قرآن کریم؛ کتاب عمل
پرسش :
آیا اکتفا به قرائت و روخوانی قرآن کریم در هدایت و اثربخشی آن کافی است؟
پاسخ :
«قرآن مجید» تنها کتاب تلاوت نیست؛ بلکه قرآن، کتاب عمل است، و اهمّیّتِ تلاوت آن نیز به خاطر این است که مقدمه اى براى عمل باشد و به همین جهت آیات قرآن، آن چنان روشن و قابل فهم است که می تواند براى عموم طبقات راهنما و رهبر باشد. گرچه با نهایت تأسّف مشاهده می کنیم که امروز عده اى تنها به آن به عنوان یک کتاب مقدّس و آسمانى و قطع نظر از جنبه هاى علمى نگاه می کنند. در مراسم تشریفاتى آنها قرآن حضور دارد؛ ولى در متن زندگى آنان اثرى از آن نیست. حتى جلساتى به نام قرآن تشکیل مى شود، و روى قرائت و حتى تجویدِ آن، وقت زیاد به عمل می آید؛ اما گویى ماوراى قرائت و تجوید چیز دیگرى وجود ندارد.
اگر در روایاتى که در زمینه فضیلت سوره هاى قرآن آمده دقّت کنیم روى محتواى سوره و جنبه هاى عملى آن کاملا تکیه شده است، مثلا می بینیم از امام صادق(علیه السلام) در فضیلت تلاوت سوره «نور» چنین نقل شده: «حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ وَ فُرُوجَکُمْ بِتِلَاوَةِ سُورَةِ النُّورِ وَ حَصِّنُوا بِهَا نِسَاءَکُمْ فَإِنَّ مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا فِی کُلِّ یَوْمٍ أَوْ فِی لَیْلَةٍ لَمْ یَزْنِ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ أَبَداً حَتَّى یَمُوتَ ...»(1)؛ (اموال و دامان عفّت خود را با تلاوت سوره نور محفوظ دارید، و هم چنین به وسیله آن همسران خود را [از سقوط در دامان فساد] حفظ کنید، هر کس هر شب یا هر روز این سوره را بخواند، هیچ یک از اعضای خانواده او گرفتار بی عفتى نخواهد شد ...).
روشن است که سوره «نور» با بحث هاى مؤثرى که درباره حجاب و مبارزه با چشم چرانى کرده، و هم چنین دستورات مؤکَّدى که در زمینه ازدواجِ دختران و پسران و مانند اینها داده، داروى مؤثرى است براى مبارزه با بی عفتى و هم چنین حیف و میل اموالى که از این رهگذر به درّه نیستى ریخته می شود. شکّی نیست که منظور از تلاوت این سوره در هر شب و روز در محیط خانه و خانواده هشدارهاى پى در پى و یادآوری هاى مکرّر در زمینه هاى اجتماعى و اخلاقى است، و بنابراین افراد باید آن را بخوانند و مضمون آن را درک کنند، نه تنها تلاوت و قرائت خالى از هر گونه فهم و درک.
به هر حال مدارک فراوانى در دست داریم ـ و اصولا احتیاج به مدرک هم ندارد ـ که مسلمانان وظیفه دارند قرآن را با نهایت دقّت و به طور صحیح بخوانند؛ ولى خواندنى که مقدمه عمل و سازنده بوده باشد. البته مفهوم این سخن این نیست که ما اگر قرآن را نفهمیم تلاوت نکنیم (آن چنان که بعضى تصور کرده اند)؛ بلکه منظور آن است که آن را بخوانیم و همین خواندن اخطارى باشد براى یاد گرفتنِ مفهوم آن؛ زیرا هر زمان آن را مى خوانیم به یاد این مطلب مى افتیم که باید برویم و معناى آن را یاد بگیریم.
پی نوشت:
(1). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابویه، محمد بن على، دار الشریف الرضی، قم، 1406 هـ ق، چاپ دوم، ص 109؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، طبرسى، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 هـ ش، چاپ سوم، ج 7، ص 194.
منبع: تفسیر به رأى و هرج و مرج ادبى، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (دام ظله)، انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ص 5.
«قرآن مجید» تنها کتاب تلاوت نیست؛ بلکه قرآن، کتاب عمل است، و اهمّیّتِ تلاوت آن نیز به خاطر این است که مقدمه اى براى عمل باشد و به همین جهت آیات قرآن، آن چنان روشن و قابل فهم است که می تواند براى عموم طبقات راهنما و رهبر باشد. گرچه با نهایت تأسّف مشاهده می کنیم که امروز عده اى تنها به آن به عنوان یک کتاب مقدّس و آسمانى و قطع نظر از جنبه هاى علمى نگاه می کنند. در مراسم تشریفاتى آنها قرآن حضور دارد؛ ولى در متن زندگى آنان اثرى از آن نیست. حتى جلساتى به نام قرآن تشکیل مى شود، و روى قرائت و حتى تجویدِ آن، وقت زیاد به عمل می آید؛ اما گویى ماوراى قرائت و تجوید چیز دیگرى وجود ندارد.
اگر در روایاتى که در زمینه فضیلت سوره هاى قرآن آمده دقّت کنیم روى محتواى سوره و جنبه هاى عملى آن کاملا تکیه شده است، مثلا می بینیم از امام صادق(علیه السلام) در فضیلت تلاوت سوره «نور» چنین نقل شده: «حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ وَ فُرُوجَکُمْ بِتِلَاوَةِ سُورَةِ النُّورِ وَ حَصِّنُوا بِهَا نِسَاءَکُمْ فَإِنَّ مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا فِی کُلِّ یَوْمٍ أَوْ فِی لَیْلَةٍ لَمْ یَزْنِ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ أَبَداً حَتَّى یَمُوتَ ...»(1)؛ (اموال و دامان عفّت خود را با تلاوت سوره نور محفوظ دارید، و هم چنین به وسیله آن همسران خود را [از سقوط در دامان فساد] حفظ کنید، هر کس هر شب یا هر روز این سوره را بخواند، هیچ یک از اعضای خانواده او گرفتار بی عفتى نخواهد شد ...).
روشن است که سوره «نور» با بحث هاى مؤثرى که درباره حجاب و مبارزه با چشم چرانى کرده، و هم چنین دستورات مؤکَّدى که در زمینه ازدواجِ دختران و پسران و مانند اینها داده، داروى مؤثرى است براى مبارزه با بی عفتى و هم چنین حیف و میل اموالى که از این رهگذر به درّه نیستى ریخته می شود. شکّی نیست که منظور از تلاوت این سوره در هر شب و روز در محیط خانه و خانواده هشدارهاى پى در پى و یادآوری هاى مکرّر در زمینه هاى اجتماعى و اخلاقى است، و بنابراین افراد باید آن را بخوانند و مضمون آن را درک کنند، نه تنها تلاوت و قرائت خالى از هر گونه فهم و درک.
به هر حال مدارک فراوانى در دست داریم ـ و اصولا احتیاج به مدرک هم ندارد ـ که مسلمانان وظیفه دارند قرآن را با نهایت دقّت و به طور صحیح بخوانند؛ ولى خواندنى که مقدمه عمل و سازنده بوده باشد. البته مفهوم این سخن این نیست که ما اگر قرآن را نفهمیم تلاوت نکنیم (آن چنان که بعضى تصور کرده اند)؛ بلکه منظور آن است که آن را بخوانیم و همین خواندن اخطارى باشد براى یاد گرفتنِ مفهوم آن؛ زیرا هر زمان آن را مى خوانیم به یاد این مطلب مى افتیم که باید برویم و معناى آن را یاد بگیریم.
پی نوشت:
(1). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابویه، محمد بن على، دار الشریف الرضی، قم، 1406 هـ ق، چاپ دوم، ص 109؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، طبرسى، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 هـ ش، چاپ سوم، ج 7، ص 194.
منبع: تفسیر به رأى و هرج و مرج ادبى، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (دام ظله)، انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ص 5.
