آیا قرآن کریم اجتهاد را نفی کرده؟
پرسش :
آیا قرآن کریم "اجتهاد" را نفی کرده و همه چیز را به عقل انسان واگذار نموده است؟
پاسخ :
قرآن کریم اجتهاد در موضوعات فقهی را مورد تأیید و تأکید قرار داده است چنان که می فرماید: «وَمَا کَان َ الْمُؤْمِنُون َ لِیَنفِرُواْ کَآفَّه ً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن کُل ِّ فِرْقَه ٍ مِّنْهُم ْ طَآغ فَه ٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّین ِ وَ لِیُنذِرُواْ قَوْمَهُم ْ إِذَا رَجَعُوَّاْ إِلَیْهِم ْ لَعَلَّهُم ْ یَحْذَرُون َ؛(توبه 122) شایسته نیست مؤمنان همگی [به سوی میدان جهاد [کوچ کنند، چرا از هر گروهی طایفه ای از آنان کوچ نمی کنند [و طایفه ای بماند] تا در دین و معارف و احکام اسلام آگاهی پیدا کنند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود آن ها را انذار نمایند تا [از مخالفت فرمان پروردگار] بترسند و خودداری کنند.»
از آن جا که استنباط و استخراج احکام فقهی با استفاده از کتاب سنت اجماع و عقل برای عموم مردم ممکن نیست و باید عده ای در این راستا تمام تلاش و کوشش خویش را به کار ببرند و به مقام و مرتبه اجتهاد رسیده و احکام فقهی را برای مردم استخراج کنند و در اختیار آنان قرار دهند؛ و چنین تقلیدی از ناحیه مردم از یک مجتهد متعهد و پرهیزگار و جامع الشرایط یک امر وجدانی و بدیهی است که نیاز به دلیل ندارد و در میان همه عاقلان مراجعه به متخصص در علوم و صنایع مختلف مانند پزشک مهندس و سایر کارشناسان امری رایج و عقلانی است و در هر عصر و زمانی اگر کسی نسبت به چیزی جاهل باشد به کسی که از آن مسأله آگاه است رجوع می کند و قرن کریم نیز چنین شیوه ای را تأیید کرده و می فرماید: «فَسْئَلُوا أَهْل َ الذِّکْرِ إِن کُنتُم ْ لاَ تَعْلَمُون َ؛(نحل 43) اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید.»
اهل ذکر، از نظر مفهوم لغوی به کسانی گفته می شود که دارای آگاهی و اطلاع باشند و بتوانند حقایق را یادآوری و بیان نمایند. آیه مذکور در واقع بیانگر یک قانون کلی عقلایی در مورد رجوع جاهل به عالم یعنی همان رجوع مقلد به مجتهد است (ر.ک المیزان علامه طباطبایی، ج 12، ص 271، دارالکتب الاسلامیه تهران / تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی و دیگران ج 11، ص 243246، دارالکتب الاسلامیه تهران)
امام حسن عسکری (علیه السلام) درباره اجتهاد و تقلید از فقیه جامع الشرایط می فرماید: «مردم باید از فقیهانی که خویشتن دار، نگهبان دین مخالف هوای نفس و مطیع امر مولایشان هستند تقلید کنند..» (وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 27، ص 131، مؤسسه آل البیت قم)
بنابراین سیره و روش عقلا، آیات قرآن کریم و روایات اسلامی حکم می کنند که باید در مسائل فقهی بابی به نام اجتهاد باشد و مقلدان برای دریافت احکام شرعی و فقهی خود به مجتهدان جامع الشرایط مراجعه کنند.
قابل ذکراست که مسائل فرعی فقهی (موضوع تقلید) از اموری نیست که غیر مجتهد و غیر متخصص بتواند، با مراجعه به عقل خود آن ها را بفهمد و به اصطلاح این امور از مستقلات عقلیه نیست (برای آگاهی بیشتر ر. ک الاجتهاد و التقلید، حضرت امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.)
منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
قرآن کریم اجتهاد در موضوعات فقهی را مورد تأیید و تأکید قرار داده است چنان که می فرماید: «وَمَا کَان َ الْمُؤْمِنُون َ لِیَنفِرُواْ کَآفَّه ً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن کُل ِّ فِرْقَه ٍ مِّنْهُم ْ طَآغ فَه ٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّین ِ وَ لِیُنذِرُواْ قَوْمَهُم ْ إِذَا رَجَعُوَّاْ إِلَیْهِم ْ لَعَلَّهُم ْ یَحْذَرُون َ؛(توبه 122) شایسته نیست مؤمنان همگی [به سوی میدان جهاد [کوچ کنند، چرا از هر گروهی طایفه ای از آنان کوچ نمی کنند [و طایفه ای بماند] تا در دین و معارف و احکام اسلام آگاهی پیدا کنند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود آن ها را انذار نمایند تا [از مخالفت فرمان پروردگار] بترسند و خودداری کنند.»
از آن جا که استنباط و استخراج احکام فقهی با استفاده از کتاب سنت اجماع و عقل برای عموم مردم ممکن نیست و باید عده ای در این راستا تمام تلاش و کوشش خویش را به کار ببرند و به مقام و مرتبه اجتهاد رسیده و احکام فقهی را برای مردم استخراج کنند و در اختیار آنان قرار دهند؛ و چنین تقلیدی از ناحیه مردم از یک مجتهد متعهد و پرهیزگار و جامع الشرایط یک امر وجدانی و بدیهی است که نیاز به دلیل ندارد و در میان همه عاقلان مراجعه به متخصص در علوم و صنایع مختلف مانند پزشک مهندس و سایر کارشناسان امری رایج و عقلانی است و در هر عصر و زمانی اگر کسی نسبت به چیزی جاهل باشد به کسی که از آن مسأله آگاه است رجوع می کند و قرن کریم نیز چنین شیوه ای را تأیید کرده و می فرماید: «فَسْئَلُوا أَهْل َ الذِّکْرِ إِن کُنتُم ْ لاَ تَعْلَمُون َ؛(نحل 43) اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید.»
اهل ذکر، از نظر مفهوم لغوی به کسانی گفته می شود که دارای آگاهی و اطلاع باشند و بتوانند حقایق را یادآوری و بیان نمایند. آیه مذکور در واقع بیانگر یک قانون کلی عقلایی در مورد رجوع جاهل به عالم یعنی همان رجوع مقلد به مجتهد است (ر.ک المیزان علامه طباطبایی، ج 12، ص 271، دارالکتب الاسلامیه تهران / تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی و دیگران ج 11، ص 243246، دارالکتب الاسلامیه تهران)
امام حسن عسکری (علیه السلام) درباره اجتهاد و تقلید از فقیه جامع الشرایط می فرماید: «مردم باید از فقیهانی که خویشتن دار، نگهبان دین مخالف هوای نفس و مطیع امر مولایشان هستند تقلید کنند..» (وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 27، ص 131، مؤسسه آل البیت قم)
بنابراین سیره و روش عقلا، آیات قرآن کریم و روایات اسلامی حکم می کنند که باید در مسائل فقهی بابی به نام اجتهاد باشد و مقلدان برای دریافت احکام شرعی و فقهی خود به مجتهدان جامع الشرایط مراجعه کنند.
قابل ذکراست که مسائل فرعی فقهی (موضوع تقلید) از اموری نیست که غیر مجتهد و غیر متخصص بتواند، با مراجعه به عقل خود آن ها را بفهمد و به اصطلاح این امور از مستقلات عقلیه نیست (برای آگاهی بیشتر ر. ک الاجتهاد و التقلید، حضرت امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.)
منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
