پرسش :

با وجود رواياتي كه مي فرمايد: «هر كس قرآن تلاوت كرده و به آن عمل نكند، قرآن او را لعنت مي كند» آيا انسان احساس نمي كند كه بهتر است قرآن تلاوت نكند تا جزء گروه لعنت شده قرار نگيرد؟

پاسخ :
آنچه در روايت آمده كه: «هر كس قرآن تلاوت كند و به آن عمل ننمايد قرآن او را لعنت مي كند.» بدان معني نيست كه تلاوت قرآن بدون عمل به آن معصيت است، بلكه طبق روايات و آيات قرآن كريم، خواندن قرآن حتي بدون توجه به معناي آن، ثواب دارد. البته براي آموختن درس زندگي از قرآن و پيمودن مسير سعادت‌مندي ناچاريم ضمن تلاوت آن در آيات تدبر و انديشه نماييم، تا بتوانيم به مفاهيم بلندش عمل نماييم.
قرآن كريم، اقيانوسي بي‌كران از معارف الهي و دين است، دقت در اين معاني و انس با آن، ‌زمينة عمل به آن را فراهم مي‌نمايد.
هر مرد و زن مسلمان، بايد قرآن را تلاوت و در آياتش تدبر و صفت همدم بودن با آن را در خود ايجاد كند. رابطه تنگاتنگي با آن داشته باشد و به بهانه عمل نكردن به آن، خود را از انس با آن محروم نسازد، زيرا قرآن كتابي كامل در انسان سازي است، سخن خدا و جامع تمام برنامه‌ها و رموز تكامل است، عمل به آن موجب پيروزي و رستگاري در دنيا و آخرت مي‌شود.
قرآن كريم، در آيات مختلف اهميت تدبر در قرآن را ذكر نمايد و مي‌فرمايد:
1. «افلا يتدبرون القرآن ام علي قلوب اقفالها؛ (محمد، 24) آيا در قرآن، تدبر نمي‌كنند يا بر دلهايشان قفلها زده شده است؟»
2. «كتاب انزلناه اليك مبارك ليدبروا آياته و ليتذكر اولو الالباب؛ (ص، 29) كتابي است فرخنده كه آن را سوي تو فرستاديم، تا در آياتش تدبر كنند و خردمندان پند گيرند.»
3. «افلا يتدبرون القرآن و لو كان من عند غيرالله لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً؛ (نساء، 82) آيا در قرآن تدبر نمي‌كنند؟ اگر از نزد غير خدا بود، هر آينه در آن اختلاف بسياري مي‌يافتند.»
روايات نيز در زمينة اهميت تدبر در قرآن مي فرمايند:
1. اميرالمؤمنين علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «بدانيد كه در قرآن خواندني كه با تدبر همراه نباشد، خيري نيست، بدانيد كه در عبادتي كه با فهم و انديشه توأم نباشد، خيري نيست.»
2. در روايت ديگر نيز مي فرمايند: «‌در آيات قرآن تدبر كنيد و از آن عبرت آموزيد، زيرا قرآن، رساترين پندهاو عبرت ها است.»[1]
كه با قرآن انس پيدا مي‌كند، مي‌تواند آيات آن را راهنمايي خود قرار دهد و علاقه و محبت آميخته با عشق و الفت ناگسستني با قرآن داشته باشد.
مسلمان، براي آن كه توفيق را بيابد به قرآن، بايد نسبت به آيات قرآن كريم، شناخت پيدا كرده و در آن تدبر كند، محتوايش را دريابد و سپس با عشق، با آن ارتباط فكري و عملي برقرار نمايد.
حضرت علي ـ عليه السلام ـ دربارة پرهيزكاران و اهميت خواندن قرآن كريم مي‌فرمايد: «آنها شب هنگام، بر پا ايستاده، قرآن را شمرده و با تدبر تلاوت مي‌كنند، جان خود را با قرآن محزون مي‌سازند و داروي درد خود را از آن مي‌گيرند. هر گاه به آيه‌اي كه در آن تشويق است مي‌رسند، با علاقة فراوان به آن روي مي‌آورند چشم جانشان، با شوق بسيار در آن خيره مي‌شود و آن را پيشواي خود مي‌سازند و هر گاه به آيه‌اي كه در آن بيم و انذار است مي‌رسند، گوش‌هاي دلشان را براي شنيدن باز كرده، گمان مي‌كنند كه صداي نالة آتش سوزان دوزخ، و به هم خوردن زبانه‌هايش در گوش جانشان طنين انداز است.»[2]
حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ دراهميت تلاوت قرآن و بهره بردن از آياتش جهت عمل به آن مي‌فرمايد: «عليكم بالقرآن فانه الشفاء النافع و الدواء المبارك و عصمة لمن تمسك به و نجاة لمن تبعه لا يعوّج فيقوّم و لايزيغ فيستعتب لا ينقضي عجائبه و لا يخلق علي كثرة امرد...»؛ بر شما باد كه به قرآن روي آوريد، زيرا قرآن شفابخشي سودمند و دوايي نجات بخش است. هر كس به قرآن تمسك جويد، مصون مي‌ماند و هر كس از آن پيروي نمايد، نجات مي‌يابد، هرگز از مسير حق منحرف نمي‌شود تا نيازمند به اصلاح باشد و هرگز گمراه نمي‌كند تا در خور عتاب باشد، شگفتي‌هاي قرآن، پايان پذير نيست و با گفتگوي فراوان در مورد آن، فرسوده نمي‌شود.[3]
در روايت ديگر دراين باره مي‌فرمايد: «قرآن چراغي آشكار و ريسماني محكم است كه در رتبه و مقام بالا قرار دارد. قرآن برترين شفابخش و بالاترين فضيلت و سعادت است، هر كس از نور او بهره برد، خدا او را هدايت نمايد و هر كس امور خويش را به او پيوند دهد، خداوند او را مصون دارد و هر كس به قرآن، تمسك ميجويد، خداوند او را نجات دهد...».[4]
هم چنين روايات ديگري در اهميت تلاوت قرآن و انس با آن وارد شده است كه به بعضي از آنها اشاره مي كنيم:
ـ قرآن كريم در قيامت، اولين مهمان خداي سبحان است. (رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ).
ـ قرآن كريم، برترين موجود خدا و اهانت به آن، شكستن حريم خداست. (رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ).
ـ قرآن، كتاب نجات بخش و تأمين كنندة زندگي سعادتمندانه است. (رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ).
ـ قرآن، قائد و پيشواي بهشتيان و بيزاري جواز دوزخيان است. كساني كه قرآن را پشت سر اندازند، به سمت آتش مي‌رانند. (رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ).
ـ قرآن، عامل صعود بهشتيان در درجات بهشت است. (امام سجاد ـ عليه السلام ـ)
ـ درجات بهشت، به عدد آيات قرآن است. (امام كاظم ـ عليه السلام ـ)
ـ تلاوت قرآن، عامل بلند آوازگي در آسمان و نورانيت در زمين است. (رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ).
ـ قرآن، ماية خرمي و بهار دلها ست. (امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ).
ـ قرآن، درياي بي‌كران معرفت است. (امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ).
بدون شك، پيام اصلي روايات اين است كه فرد مسلمان، به دور از همة وسوسه‌ها و براي بهره بردن از آيات قرآن كريم، در درجه اول بايد به تلاوت و انس با قرآن اهتمام ورزد و در تلاوت آن قصدش اين باشد كه با نورانيت آيات آن، در اين مكتب انسان سازي، ساخته شود. ذكر كردن اين روايات براي اين بود كه انگيزه بيشتري جهت تفكر در قرآم ايجاد شود و هيچكدام دليلي بر بي اهميت بودن تلاوت قرآن بدون تدبر و عمل نيست، بلكه قرائت قرآن حتي بدون فهم معناي الفاظ آن نيز مفيد است و روايتي كه مي‌فرمايد: «رب تالي القرآن و القرآن يلعنه»؛ مصداق آن در جايي است كه فرد قرآن خوان، از اول تلاوت آيات، قصدش بهره بردن از آيات نباشد، بلكه انگيزة خواندن آيات در نزد او، غير از انگيزه هدايت و بهره بردن از آيات آن باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير تسنيم، آيت الله جوادي آملي، ج 1، ص 241 ـ 253.
2. اعجاز قرآن، سيد رضا مؤدب، ص 29.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ترجمه حميدرضا شيخي، دار الحديث، ج10، ص 4829.
[2] . نهج البلاغه، خطبه 192.
[3] . بحار الانوار، ج 89، ص 182.
[4] . همان، ص 31.