سیمای سوره ممتحنه

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره ممتحنه چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «مُمتَحَنه»، «اِمتحان» و «مَوَدَّت».

سبب نامگذاری آن آیه دهم این سوره است که درباره زنانی است که از مکه به مدینه پناهنده می شدند، و پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد، تا آن زنان را امتحان کنند، و از این رو این سوره را «امتحان» یا «مُمتَحَنه» یعنی زن امتحان شده نامیدند.

شمارگان: دارای 13 آیه و 348 کلمه و 1510 حرف است.

نزول: سوره مُمتَحَنه که در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، بعد از سوره احزاب و قبل از سوره نِساء بعنوان نودمین سوره قرآن فرود آمده است. اما در چینش کنونی قرآن شصتمین سوره بشمار می آید.

فضایل: از امام سجاد علیه السلام حکایت شده که «هر کس سوره ممتحنه را در نمازهای واجب و مستحب بخواند، خدا قلبش را برای ایمان، خالص و آماده می کند و نور بصیرت به او می بخشد.»(1) البته روشن است که این آثار برای کسانی است که قلب و روح خود را با مطالب این سوره جلا دهند و مطالب آن را در زندگی به کار بندند.

اهداف: مهمترین هدف های این سوره عبارتند از:
1. تعین محورها و مقررات سیاست خارجی مسلمانان در رابطه با دشمنان اسلام.
2. یادآوری رستاخیز.

مطالب: مطالب مهمی که در این سوره به چشم می خورد عبارتند از:

الف) عقاید:

1. دوستی و دشمنی در راه خدا. (آیه 1)
2. یادآوری معاد. (آیات 3 و 13)
 

ب) اخلاق:

تذکر برخی مسایل تربیتی در کل سوره.
 

ج) احکام:

1. مقررات هجرت، بیعت و ایمان زنان و ازدواج آنان. (آیات 10-12)
2. برخی مقررات مبارزه و صلح. (آیات 7-9)
 

د) داستان:

اشاره ای به داستان ابراهیم علیه السلام و اینکه او نمونه و الگوی نیکویی برای مردم است. (آیات 4-5)
 

ه) مطالب فرعی:

1. ممنوعیت دوستی با مشرکان. (آیه 12)
2. مسأله زنان مهاجر از مکه به مدینه، و آزمایش ایمان آنان. (آیه 10)

پی‌نوشت‌:
(1) نورالثقلین، ج 5، ص 299.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.