پرسش :
رابطه تلاوت قرآن و نظم چيست؟
پاسخ :
جايگاه نظم در آفرينش جهان و ارتباط موجودات با همديگر خصوصاً آسمانها و زمين و گردش شب و روز آشكار است، جهان تكوين صفحاتي منظم از اراده الهي است. هماهنگي در نظام تكوين وجود نظم را در نظام تشريع ضروري مي‌سازد. با اندك دقتي در دستورات دين اين هماهنگي جلوه‌گر مي‌شود كه نظم در عبادات (مثل نمازها) از جمله آنهاست.
امام علي ـ عليه السّلام ـ در آخرين لحظات حيات خود در وصيتي دلسوزانه همه را به نظم در امور فرا مي‌خواند. آيات الهي قرآن كه به صورت مكتوب فراروي بشريت نهاده شده، از اين قاعده همگاني، يعني «نظم پذيري» مستثني نيستند. لذا خداي سبحان دستور به تلاوت قرآن به صورت ترتيل مي‌دهد: «و رتّل القرآن ترتيلاً[1]» يعني كلمات قرآن را منظم، منسجم و هماهنگ بخوان. بدون اينكه حرفهاي آن مبهم باشد. يا اينكه بين كلمات فاصله بيندازي تا آنها را از انتظام و انسجام بازداشته و جدا كند. بايد نظم ظاهريش مانند: انتظام معنوي آن محفوظ بماند.[2]
براي بيان اين نظم در تلاوت از واژه ترتيل استفاده مي‌شود، زيرا واژه ترتيل از ماده رَتَل (بر وزن قمر) به معني منظم بودن و مرتب بودن است. لذا كسي كه دندان‌هايش خوب و منظم و مرتب باشد، عرب به او «رَتَل الاسنان» مي‌گويد. از اين جهت ترتيل به معني پي در پي آوردن سخنان يا آيات روي نظام و حساب مي‌باشد. لذا آيات قرآن گر چه با فاصله و در مدت 23 سال نازل شده، امّا اين نزول تدريجي نيز روي نظم و حساب و برنامه بوده، به گونه‌اي كه در افكار رسوخ كند و دلها را مجذوب خود سازد.
در تفسير مجمع البيان از پيامبر نقل شده كه به ابن عباس فرمود: «اذا قرأت القرآنَ فرتّله ترتيلاً» هنگامي كه قرآن مي خواني آن را با ترتيل بخوان، ابن عباس مي‌گويد پرسيدم ترتيل چيست؟ پيامبر ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلم ـ فرمود: «بينه تبييناً و لا تنثره نثر الدغل (الرمل) و لا تهذه هذا الشعر قفوا عند عجائبه و حركّوا به القلوب و لا يكوننّ همّ احدكم آخر السورة: حروف و كلمات آن را كاملاً روشن ادا كن، نه همچون خرماي خشكيده (يا ذرات شن) آن را پراكنده كن، نه آن را همچون شعر پشت سر هم بخوان، به هنگام برخورد با عجائب قرآن توقف كنيد و بينديشيد و دلها را با آن تكان دهيد و هرگز نبايد همت شما اين باشد كه به سرعت سوره را به پايان رسانيد.[3]»
بنابراين همانگونه كه قرآن منظم نازل شده، بايد منظم تلاوت شود و اين نظم در تلاوت از تلاوت به صورت ترتيل استفاده مي‌شود. خداوند به ما توفيق تلاوت با تدبر به صورت ترتيل و عمل به دستورات اين كتاب حيات بخش آسماني را عطا فرمايد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي، ج 15.
2. تفسير موضوعي قرآن كريم، آيت الله جوادي آملي، ج 9.
3. تفسير موضوعي قرآن كريم، آيت الله جوادي آملي، ج 1.
4. پژوهشي پيرامون تدبر در قرآن، دكتر نقي پور فرد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مزمل/8.
[2] . ر.ك: جوادي آملي، عبدالله، تفسير موضوعي قرآن كريم، قم، مركز نشر اسراء، 1379، ج9، ص297.
[3] . ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1377، ص83 و 84، ج15.
جايگاه نظم در آفرينش جهان و ارتباط موجودات با همديگر خصوصاً آسمانها و زمين و گردش شب و روز آشكار است، جهان تكوين صفحاتي منظم از اراده الهي است. هماهنگي در نظام تكوين وجود نظم را در نظام تشريع ضروري مي‌سازد. با اندك دقتي در دستورات دين اين هماهنگي جلوه‌گر مي‌شود كه نظم در عبادات (مثل نمازها) از جمله آنهاست.
امام علي ـ عليه السّلام ـ در آخرين لحظات حيات خود در وصيتي دلسوزانه همه را به نظم در امور فرا مي‌خواند. آيات الهي قرآن كه به صورت مكتوب فراروي بشريت نهاده شده، از اين قاعده همگاني، يعني «نظم پذيري» مستثني نيستند. لذا خداي سبحان دستور به تلاوت قرآن به صورت ترتيل مي‌دهد: «و رتّل القرآن ترتيلاً[1]» يعني كلمات قرآن را منظم، منسجم و هماهنگ بخوان. بدون اينكه حرفهاي آن مبهم باشد. يا اينكه بين كلمات فاصله بيندازي تا آنها را از انتظام و انسجام بازداشته و جدا كند. بايد نظم ظاهريش مانند: انتظام معنوي آن محفوظ بماند.[2]
براي بيان اين نظم در تلاوت از واژه ترتيل استفاده مي‌شود، زيرا واژه ترتيل از ماده رَتَل (بر وزن قمر) به معني منظم بودن و مرتب بودن است. لذا كسي كه دندان‌هايش خوب و منظم و مرتب باشد، عرب به او «رَتَل الاسنان» مي‌گويد. از اين جهت ترتيل به معني پي در پي آوردن سخنان يا آيات روي نظام و حساب مي‌باشد. لذا آيات قرآن گر چه با فاصله و در مدت 23 سال نازل شده، امّا اين نزول تدريجي نيز روي نظم و حساب و برنامه بوده، به گونه‌اي كه در افكار رسوخ كند و دلها را مجذوب خود سازد.
در تفسير مجمع البيان از پيامبر نقل شده كه به ابن عباس فرمود: «اذا قرأت القرآنَ فرتّله ترتيلاً» هنگامي كه قرآن مي خواني آن را با ترتيل بخوان، ابن عباس مي‌گويد پرسيدم ترتيل چيست؟ پيامبر ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلم ـ فرمود: «بينه تبييناً و لا تنثره نثر الدغل (الرمل) و لا تهذه هذا الشعر قفوا عند عجائبه و حركّوا به القلوب و لا يكوننّ همّ احدكم آخر السورة: حروف و كلمات آن را كاملاً روشن ادا كن، نه همچون خرماي خشكيده (يا ذرات شن) آن را پراكنده كن، نه آن را همچون شعر پشت سر هم بخوان، به هنگام برخورد با عجائب قرآن توقف كنيد و بينديشيد و دلها را با آن تكان دهيد و هرگز نبايد همت شما اين باشد كه به سرعت سوره را به پايان رسانيد.[3]»
بنابراين همانگونه كه قرآن منظم نازل شده، بايد منظم تلاوت شود و اين نظم در تلاوت از تلاوت به صورت ترتيل استفاده مي‌شود. خداوند به ما توفيق تلاوت با تدبر به صورت ترتيل و عمل به دستورات اين كتاب حيات بخش آسماني را عطا فرمايد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي، ج 15.
2. تفسير موضوعي قرآن كريم، آيت الله جوادي آملي، ج 9.
3. تفسير موضوعي قرآن كريم، آيت الله جوادي آملي، ج 1.
4. پژوهشي پيرامون تدبر در قرآن، دكتر نقي پور فرد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مزمل/8.
[2] . ر.ك: جوادي آملي، عبدالله، تفسير موضوعي قرآن كريم، قم، مركز نشر اسراء، 1379، ج9، ص297.
[3] . ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1377، ص83 و 84، ج15.
