پرسش :
قرآن چگونه لزوم بعثت پيامبران را از جهت «تعليم كتاب و حكمت» اثبات ميكند؟
پاسخ :
در بخشي از آيات قرآن، هدف از بعثت پيامبران، آموزش كتاب آسماني و حكمت معرفي شده است البته مقصود از كتاب، كتاب هر پيامبري است كه با آن مبعوث شده است مانند صحف نسبت به نوح و ابراهيم، و تورات و انجيل نسبت به كليم و مسيح، و قرآن نسبت به پيامبر اسلام (ص).
مقصود از حكمت، آن دستورات حكيمانه است كه ضامن سعادت انسان در دو جهان ميباشد، نه خصوص حكمت مرادف با فلسفه نظري (در اصطلاح اهل معقول).
به گواه اين كه قرآن پس از يادآوري يك رشته اصول و معارف در ابعاد عقيدتي و اجتماعي و اخلاقي چنين ميفرمايد:
«ذلِكَ مِمّا اَوْحي إِلَيْكَ رَبُكَ مِنَ الحِكْمَةِ» اسراء/39
اين اصول محكم و متقني است كه خدا به تو وحي نموده است.
در اين صورت بايد گفت: يكي از انگيزههاي پيامبران به شهادت اين آيات، تعليم كتاب و حكمت است چه آيهاي روشنتر از اينكه ابراهيم در دعاي خود ميگويد:
«رَبَّنا وَابْعَثْ فِيهِمَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَيُعَلِّمُهُم الكِتابَ وَالحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إنَّكَ اَنْتَ العَزِيز الحَكِيم» بقره/129
[خدايا در ميان آنان پيامبري از خودشان برانگيز تا آيات تو را براي آنان تلاوت كنند، و كتاب و حكمت را به آنان بياموزند و آنان را پاكيزه نمايند حقا كه تو عزيز (توانا) و حكيم هستي]
گاهي اين حقيقت به تعبير ديگر بيان شده است چنانكه ميفرمايد:
«وَما اَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ اِلاّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيّنَ لَهُمْ» ابراهيم/4
[ما هيچ پيامبري را نفرستاديم مگر به زبان قوم خود تا (دستورات الهي را) براي آنان بيان كند.]
در آيه ديگر ميفرمايد:
«وَاَنْزَلْنا اِلَيكَ الذِكْرَ لِتُبَيّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّل اِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ» نحل/44
[قرآن را بر تو فرو فرستاديم تا براي مردم آنچه را كه براي آنان فرو فرستاده شده است بيان كني و شايد آنها بيانديشند.]
و از اينكه ميفرمايد:
«لِتُبَيّنَ لِلنّاسِ» ميتوان حدس زد كه وظيفه پيامبر نه تنها تلاوت قرآن بود، بلكه بايد مفاهيم بلند و عالي قرآن را براي آنان روشن نمايد.
در اينجا نكتهاي را يادآور ميشويم و آن اينكه در گفتار ابراهيم كه از خداوند درخواست ميكند كه براي تهامه و حجاز پيامبري را برانگيزد، و در اين درخواست تعليم كتاب را بر تزكيه نفوس مقدم ميدارد چنانكه ميفرمايد:
«وَيُعَلِّمهُم الكِتابَ وَالحِكْمَةَ وَيُزَكّيهِمْ» ولي درسه آيه ديگر كه خداوند خود هدف از بعثت پيامبر اسلام را مطرح كرده است تزكيه را بر تعليم مقدم داشته است. به سورههاي بقره/151، آل عمران/164، جمعه/2 رجوع شود.
با توجه به اين نكته كه تعليم كتاب و حكمت زمينه اصلاحات عقيدتي و اجتماعي و اخلاقي است وجه تقديم تعليم بر تزكيه در گفتار ابراهيم روشن ميشود زيرا تا تعليم كتاب و حكمت صورت نگيرد و به اصطلاح بشر با برنامه الهي آشنا نگردد چگونه ميتواند حالت تزكيه پيدا كند، زيرا تزكيه و طهارت نفس، معلول عمل به دستورات الهي است كه در كتاب و حكمت وارد شده است ولي از آنجا كه تعليم كتاب و آموزش حكمت نسبت به اهداف والاي بعثت جنبه مقدمي و ابزاري دارد، گوئي در حقيقت بعثت پيامبران و نزول حكمت براي تحقق بخشيدن به اهدافي است كه يكي از آنها اصلاح اخلاقي ميباشد، در آياتي كه خدا از جانب خود مسأله را مطرح ميكند به خاطر اهميّت هدف، آن را بر مقدّمه، مقدّم داشته و فرموده است «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الأمّيينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَيُزَكّيهِمْ وَيُعَلِّمهُم الكِتابَ وَالحِكْمَةَ وَانْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ» جمعه/2
[او است كه در ميان افرا د درس نخوانده پيامبري را از خودشان برانگيخت، تا آيات خدا را تلاوت كند و آنان را (از رذائل اخلاقي) پاكيزه گرداند و كتاب و حكمت را به آنان بياموزد هر چند قبلا در گمراهي آشكار بودند.]
خلاصه، تقديم و تأخير در هر مورد به خاطر نكتهاي است كه بيان گرديد.
eporsesh.com
در بخشي از آيات قرآن، هدف از بعثت پيامبران، آموزش كتاب آسماني و حكمت معرفي شده است البته مقصود از كتاب، كتاب هر پيامبري است كه با آن مبعوث شده است مانند صحف نسبت به نوح و ابراهيم، و تورات و انجيل نسبت به كليم و مسيح، و قرآن نسبت به پيامبر اسلام (ص).
مقصود از حكمت، آن دستورات حكيمانه است كه ضامن سعادت انسان در دو جهان ميباشد، نه خصوص حكمت مرادف با فلسفه نظري (در اصطلاح اهل معقول).
به گواه اين كه قرآن پس از يادآوري يك رشته اصول و معارف در ابعاد عقيدتي و اجتماعي و اخلاقي چنين ميفرمايد:
«ذلِكَ مِمّا اَوْحي إِلَيْكَ رَبُكَ مِنَ الحِكْمَةِ» اسراء/39
اين اصول محكم و متقني است كه خدا به تو وحي نموده است.
در اين صورت بايد گفت: يكي از انگيزههاي پيامبران به شهادت اين آيات، تعليم كتاب و حكمت است چه آيهاي روشنتر از اينكه ابراهيم در دعاي خود ميگويد:
«رَبَّنا وَابْعَثْ فِيهِمَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَيُعَلِّمُهُم الكِتابَ وَالحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إنَّكَ اَنْتَ العَزِيز الحَكِيم» بقره/129
[خدايا در ميان آنان پيامبري از خودشان برانگيز تا آيات تو را براي آنان تلاوت كنند، و كتاب و حكمت را به آنان بياموزند و آنان را پاكيزه نمايند حقا كه تو عزيز (توانا) و حكيم هستي]
گاهي اين حقيقت به تعبير ديگر بيان شده است چنانكه ميفرمايد:
«وَما اَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ اِلاّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيّنَ لَهُمْ» ابراهيم/4
[ما هيچ پيامبري را نفرستاديم مگر به زبان قوم خود تا (دستورات الهي را) براي آنان بيان كند.]
در آيه ديگر ميفرمايد:
«وَاَنْزَلْنا اِلَيكَ الذِكْرَ لِتُبَيّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّل اِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ» نحل/44
[قرآن را بر تو فرو فرستاديم تا براي مردم آنچه را كه براي آنان فرو فرستاده شده است بيان كني و شايد آنها بيانديشند.]
و از اينكه ميفرمايد:
«لِتُبَيّنَ لِلنّاسِ» ميتوان حدس زد كه وظيفه پيامبر نه تنها تلاوت قرآن بود، بلكه بايد مفاهيم بلند و عالي قرآن را براي آنان روشن نمايد.
در اينجا نكتهاي را يادآور ميشويم و آن اينكه در گفتار ابراهيم كه از خداوند درخواست ميكند كه براي تهامه و حجاز پيامبري را برانگيزد، و در اين درخواست تعليم كتاب را بر تزكيه نفوس مقدم ميدارد چنانكه ميفرمايد:
«وَيُعَلِّمهُم الكِتابَ وَالحِكْمَةَ وَيُزَكّيهِمْ» ولي درسه آيه ديگر كه خداوند خود هدف از بعثت پيامبر اسلام را مطرح كرده است تزكيه را بر تعليم مقدم داشته است. به سورههاي بقره/151، آل عمران/164، جمعه/2 رجوع شود.
با توجه به اين نكته كه تعليم كتاب و حكمت زمينه اصلاحات عقيدتي و اجتماعي و اخلاقي است وجه تقديم تعليم بر تزكيه در گفتار ابراهيم روشن ميشود زيرا تا تعليم كتاب و حكمت صورت نگيرد و به اصطلاح بشر با برنامه الهي آشنا نگردد چگونه ميتواند حالت تزكيه پيدا كند، زيرا تزكيه و طهارت نفس، معلول عمل به دستورات الهي است كه در كتاب و حكمت وارد شده است ولي از آنجا كه تعليم كتاب و آموزش حكمت نسبت به اهداف والاي بعثت جنبه مقدمي و ابزاري دارد، گوئي در حقيقت بعثت پيامبران و نزول حكمت براي تحقق بخشيدن به اهدافي است كه يكي از آنها اصلاح اخلاقي ميباشد، در آياتي كه خدا از جانب خود مسأله را مطرح ميكند به خاطر اهميّت هدف، آن را بر مقدّمه، مقدّم داشته و فرموده است «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الأمّيينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَيُزَكّيهِمْ وَيُعَلِّمهُم الكِتابَ وَالحِكْمَةَ وَانْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ» جمعه/2
[او است كه در ميان افرا د درس نخوانده پيامبري را از خودشان برانگيخت، تا آيات خدا را تلاوت كند و آنان را (از رذائل اخلاقي) پاكيزه گرداند و كتاب و حكمت را به آنان بياموزد هر چند قبلا در گمراهي آشكار بودند.]
خلاصه، تقديم و تأخير در هر مورد به خاطر نكتهاي است كه بيان گرديد.
eporsesh.com
