پرسش :
نقش رسانه‌ها در نماز چيست؟
پاسخ :
در خصوص نقش رسانه‌ها در مورد نماز بايد گفت كه: «همة رسانه‌ها به ويژه صدا و سيما مي‌تواند نقش اساسي در ترويج فرهنگ نماز در جامعه داشته باشد، امّا قبل از پرداختن به بيان نقش رسانه‌ها در مورد نماز لازم است به كاركردهاي اصلي رسانه‌ها اشاره كنيم تا بر اساس كاركردهاي متنوع رسانه‌ها بتوانيم نقش و قابليت‌هاي آن را در خصوص فرهنگ سازي نماز در جامعه اسلامي بيان كنيم. كاركردهايي كه معمولاً براي رسانه‌ها در عموم جوامع ذكر مي‌شوند بدين قراراند:
1. اطلاع رساني؛ اطلاع مردم از اخبار و دريافت اطلاعات و داده‌ها يكي از ضرورت‌هاي زندگي در جوامع جديد است و رسانه‌ها مهم‌ترين واسطة اطلاع رساني هستند.
2. نظارت اجتماعي؛ با تحولاتي كه در جوامع صورت گرفته است، شيوه‌هاي سنّتي نظارت و كنترل اجتماعي چندان كارايي ندارند به همين جهت رسانه‌ها مي‌توانند با پوششي كه دارند (به ويژه راديو، تلويزيون و روزنامه) بخشي از برنامه‌ها و موضوعات خود را به نظارت اجتماعي افراد اختصاص دهند.
3. پر كردن اوقات فراغت و تفريح؛ با توجّه به اين‌كه انسان در زندگي نياز به تفريح و سرگرمي سالم دارد و از طرفي نظام تقسيم كار اجتماعي به‌گونه‌اي است كه افراد نمي‌توانند ساعاتي از شبانه روز را به تفريح و سرگرمي بپردازند، رسانه‌ها يكي از پر كننده‌هاي مؤثر اوقات فراغت بالاخص براي كودكان و نوجوانان و جوانان يا پر بار كنندة اين اوقات براي بزرگسالان به شمار مي‌روند.
4. تبليغات سياسي؛ بيشترين تبليغات سياسي از طريق رسانه‌ها انجام مي‌شود.
5. تبليغات اقتصادي؛ عمدةتبليغات اقتصادي نيز به رسانه‌هاي جمعي واگذار مي‌شود.
6. فرهنگ سازي و ايجاد هنجار‌هاي اجتماعي؛ يكي ديگر از كاركردهاي رسانه‌ها است[1] و البته در جامعة اسلامي ما انتظار اين است كه بيشتر برنامه‌هاي رسانه‌اي به فرهنگ سازي ديني و ترويج ارزش‌هاي اسلامي از جمله نماز اختصاص يابد. پس از بيان كاركردهاي اصلي رسانه‌ها و درك اين حقيقت كه يكي از كاركردهاي رسانه‌ها مي‌تواند فرهنگ سازي ديني در جامعه باشد و نماز بخشي از فرهنگ ديني جامعه است، انتظاري كه مي‌توانيم از رسانه‌ها در خصوص ترويج فرهنگ نماز داشته باشيم بستگي به نوع رسانه و مخاطبين آن‌ها دارد.
1. نقش مطبوعات در ترويج فرهنگ نماز؛ مطبوعات مي‌توانند بخشي از موضوعات خود را به ترويج فرهنگ نماز در قالب مقاله، داستان، گزارش خبري، شعر، تصوير و نقّاشي، مسابقه و . . . اختصاص دهند. چهره‌هاي شاخص و الگوهاي معنوي كه در سايه‌سار نماز به كمالات معنوي و پيشرفت‌هايي در زندگي و تحصيلات خود نايل شده‌اند را به ديگران معرفي كنند.[2]
2. نقش صدا و سيما در مورد نماز؛ صدا و سيما با استفاده از هنر نمايش در به تصوير كشيدن نگرش و رفتار پيشوايان، رهبران و الگوهاي محبوب در ارتباط با نماز، مي‌تواند تأثيرات بسيار مؤثر و پايداري در ايجاد بازخوردهاي نوين نسبت به ارزش و جايگاه نماز در بين همة مردم به ويژه نوجوانان و پرورش حسّ مذهبي آن‌ها داشته باشد. مسلماً در نقل قصه‌هاي نماز يا تهية برنامه‌هاي نمايشي و تلويزيوني مي‌بايست دقيقاً به اصول روان شناسي اجتماعي توجّه نموده، ويژگي‌هاي سنّي، ذهني، گرايش‌هاي رواني ـ عاطفي و هم‌چنين شرايط فرهنگي ـ اجتماعي مخاطبين را مدّ نظر قرار داد و حتي الامكان از بيان مستقيم و شيوة تبليغي صِرف در مورد نماز پرهيز كرد. صدا و سيما مي‌تواند برنامه‌هايي دربارة نماز و با رعايت اصول و ظرافت‌هاي ياد شده، در قالب نمايش (فيلم و سريال)، گزارش، سخنراني، مستند و . . . ارايه دهد. البته از سوي صدا و سيما دربارة نماز برنامه‌هايي پخش شده است كه مطلوب و سازنده بوده امّا بايد اين روند با تلاش بيشتر ادامه يابد، از جمله برنامه‌هاي صدا و سيما دربارة نماز مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: «بچه‌هاي مسجد، شكوفه‌هاي دوستي، يك كار خوب، جوانه‌هاي نور، تصويرها، بچه‌هاي محرم، نماز تو نياز ما، در بارگاه قدس، محراب عشق، ضيافت نور، در آستانة ديدار، چشمه‌هاي نور، طليعه، آموزش احكام نماز، زمزمه‌هاي عارفانه، با حافظان سنگر مساجد و . . .» اين برنامه‌ها قطعاً در ترويج و الگو دهي فرهنگ نماز براي خانواده‌ها به ويژه كودكان و نوجوانان مؤثر بوده است و خود دليل بر اين است كه صدا و سيما مي‌تواند در آينده نيز برنامه‌هاي غني تري در زمينة نماز توليد و پخش نمايد.
به اميد آن روز كه بتوانيم با هماهنگي و مشاركت هر چه بيشتر شاهد فرهنگ اعتقادي و رفتاري نماز در جامعه باشيم.
معرفي كتـاب:
1. مجموعة سخنراني‌ها، نماز راهي به سوي كام‌يابي، ستاد اقامة نماز، 1376.
2. مجموعه مقالات، رويكرد اخلاقي، در رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1375.
3. فرد اينگليس، نظر به رسانه‌ها، ترجمه؛ محمود حقيقت كاشاني، صدا و سيما، 1377.
[1] . براي مطالعة بيشتر در مورد كاركرد رسانه‌ها مراجعه شود به: فصل‌نامة رسانه، سال نهم، شمارة اوّل، ص 93 ـ 76.
[2] . براي مطالعة بيشتر مراجعه شود به: ستاد اقامة نماز، نماز حقيقت درخشنده، 1376، ص 98 ـ 91.
( اندیشه قم )
در خصوص نقش رسانه‌ها در مورد نماز بايد گفت كه: «همة رسانه‌ها به ويژه صدا و سيما مي‌تواند نقش اساسي در ترويج فرهنگ نماز در جامعه داشته باشد، امّا قبل از پرداختن به بيان نقش رسانه‌ها در مورد نماز لازم است به كاركردهاي اصلي رسانه‌ها اشاره كنيم تا بر اساس كاركردهاي متنوع رسانه‌ها بتوانيم نقش و قابليت‌هاي آن را در خصوص فرهنگ سازي نماز در جامعه اسلامي بيان كنيم. كاركردهايي كه معمولاً براي رسانه‌ها در عموم جوامع ذكر مي‌شوند بدين قراراند:
1. اطلاع رساني؛ اطلاع مردم از اخبار و دريافت اطلاعات و داده‌ها يكي از ضرورت‌هاي زندگي در جوامع جديد است و رسانه‌ها مهم‌ترين واسطة اطلاع رساني هستند.
2. نظارت اجتماعي؛ با تحولاتي كه در جوامع صورت گرفته است، شيوه‌هاي سنّتي نظارت و كنترل اجتماعي چندان كارايي ندارند به همين جهت رسانه‌ها مي‌توانند با پوششي كه دارند (به ويژه راديو، تلويزيون و روزنامه) بخشي از برنامه‌ها و موضوعات خود را به نظارت اجتماعي افراد اختصاص دهند.
3. پر كردن اوقات فراغت و تفريح؛ با توجّه به اين‌كه انسان در زندگي نياز به تفريح و سرگرمي سالم دارد و از طرفي نظام تقسيم كار اجتماعي به‌گونه‌اي است كه افراد نمي‌توانند ساعاتي از شبانه روز را به تفريح و سرگرمي بپردازند، رسانه‌ها يكي از پر كننده‌هاي مؤثر اوقات فراغت بالاخص براي كودكان و نوجوانان و جوانان يا پر بار كنندة اين اوقات براي بزرگسالان به شمار مي‌روند.
4. تبليغات سياسي؛ بيشترين تبليغات سياسي از طريق رسانه‌ها انجام مي‌شود.
5. تبليغات اقتصادي؛ عمدةتبليغات اقتصادي نيز به رسانه‌هاي جمعي واگذار مي‌شود.
6. فرهنگ سازي و ايجاد هنجار‌هاي اجتماعي؛ يكي ديگر از كاركردهاي رسانه‌ها است[1] و البته در جامعة اسلامي ما انتظار اين است كه بيشتر برنامه‌هاي رسانه‌اي به فرهنگ سازي ديني و ترويج ارزش‌هاي اسلامي از جمله نماز اختصاص يابد. پس از بيان كاركردهاي اصلي رسانه‌ها و درك اين حقيقت كه يكي از كاركردهاي رسانه‌ها مي‌تواند فرهنگ سازي ديني در جامعه باشد و نماز بخشي از فرهنگ ديني جامعه است، انتظاري كه مي‌توانيم از رسانه‌ها در خصوص ترويج فرهنگ نماز داشته باشيم بستگي به نوع رسانه و مخاطبين آن‌ها دارد.
1. نقش مطبوعات در ترويج فرهنگ نماز؛ مطبوعات مي‌توانند بخشي از موضوعات خود را به ترويج فرهنگ نماز در قالب مقاله، داستان، گزارش خبري، شعر، تصوير و نقّاشي، مسابقه و . . . اختصاص دهند. چهره‌هاي شاخص و الگوهاي معنوي كه در سايه‌سار نماز به كمالات معنوي و پيشرفت‌هايي در زندگي و تحصيلات خود نايل شده‌اند را به ديگران معرفي كنند.[2]
2. نقش صدا و سيما در مورد نماز؛ صدا و سيما با استفاده از هنر نمايش در به تصوير كشيدن نگرش و رفتار پيشوايان، رهبران و الگوهاي محبوب در ارتباط با نماز، مي‌تواند تأثيرات بسيار مؤثر و پايداري در ايجاد بازخوردهاي نوين نسبت به ارزش و جايگاه نماز در بين همة مردم به ويژه نوجوانان و پرورش حسّ مذهبي آن‌ها داشته باشد. مسلماً در نقل قصه‌هاي نماز يا تهية برنامه‌هاي نمايشي و تلويزيوني مي‌بايست دقيقاً به اصول روان شناسي اجتماعي توجّه نموده، ويژگي‌هاي سنّي، ذهني، گرايش‌هاي رواني ـ عاطفي و هم‌چنين شرايط فرهنگي ـ اجتماعي مخاطبين را مدّ نظر قرار داد و حتي الامكان از بيان مستقيم و شيوة تبليغي صِرف در مورد نماز پرهيز كرد. صدا و سيما مي‌تواند برنامه‌هايي دربارة نماز و با رعايت اصول و ظرافت‌هاي ياد شده، در قالب نمايش (فيلم و سريال)، گزارش، سخنراني، مستند و . . . ارايه دهد. البته از سوي صدا و سيما دربارة نماز برنامه‌هايي پخش شده است كه مطلوب و سازنده بوده امّا بايد اين روند با تلاش بيشتر ادامه يابد، از جمله برنامه‌هاي صدا و سيما دربارة نماز مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: «بچه‌هاي مسجد، شكوفه‌هاي دوستي، يك كار خوب، جوانه‌هاي نور، تصويرها، بچه‌هاي محرم، نماز تو نياز ما، در بارگاه قدس، محراب عشق، ضيافت نور، در آستانة ديدار، چشمه‌هاي نور، طليعه، آموزش احكام نماز، زمزمه‌هاي عارفانه، با حافظان سنگر مساجد و . . .» اين برنامه‌ها قطعاً در ترويج و الگو دهي فرهنگ نماز براي خانواده‌ها به ويژه كودكان و نوجوانان مؤثر بوده است و خود دليل بر اين است كه صدا و سيما مي‌تواند در آينده نيز برنامه‌هاي غني تري در زمينة نماز توليد و پخش نمايد.
به اميد آن روز كه بتوانيم با هماهنگي و مشاركت هر چه بيشتر شاهد فرهنگ اعتقادي و رفتاري نماز در جامعه باشيم.
معرفي كتـاب:
1. مجموعة سخنراني‌ها، نماز راهي به سوي كام‌يابي، ستاد اقامة نماز، 1376.
2. مجموعه مقالات، رويكرد اخلاقي، در رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1375.
3. فرد اينگليس، نظر به رسانه‌ها، ترجمه؛ محمود حقيقت كاشاني، صدا و سيما، 1377.
[1] . براي مطالعة بيشتر در مورد كاركرد رسانه‌ها مراجعه شود به: فصل‌نامة رسانه، سال نهم، شمارة اوّل، ص 93 ـ 76.
[2] . براي مطالعة بيشتر مراجعه شود به: ستاد اقامة نماز، نماز حقيقت درخشنده، 1376، ص 98 ـ 91.
( اندیشه قم )
