پرسش :
درباره اهمیت امر به معروف و نهی از منکر و ضرورت آن توضیح دهید؟
پاسخ :
«کنتم خیر امه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر» ؛ «شما بهترین امتی بودید که به سود انسان ها آفریده شده اند [؛ چه این که] امر به معروف و نهی از منکر می کنید».
«معروف» آن است که عقل و شرع آن را نیک و خوب بداند و «منکر» آن است که عقل و شرع آن را ناپسند و بد بداند. بنابراین آنچه که نیک است- اعم از امور فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، عبادی، اخلاقی، سیاسی، جسمی، روانی و ... – معروف است و کلیه آن چه که ناپسند است، مشمول منکر می گردد. پس امر به معروف، به معنای «فرمان دادن به کار خوب» و نهی از منکر، به معنای «باز داشتن از کار بد» است.
بهترین راه برای به دست آوردن مصداق های معروف و منکر، مراجعه به شرع است. بعضی از معروف ها عبارت است از: تقوا، احسان و نیکی، توکل، حسن ظن به خدا، توبه، تلاوت قرآن، شکر خدا، مشورت، دعا، اخلاق نیک، بردباری، ایستادگی در راه دین، خوف از خدا، انفاق، انیشیدن و تفکر، عفو و بخشش، فرو بردن خشم، جهاد، نماز، روزه و ... بخشی از منکرها نیز عبارت است از: کفر، نفاق، دوستی با کافران، ظلم و ستم، خیانت به بیت المال، کتمان حق، دین فروشی، بخل، کرنش در برابر دشمن، بدگمانی، دروغ؛ غیبت، تهمت، ایجاد اختلا، ریاست طلبی، حسادت، قطع رحم و ...
فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در همه ادیان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. این حکم در میان بنی اسرائیل به چشم می خورد. خداوند در قرآن می فرماید: «اهل کتاب همه یکسان نیستند؛ بلکه پاره ای از آنان به انجام این فریضه می پردازند و از نیکان به شمار می روند». لقمان اجرای این فریضه را به فرزندش سفارش می کند. خداوند به حضرت موسی و هارون دستورم ی دهد که با زبان نرم، فرعون را نصیحت کنند.
امر به معروف و نهی از منکر، از مهم ترین، بهترین و عالی ترین فریضه ها و واجبات اسلامی است؛ به طوری که برخی از فقیهان، آن را از ضروریات دین دانسته اند. در آیات و روایات گوناگونی به آن سفارش شده است و تعابیر زیبایی در آنها به چشم می خورد. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «تمام کارهای نیک و (حتی) جهاد در را خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر، هم چنین آب دهان در برابر دریای پهناوری است». امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «بد قومی هستند، قومی که به امر به معروف و نهی از منکر عیب می گیرند و آن را بی ارزش می پندارند».
ذکر چند امر در این زمینه لازم است:
1- این فریضه از تکالیف همگامنی است و همه مسلمانان باید آن را پاس بداند.
این چنین نیست که در زمان اقتدار حاکمیت اسلامی، این فریضه تنها بر دوش نیروهای انتظامی و قوه قضاییه و سایر نهادهای دولتی قرار داشته باشد؛ بلکه تک تک آحاد مردم به انجام این فریضه موظف اند. امر به معروف و نهی از منکر، واجب کفایی است و چنان چه عده ای به اجرای آن بپردازند و به گسترش معروف و از بین بردن منکر اقدام ورزند، انجام دادن آن از دیگران ساقط می شود.
2- در اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر، بین زن و مرد تفاوتی نیست و هر دو گروه، در این راستا وظیفه و مسؤولیت دارند.
3- یکی از مراتب امر به معروف و نهی از منکر اقدام و برخورد عملی با شخص گنه کار است؛ ولی به فتوای مراجع تقلید، این امر باید با اجازه حاکم شرع و مسؤولان حکومت اسلامی انجام گیرد و بدون اجازه آنها جایز نیست.
4- این فریضه دارای شرایطی است که بدون فراهم آمدن آنها، انجام دادن آن بر شخص واجب نیست؛ بلکه در برخی موارد نیز حرام است.
«کنتم خیر امه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر» ؛ «شما بهترین امتی بودید که به سود انسان ها آفریده شده اند [؛ چه این که] امر به معروف و نهی از منکر می کنید».
«معروف» آن است که عقل و شرع آن را نیک و خوب بداند و «منکر» آن است که عقل و شرع آن را ناپسند و بد بداند. بنابراین آنچه که نیک است- اعم از امور فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، عبادی، اخلاقی، سیاسی، جسمی، روانی و ... – معروف است و کلیه آن چه که ناپسند است، مشمول منکر می گردد. پس امر به معروف، به معنای «فرمان دادن به کار خوب» و نهی از منکر، به معنای «باز داشتن از کار بد» است.
بهترین راه برای به دست آوردن مصداق های معروف و منکر، مراجعه به شرع است. بعضی از معروف ها عبارت است از: تقوا، احسان و نیکی، توکل، حسن ظن به خدا، توبه، تلاوت قرآن، شکر خدا، مشورت، دعا، اخلاق نیک، بردباری، ایستادگی در راه دین، خوف از خدا، انفاق، انیشیدن و تفکر، عفو و بخشش، فرو بردن خشم، جهاد، نماز، روزه و ... بخشی از منکرها نیز عبارت است از: کفر، نفاق، دوستی با کافران، ظلم و ستم، خیانت به بیت المال، کتمان حق، دین فروشی، بخل، کرنش در برابر دشمن، بدگمانی، دروغ؛ غیبت، تهمت، ایجاد اختلا، ریاست طلبی، حسادت، قطع رحم و ...
فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در همه ادیان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. این حکم در میان بنی اسرائیل به چشم می خورد. خداوند در قرآن می فرماید: «اهل کتاب همه یکسان نیستند؛ بلکه پاره ای از آنان به انجام این فریضه می پردازند و از نیکان به شمار می روند». لقمان اجرای این فریضه را به فرزندش سفارش می کند. خداوند به حضرت موسی و هارون دستورم ی دهد که با زبان نرم، فرعون را نصیحت کنند.
امر به معروف و نهی از منکر، از مهم ترین، بهترین و عالی ترین فریضه ها و واجبات اسلامی است؛ به طوری که برخی از فقیهان، آن را از ضروریات دین دانسته اند. در آیات و روایات گوناگونی به آن سفارش شده است و تعابیر زیبایی در آنها به چشم می خورد. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «تمام کارهای نیک و (حتی) جهاد در را خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر، هم چنین آب دهان در برابر دریای پهناوری است». امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «بد قومی هستند، قومی که به امر به معروف و نهی از منکر عیب می گیرند و آن را بی ارزش می پندارند».
ذکر چند امر در این زمینه لازم است:
1- این فریضه از تکالیف همگامنی است و همه مسلمانان باید آن را پاس بداند.
این چنین نیست که در زمان اقتدار حاکمیت اسلامی، این فریضه تنها بر دوش نیروهای انتظامی و قوه قضاییه و سایر نهادهای دولتی قرار داشته باشد؛ بلکه تک تک آحاد مردم به انجام این فریضه موظف اند. امر به معروف و نهی از منکر، واجب کفایی است و چنان چه عده ای به اجرای آن بپردازند و به گسترش معروف و از بین بردن منکر اقدام ورزند، انجام دادن آن از دیگران ساقط می شود.
2- در اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر، بین زن و مرد تفاوتی نیست و هر دو گروه، در این راستا وظیفه و مسؤولیت دارند.
3- یکی از مراتب امر به معروف و نهی از منکر اقدام و برخورد عملی با شخص گنه کار است؛ ولی به فتوای مراجع تقلید، این امر باید با اجازه حاکم شرع و مسؤولان حکومت اسلامی انجام گیرد و بدون اجازه آنها جایز نیست.
4- این فریضه دارای شرایطی است که بدون فراهم آمدن آنها، انجام دادن آن بر شخص واجب نیست؛ بلکه در برخی موارد نیز حرام است.
