پرسش :
تحريف به چه معناست؟ و به چه دليل قرآن تحريف نشده است؟ و نيز نظر مذاهب اسلامي در اين باره چيست؟
پاسخ :
تحريف در لغت به معناي تغيير، تبديل، انقلاب، سرنگوني و واژگوني و انحراف سخن و يا چيزي ديگر، از حالت و وضع خود ميباشد.{1} در مورد قرآن وقوع تحريف ممكن است به دو صورت فرض شود؛ در فرض نخست، تحريف به معناي افزودن كلمه و يا جملهاي به قرآن به گونهاي كه معناي قرآن تغيير پيدا كند؛ كه تحريف به اين معنا به اتفاق همه مسلمانان اعم از شيعه و سني در قرآن واقع نشده است و به طور قطع و يقين، قرآني كه امروزه در دسترس ما قرار دارد همان وحي الهي و كلام خداست و هيچ كسي نتوانسته حتي جملهاي بر آن بيفزايد. به عبارت ديگر مصونيت قرآن از تحريف به اين معنا، از ضروريات اسلام است.
فرض دوم اين است كه چيزي از قرآن كم شده باشد يعني موضوع و يا آيهاي بر پيامبر نازل شده ولي به هنگام تدوين و گردآوري قرآن ثبت و ضبط نشده باشد و يا در گذر زمان از قرآن حذف شده باشد؛ چنين تحريفي نيز از ديدگاه اكثر عالمان و انديشمندان شيعه و سني براي قرآن رخ نداده است يعني قرآن مجيد از اين جهت نيز مصون و محفوظ است.
دلايل عدم تحريف قرآن كريم فراوان است كه براي رعايت اختصار، به چهار مورد از آن اشاره ميشود:
1- اسلام آخرين شريعت و پيامبر اكرم(ص) آخرين پيامبر خداست و قرآن كريم معجزه جاويد و دليل حقانيت و رسالت حضرت ختمي مرتبت، و راهنماي بشريت به سوي نور و هدايت است بنابراين در صورتي قرآن ميتواند چنين نقشي داشته باشد كه از دستبرد بشر و كم و زياد شدن محفوظ بماند؛ از اينرو خداوند متعال خود، وعده پاسداري و حفاظت قرآن را داده است: «اًّنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا الذِّكْرَ وَ اًّنَّا لَهُ لَحافِظُونَ»;{2} بيترديد، ما قرآن را نازل كردهايم و نگهبان آن خواهيم بود.
و نيز ميفرمايد: «... وَ اًِّنَّهُ لْكِتابٌ عَزيزٌ لايَأتيهِ الباطِلُ مِنْ بَيْنَ يَدَيْهِ و لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزيلٌ مِنْ حَكيمٍ حَميدٍ»;{3} و به راستي آن كتابي ارجمند است، از پيش روي آن و از پشت سرش باطل به سويش نميآيد. قرآن فرستاده خداوند درست كردار ستوده است.
2- مسلمانان صدر اسلام در حفظ، كتابت و تعليم قرآن اهتمام فراوان و فوقالعادهاي داشتند و بسياري از صحابه با عشق فراوان به حفظ قرآن ميپرداختند و بسياري از آنها حافظ بخشي از قرآن و يا تمام قرآن بودند.{4} از سوي ديگر مسلمانان با دغدغه و وسواس فراوان به جمعآوري و تدوين قرآن كريم پرداختند و تا يقين پيدا نميكردند كه آنچه تلاوت ميشود قرآن است آن را نمينوشتند.{5}
علامه محمدجواد بلاغي، پس از تبيين شيوه گردآوري قرآن چنين نتيجهگيري مينمايد: «در نتيجه، قرآن توسط هزاران حافظ قرآن حفظ و ضبط گرديد. در حقيقت هيچ پديده تاريخي مانند قرآن بدين پايه از تواتر نرسيده است. و بدينترتيب وعده الهي براي حفظ قرآن، تحقق پذيرفت».{6} به طور كامل روشن است كه هر كتابي در طول زمان همواره در اين حد، مورد توجه و مراقبت باشد، از تحريف و تغيير مصون و محفوظ خواهد ماند.
3- روايات متواتر و فراواني از طريق شيعه و سني وارد شده است كه طبق آن رسول خدا(ص) فرمود: «اًّنّي تَرَكْتُ فيكُمْ ما اًّنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدي كِتابَالله حَبْلٌ مَمْدوُدٌ مِنْ السَّمأِ اًّلي الأرْضِ وَ عَتْرَتي اهلبيتي لَنْ يُفْتَرقا حَتَّي يَرِدا عَلَي الحَوضَ فَانْظُروا كَيْفَ تَخْلِفوني فيها»;{7} من در ميان شما چيزي ميگذارم كه اگر پس از من به آن متمسك شويد هرگز گمراه نخواهيد شد، قرآن - كتاب خدا - كه همچون ريسماني از آسمان تا زمين امتداد يافته و عترتم - خاندانم - . اين دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در كنار حوض كوثر به من ملحق شوند، پس بنگريد در نبود من چگونه با آنها رفتار ميكنيد!
همچنان كه روشن است در اين روايات پيروي از كتاب خدا و عترت تا روز قيامت بر مسلمانان واجب شده است و وجوب پيروي از قرآن در صورتي موجه ميباشد كه قرآن از تحريف مصون و محفوظ مانده باشد چون در غير اين صورت قرآن از اعتبار و حجيت ساقط شده و پيروي از آن اطمينانآور نيست.
4- در روايات بسياري پيامبر(ص) و ائمهاطهار: به ما دستور دادهاند كه براي شناخت و تمييز روايات صحيح از روايات مجهول آنها را به قرآن عرضه كنيم و روشن است كه قرآن در صورتي ميتواند معيار كامل براي تشخيص احاديث صحيح از احاديث مجهول باشد، كه نه چيزي برآن افزوده و نه چيزي از آن كاسته شده باشد.
در رابطه با بخش آخر پرسش، نيز ميتوان گفت بيشتر علماي اهلسنت نيز مانند شيعه تحريف قرآن را نپذيرفتهاند و به مصونيت قرآن از تغيير و تحريف اعتقاد دارند و اگر چه رواياتي در منابع شيعه و سنّي مبني بر تحريف قرآن يافت ميشود ولي اكثر علما آنها را نپذيرفتهاند.
موضوع صيانت قرآن كريم از تحريف، در يكي از همايشهاي علمي - تحقيقي مورد بحث و بررسي علماي شيعه و سني قرار گرفته است. در مصوبات اين همايش با اتفاق نظرعلماي شيعه و سني چنين آمده است:
1- نسبت دادن تحريف قرآن از سوي هر يك از فرق اسلامي به فرقه ديگر به نفع هيچ يك از مذاهب اسلامي نبوده و تهديدي جدّي براي اسلام و مسلمين است.
2- از آنجا كه اعتقاد به تحريف، با مخدوش شدن قرآن مجيد - يعني محكمترين سند معارف اسلامي - برابر است؛ وظيفه علماي اسلام است كه با تمام توان از دامن زدن به اين مطالب خودداري كرده و از تبليغات نارواي ديگر جلوگيري نمايند.
3- روايات موجود در كتب شيعه و اهلسنّت كه برخي، از آنها تصور تحريف دارند به هيچ وجه بر تحريف قرآن دلالت نداشته و براي هيچ فرد مسلمان حجت نبوده و نزد همه عالمان شيعه و سني فاقد اعتبار است.
4- به دانشمنداني كه اين قبيل روايات، در كتابهاي آنان نقل شده نميتوان قول تحريف نسبت داد زيرا نقل رواياتي دليل قبول مفاد آن نيست، آنچه مهم است معتقدات رسمي مذاهب است.{8}
پی نوشتها:
[1]. لغتنامه، دهخدا، ج 4، ص 5663.
[2]. سوره حجر، آيه 9.
[3]. سوره فصلت، آيات 41 - 42.
[4]. اتقان، سيوطي، ج 1، ص 244.
[5]. همان.
[6]. الاَّ الرحمن، بلاغي، ج 1، ص 17 - 18.
[7]. مسند، احمد، ص182.
[8]. جهت اطلاع بيشتر ر. ك: رهآورد گفتمان، دستاورد 29 نشست علمي - تحقيقي علماي شيعه و سني، ص 27.
eporsesh.com
تحريف در لغت به معناي تغيير، تبديل، انقلاب، سرنگوني و واژگوني و انحراف سخن و يا چيزي ديگر، از حالت و وضع خود ميباشد.{1} در مورد قرآن وقوع تحريف ممكن است به دو صورت فرض شود؛ در فرض نخست، تحريف به معناي افزودن كلمه و يا جملهاي به قرآن به گونهاي كه معناي قرآن تغيير پيدا كند؛ كه تحريف به اين معنا به اتفاق همه مسلمانان اعم از شيعه و سني در قرآن واقع نشده است و به طور قطع و يقين، قرآني كه امروزه در دسترس ما قرار دارد همان وحي الهي و كلام خداست و هيچ كسي نتوانسته حتي جملهاي بر آن بيفزايد. به عبارت ديگر مصونيت قرآن از تحريف به اين معنا، از ضروريات اسلام است.
فرض دوم اين است كه چيزي از قرآن كم شده باشد يعني موضوع و يا آيهاي بر پيامبر نازل شده ولي به هنگام تدوين و گردآوري قرآن ثبت و ضبط نشده باشد و يا در گذر زمان از قرآن حذف شده باشد؛ چنين تحريفي نيز از ديدگاه اكثر عالمان و انديشمندان شيعه و سني براي قرآن رخ نداده است يعني قرآن مجيد از اين جهت نيز مصون و محفوظ است.
دلايل عدم تحريف قرآن كريم فراوان است كه براي رعايت اختصار، به چهار مورد از آن اشاره ميشود:
1- اسلام آخرين شريعت و پيامبر اكرم(ص) آخرين پيامبر خداست و قرآن كريم معجزه جاويد و دليل حقانيت و رسالت حضرت ختمي مرتبت، و راهنماي بشريت به سوي نور و هدايت است بنابراين در صورتي قرآن ميتواند چنين نقشي داشته باشد كه از دستبرد بشر و كم و زياد شدن محفوظ بماند؛ از اينرو خداوند متعال خود، وعده پاسداري و حفاظت قرآن را داده است: «اًّنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا الذِّكْرَ وَ اًّنَّا لَهُ لَحافِظُونَ»;{2} بيترديد، ما قرآن را نازل كردهايم و نگهبان آن خواهيم بود.
و نيز ميفرمايد: «... وَ اًِّنَّهُ لْكِتابٌ عَزيزٌ لايَأتيهِ الباطِلُ مِنْ بَيْنَ يَدَيْهِ و لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزيلٌ مِنْ حَكيمٍ حَميدٍ»;{3} و به راستي آن كتابي ارجمند است، از پيش روي آن و از پشت سرش باطل به سويش نميآيد. قرآن فرستاده خداوند درست كردار ستوده است.
2- مسلمانان صدر اسلام در حفظ، كتابت و تعليم قرآن اهتمام فراوان و فوقالعادهاي داشتند و بسياري از صحابه با عشق فراوان به حفظ قرآن ميپرداختند و بسياري از آنها حافظ بخشي از قرآن و يا تمام قرآن بودند.{4} از سوي ديگر مسلمانان با دغدغه و وسواس فراوان به جمعآوري و تدوين قرآن كريم پرداختند و تا يقين پيدا نميكردند كه آنچه تلاوت ميشود قرآن است آن را نمينوشتند.{5}
علامه محمدجواد بلاغي، پس از تبيين شيوه گردآوري قرآن چنين نتيجهگيري مينمايد: «در نتيجه، قرآن توسط هزاران حافظ قرآن حفظ و ضبط گرديد. در حقيقت هيچ پديده تاريخي مانند قرآن بدين پايه از تواتر نرسيده است. و بدينترتيب وعده الهي براي حفظ قرآن، تحقق پذيرفت».{6} به طور كامل روشن است كه هر كتابي در طول زمان همواره در اين حد، مورد توجه و مراقبت باشد، از تحريف و تغيير مصون و محفوظ خواهد ماند.
3- روايات متواتر و فراواني از طريق شيعه و سني وارد شده است كه طبق آن رسول خدا(ص) فرمود: «اًّنّي تَرَكْتُ فيكُمْ ما اًّنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدي كِتابَالله حَبْلٌ مَمْدوُدٌ مِنْ السَّمأِ اًّلي الأرْضِ وَ عَتْرَتي اهلبيتي لَنْ يُفْتَرقا حَتَّي يَرِدا عَلَي الحَوضَ فَانْظُروا كَيْفَ تَخْلِفوني فيها»;{7} من در ميان شما چيزي ميگذارم كه اگر پس از من به آن متمسك شويد هرگز گمراه نخواهيد شد، قرآن - كتاب خدا - كه همچون ريسماني از آسمان تا زمين امتداد يافته و عترتم - خاندانم - . اين دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در كنار حوض كوثر به من ملحق شوند، پس بنگريد در نبود من چگونه با آنها رفتار ميكنيد!
همچنان كه روشن است در اين روايات پيروي از كتاب خدا و عترت تا روز قيامت بر مسلمانان واجب شده است و وجوب پيروي از قرآن در صورتي موجه ميباشد كه قرآن از تحريف مصون و محفوظ مانده باشد چون در غير اين صورت قرآن از اعتبار و حجيت ساقط شده و پيروي از آن اطمينانآور نيست.
4- در روايات بسياري پيامبر(ص) و ائمهاطهار: به ما دستور دادهاند كه براي شناخت و تمييز روايات صحيح از روايات مجهول آنها را به قرآن عرضه كنيم و روشن است كه قرآن در صورتي ميتواند معيار كامل براي تشخيص احاديث صحيح از احاديث مجهول باشد، كه نه چيزي برآن افزوده و نه چيزي از آن كاسته شده باشد.
در رابطه با بخش آخر پرسش، نيز ميتوان گفت بيشتر علماي اهلسنت نيز مانند شيعه تحريف قرآن را نپذيرفتهاند و به مصونيت قرآن از تغيير و تحريف اعتقاد دارند و اگر چه رواياتي در منابع شيعه و سنّي مبني بر تحريف قرآن يافت ميشود ولي اكثر علما آنها را نپذيرفتهاند.
موضوع صيانت قرآن كريم از تحريف، در يكي از همايشهاي علمي - تحقيقي مورد بحث و بررسي علماي شيعه و سني قرار گرفته است. در مصوبات اين همايش با اتفاق نظرعلماي شيعه و سني چنين آمده است:
1- نسبت دادن تحريف قرآن از سوي هر يك از فرق اسلامي به فرقه ديگر به نفع هيچ يك از مذاهب اسلامي نبوده و تهديدي جدّي براي اسلام و مسلمين است.
2- از آنجا كه اعتقاد به تحريف، با مخدوش شدن قرآن مجيد - يعني محكمترين سند معارف اسلامي - برابر است؛ وظيفه علماي اسلام است كه با تمام توان از دامن زدن به اين مطالب خودداري كرده و از تبليغات نارواي ديگر جلوگيري نمايند.
3- روايات موجود در كتب شيعه و اهلسنّت كه برخي، از آنها تصور تحريف دارند به هيچ وجه بر تحريف قرآن دلالت نداشته و براي هيچ فرد مسلمان حجت نبوده و نزد همه عالمان شيعه و سني فاقد اعتبار است.
4- به دانشمنداني كه اين قبيل روايات، در كتابهاي آنان نقل شده نميتوان قول تحريف نسبت داد زيرا نقل رواياتي دليل قبول مفاد آن نيست، آنچه مهم است معتقدات رسمي مذاهب است.{8}
پی نوشتها:
[1]. لغتنامه، دهخدا، ج 4، ص 5663.
[2]. سوره حجر، آيه 9.
[3]. سوره فصلت، آيات 41 - 42.
[4]. اتقان، سيوطي، ج 1، ص 244.
[5]. همان.
[6]. الاَّ الرحمن، بلاغي، ج 1، ص 17 - 18.
[7]. مسند، احمد، ص182.
[8]. جهت اطلاع بيشتر ر. ك: رهآورد گفتمان، دستاورد 29 نشست علمي - تحقيقي علماي شيعه و سني، ص 27.
eporsesh.com
.jpg "غیرت چیست؟ اقسام غیرت کدامند؟ علل بی غیرتی چیست؟")
