پرسش :
آيا مي شود براي كسي دعاي شر كرد؟ و او را مورد لعن و نفرين قرار داد؟
پاسخ :
در پاسخ به اين سوال بايد گفت : موارد، انگيزه ها و عواملي كه موجب مي شود انسان دعاي شر در حق كسي بكند وار را لعن و نفرين نمايد متفاوت است.لذا متناسب موارد و صحت و عدم صحت نفرين تفاوت خواهد داشت كه در دو مورد به اختصار اشاره مي شود:
1- اگر با انگيزه ديني به كسي نفرين شود هيچ محذوري ندارد مثلاً به خاطر اين كه كسي به پيشوايان دين ظلم كرده است و يا كسي كه حقيقتي را عمداً و بدون عذر شرعي انكار كند، و يا بر عليه عقايد مذهبي و ديني فعاليَت تخريبي انجام دهد و عقايدمردم را نسبت به باورهاي الهي و قرآن عمداً و عملاً و به عنوان دين ستيزي و امثال آن دچار تزلزل نمايد، در اين گونه موارد نه تنها لعن و نفرين و دعاي بد كردن در حق آن گونه افراد محذوري ندارد بلكه كاملاً درست است و ممكن است پاداش عمل هم از طرف خداوند داشته باشد. به همين جهت مثلاً در زيارت عاشورا نسبت به كساني كه به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ وآل او ظلم كرده اند لعن و نفرين شده و از مؤمنين خواسته شده كه با خواندن آن زيارت به آن ستمكاران لعن نمايند. و از جمله آمده است: «فلعن الله امةً اسست اساس الظلم و الجور عليكم اهل البيت»[1] يعني خدا كساني را كه اساس ستم و جور را به اهل بيت پايه ريزي كرده لعنت كند. و موارد فراوان ديگر در زيارت ها آمده است وكساني را كه نسبت به ائمه ظلم كرده اند را مورد لعن و نفرين قرار داده است. و حتَي در قرآن در باره ابولهب آمده: «تبت يدا ابي لهب و تب»[2] يعني بريده باد دودست ابو لهب و مرگ بر او باد.
از اين گونه گزاره هاي ديني و قرآن به خوبي معلوم مي شود كه لعن و نفرين با انگيزه الهي و به مخالفان ستمگر كه به دين و پيشوايان ديني ظلم كرده و يا مي كنند محذوري ندارد. بديهي است كه موارد ياد شده اختصاص به زمان گذشته ندارد بلكه نسبت به اين عصر و زمان نيز چنين است.
2- اما اگر دعاي بد و لعن و نفرين نسبت به كسي بر اساس انگيزه هاي نفساني باشد و از روي بد خواهي بي مورد و كينه و حسادت و ساير عوامل و امور نفساني صورت گيرد، بطور يقين نا صواب است و اسلام هرگز آن كار را تأييد نمي كند و حتي در برخي روايات آمده كه امام باقر ـ عليه السَلام ـ فرمود: «ان اللعنة اذا خرجب من في صاحبها تردَدت بينهما فاد وجدت مساغاَ، والَا رجعت علي صاحبها»[3] يعني همين كه لعنت از دهان كسي بيرون آمد در هوا مردد مي ماند، سپس اگر جايي پيدا كرد كهدر آن قرار گيرد (طرف مستحق لعن بود) در آنجا مي رود، وگرنه به صاحب خود يعني گوينده آن لعن بر مي گردد.
و در روايت ديگر آمده است كه انسان حق ندارد در مورد برادر مؤمن خود نيت و نظر بدي داشته باشد و اگر چنين باشد خداوند اعمال او را نمي پذيرد.[4]
از اين حديث نيز معلوم مي شود كه لعن و نفرين بي مورد و با انگيزه نفساني درست نيست، چون وقتي نيت بد نسبت به مؤمن نا صواب باشد دعاي بد و نفرين او به طريق اولي نا صواب است. همه اين مسائل براي آن است كه به دليل روايات متعدد اساساً اسلام پيروي از هواي نفس و كاري كه با انگيزه نفساني انجام داده شود شديداً مخالف است، روايات اين مسئله را در منابع ذيل جويا شويد.[5]
نكته اي ديگر كه لازم است اشاره شود اين است همان طور كه لعن و نفرين بر اساس امور نفساني ياد شده نا صواب است، از روي چشم تنگي بر ضرر كسي دعا كردن نيز نا درست است، زيرا آن گونه كه اشاره شد اسلام بدخواهي و بدبيني و حتَي نيت بد بر عليه كسي را امضاء نمي كند تا چه رسد به چشم تنگي كردن، و يا از طريق مراجعه با دعا نويس ها بر عليه كسي دعا گرفتن. همه اين گونه موارد از نظر اسلام كاملاً مردود است و مستند اين مسئله همان رواياتي است كه قبلاْ اشاره شد.
براي مطالعه بيشتر:
1- امام خميني، چهل حديث، نشر مؤسسه آثار امام، 1378 ش.
2- آيه الله مهدوي كني، اخلاق عمل، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1373 ش.
3- خواجه نصير الدين طوسي، اخلاق ناصري، انتشارات خوارزمي، تهران، 1373 ش.
علي ـ عليه السَلام ـ : التودَد نصف العقل
دوستي و محبت ورزيدن نيمي از عقل است.
نهج البلاغه حكمت 142
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مفاتيح الجنان، زيارت عاشورا، ص 834، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1370 ش.
[2] . سوره المسد، آيه 1.
[3] . اصول كافي، ج 4، باب السباب، حديث 7، ص 65، نشر فرهنگ اهل بيت، تهران، بي تا.
[4] . همان، حديث 9، ص 65.
[5] . همان، باب اباع الهو، ص 30.
در پاسخ به اين سوال بايد گفت : موارد، انگيزه ها و عواملي كه موجب مي شود انسان دعاي شر در حق كسي بكند وار را لعن و نفرين نمايد متفاوت است.لذا متناسب موارد و صحت و عدم صحت نفرين تفاوت خواهد داشت كه در دو مورد به اختصار اشاره مي شود:
1- اگر با انگيزه ديني به كسي نفرين شود هيچ محذوري ندارد مثلاً به خاطر اين كه كسي به پيشوايان دين ظلم كرده است و يا كسي كه حقيقتي را عمداً و بدون عذر شرعي انكار كند، و يا بر عليه عقايد مذهبي و ديني فعاليَت تخريبي انجام دهد و عقايدمردم را نسبت به باورهاي الهي و قرآن عمداً و عملاً و به عنوان دين ستيزي و امثال آن دچار تزلزل نمايد، در اين گونه موارد نه تنها لعن و نفرين و دعاي بد كردن در حق آن گونه افراد محذوري ندارد بلكه كاملاً درست است و ممكن است پاداش عمل هم از طرف خداوند داشته باشد. به همين جهت مثلاً در زيارت عاشورا نسبت به كساني كه به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ وآل او ظلم كرده اند لعن و نفرين شده و از مؤمنين خواسته شده كه با خواندن آن زيارت به آن ستمكاران لعن نمايند. و از جمله آمده است: «فلعن الله امةً اسست اساس الظلم و الجور عليكم اهل البيت»[1] يعني خدا كساني را كه اساس ستم و جور را به اهل بيت پايه ريزي كرده لعنت كند. و موارد فراوان ديگر در زيارت ها آمده است وكساني را كه نسبت به ائمه ظلم كرده اند را مورد لعن و نفرين قرار داده است. و حتَي در قرآن در باره ابولهب آمده: «تبت يدا ابي لهب و تب»[2] يعني بريده باد دودست ابو لهب و مرگ بر او باد.
از اين گونه گزاره هاي ديني و قرآن به خوبي معلوم مي شود كه لعن و نفرين با انگيزه الهي و به مخالفان ستمگر كه به دين و پيشوايان ديني ظلم كرده و يا مي كنند محذوري ندارد. بديهي است كه موارد ياد شده اختصاص به زمان گذشته ندارد بلكه نسبت به اين عصر و زمان نيز چنين است.
2- اما اگر دعاي بد و لعن و نفرين نسبت به كسي بر اساس انگيزه هاي نفساني باشد و از روي بد خواهي بي مورد و كينه و حسادت و ساير عوامل و امور نفساني صورت گيرد، بطور يقين نا صواب است و اسلام هرگز آن كار را تأييد نمي كند و حتي در برخي روايات آمده كه امام باقر ـ عليه السَلام ـ فرمود: «ان اللعنة اذا خرجب من في صاحبها تردَدت بينهما فاد وجدت مساغاَ، والَا رجعت علي صاحبها»[3] يعني همين كه لعنت از دهان كسي بيرون آمد در هوا مردد مي ماند، سپس اگر جايي پيدا كرد كهدر آن قرار گيرد (طرف مستحق لعن بود) در آنجا مي رود، وگرنه به صاحب خود يعني گوينده آن لعن بر مي گردد.
و در روايت ديگر آمده است كه انسان حق ندارد در مورد برادر مؤمن خود نيت و نظر بدي داشته باشد و اگر چنين باشد خداوند اعمال او را نمي پذيرد.[4]
از اين حديث نيز معلوم مي شود كه لعن و نفرين بي مورد و با انگيزه نفساني درست نيست، چون وقتي نيت بد نسبت به مؤمن نا صواب باشد دعاي بد و نفرين او به طريق اولي نا صواب است. همه اين مسائل براي آن است كه به دليل روايات متعدد اساساً اسلام پيروي از هواي نفس و كاري كه با انگيزه نفساني انجام داده شود شديداً مخالف است، روايات اين مسئله را در منابع ذيل جويا شويد.[5]
نكته اي ديگر كه لازم است اشاره شود اين است همان طور كه لعن و نفرين بر اساس امور نفساني ياد شده نا صواب است، از روي چشم تنگي بر ضرر كسي دعا كردن نيز نا درست است، زيرا آن گونه كه اشاره شد اسلام بدخواهي و بدبيني و حتَي نيت بد بر عليه كسي را امضاء نمي كند تا چه رسد به چشم تنگي كردن، و يا از طريق مراجعه با دعا نويس ها بر عليه كسي دعا گرفتن. همه اين گونه موارد از نظر اسلام كاملاً مردود است و مستند اين مسئله همان رواياتي است كه قبلاْ اشاره شد.
براي مطالعه بيشتر:
1- امام خميني، چهل حديث، نشر مؤسسه آثار امام، 1378 ش.
2- آيه الله مهدوي كني، اخلاق عمل، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1373 ش.
3- خواجه نصير الدين طوسي، اخلاق ناصري، انتشارات خوارزمي، تهران، 1373 ش.
علي ـ عليه السَلام ـ : التودَد نصف العقل
دوستي و محبت ورزيدن نيمي از عقل است.
نهج البلاغه حكمت 142
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مفاتيح الجنان، زيارت عاشورا، ص 834، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1370 ش.
[2] . سوره المسد، آيه 1.
[3] . اصول كافي، ج 4، باب السباب، حديث 7، ص 65، نشر فرهنگ اهل بيت، تهران، بي تا.
[4] . همان، حديث 9، ص 65.
[5] . همان، باب اباع الهو، ص 30.
