا زانو قطع کند، جاى پاى چه بزرگتر باشد و چه کوچکتر فقط تا زانو قطع مى‌شود.
ب) در صورتى که قصاص بمثل ممکن نباشد بلکه در صورت قصاص، بیشتر از مثل قصاص گردد، قصاص تبدیل به دیه مى‌شود زیرا فقط اعتدى بمثل جایز است. مگر در صورت امکان قصاص کمتر از مثل، که بخشى از قصاص است و تتمه‌اش به دیه منتقل مى‌گردد، و در اینجا هم رضایت جانى شرط نیست.
ج) مماثلت در قصاص در طول و عرض و عمق متفاوت نیست، بلکه تنها مماثلت عرفى شرط است و همانگونه که اشاره شد، مثلاً نیمى از بازوى چاق مثلش نیمى از بازوى لاغر است، که اگر کل لاغر به اندازه نیمى چاق باشد کل بازوى لاغر قصاص نمى‌شود.
منبع: احکام قضایی بر مبنای قرآنی، محمد صادقی تهرانی، ناشر: شکرانه، قم، 1392 ش.
الف) ملاک رعایت، مماثلت عرفیه است زیرا مثلاً (الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ...) مطلق مقابله چشم یا چشم است و نیز «فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدىٰ عَلَیْکُمْ » به معنى عرفیه است و مماثلت نسبیه نه مقصود است و نه ممکن مى‌باشد، معیار مماثلت هم در طول و عرض و عمق، همان مماثلث عرفیه است که مثلاً اگر کسى پاى کسى را تا زانو قطع کند، جاى پاى چه بزرگتر باشد و چه کوچکتر فقط تا زانو قطع مى‌شود.
ب) در صورتى که قصاص بمثل ممکن نباشد بلکه در صورت قصاص، بیشتر از مثل قصاص گردد، قصاص تبدیل به دیه مى‌شود زیرا فقط اعتدى بمثل جایز است. مگر در صورت امکان قصاص کمتر از مثل، که بخشى از قصاص است و تتمه‌اش به دیه منتقل مى‌گردد، و در اینجا هم رضایت جانى شرط نیست.
ج) مماثلت در قصاص در طول و عرض و عمق متفاوت نیست، بلکه تنها مماثلت عرفى شرط است و همانگونه که اشاره شد، مثلاً نیمى از بازوى چاق مثلش نیمى از بازوى لاغر است، که اگر کل لاغر به اندازه نیمى چاق باشد کل بازوى لاغر قصاص نمى‌شود.
منبع: احکام قضایی بر مبنای قرآنی، محمد صادقی تهرانی، ناشر: شکرانه، قم، 1392 ش.
