پرسش :
درباره اعجاز علمي و لفظي قرآن توضيح دهيد.
پاسخ :
مفسران درباره اعجاز قرآن از ابعاد مختلف، به نكات جالبي اشاره كردهاند كه به بخشي از آنها اشاره ميشود:
1- اعجاز علمي؛ لازم است بدانيم كه قرآن در آيات متعددي، از مسائل مربوط به قوانين آفرينش طبيعت سخن گفته است قسمتي از اين حقايق علمي آن چنان مهم و دقيق است كه آن روز - نه در يونان و نه در غير آن - خبري از آنها نبود؛بلكه پس از قرنها با پيشرفت و ازدياد علوم اين اسرار كشف گرديد. نكته قابل توجه ديگر اين كه در قرون وسطي، تنها مردمي كه داراي علم و دانش بودند، مسلمانان بودند كه آفتاب تمدن علم و اخلاق را در ساير سرزمينها درخشان نمودند. (ر.ك، صفوةالعرفان، ص 119).
در اين جا نمونههاي چندي از آن آيات و مطالب ذكر شده در آنها بيان ميگردد:
1- آيه 19، سوره حجر: تركيب خاص نباتات ؛
2- آيه 22، همين سوره: تلقيح ميان نباتات ؛
3- آيه 3، سوره رعد: قانون ازدواج و تعميم آن به عالم نباتات ؛
4- آيه 53، سوره طه: موضوع حركت وضعي و انتقالي زمين؛
5- آيه 17، سوره رحمن: وجود يك قاره ديگر ؛
6- آيه 40، سوره معارج: اصل كروي بودن زمين ؛
7- آيه 164، سوره بقره: و آيه 5 سوره جائيه؛ ارتباط بين پديدههاي جوي.
2- گفتني است با توجه به اين كه قرآن يك كتاب انسان ساز و هدايتگر است تنها ممكن است در موارد نياز به مسائل علمي نيز اشاره بكند. اين اشارات جزئي، منبع الهام براي دانشمندان است گذشته از آن، قرآن هميشه مردم را به سير در روي زمين و مطالعه بر روي پديدههايآن فرا خوانده و حتي از امكان صعود به كرات ديگر خبر داده است قرآن همواره مردم را به تعقل و انديشه همراه با سعي و تلاش، سفارش كرده است. روشن است كه اينها زمينه و بستر را براي رشد و شكوفايي هر چه بيشتر علم و دانش آماده ميكنند. (اعجاز قرآن،علامه طباطبايي ؛ قرآن و آخرين، پيامبر آيت الله مكارم شيرازي ؛ الالهيات، آيت الله سبحاني، ج 3، ص 418، ترجمه بيان، علامه خوئي، ج 1، ص 117).
گستردگي معاني قرآن و موضوعات مختلفي كه در آن بيان شده ؛ نه تنها باعث پيشرفت مسلمانها در طول تاريخ از نظر علوم تجربي شده ؛ بلكه در ابعاد ديگري (همچون فلسفه، ادبيات، عرفان، حقوق، فقه، اخلاق، تاريخ و فرهنگ) براي دانشمندان منبع الهام گرديده است ؛ زيراقرآن در اغلب اين مسائل، افقهاي جديدي گشوده است. (ر.ك: مجموعه آثار، شهيد مطهري، ج 2، ص 211 به بعد).
به عنوان نمونه قرآن درباره نقش خود در تاريخ ميگويد: ما كنت تعلمها انت و لاقومك من قبل هذا پيش از اين نه تو و نه همه مردم عرب آن قصص رانميدانستيد{M (هود، آيه 49). هم چينن در رابطه با اخلاق نيكوي فردي (از قبيل شجاعت، استقامت، صبر، احسان، محبت و اخلاق اجتماعي از قبيل اتحاد، تواصي برحق، توصيه بر صبر، تعاون بر بر و تقوا ترك دشمني، امر به معروف و نهياز منكر) در آيات متعددي به طرح و بيان آنها پرداخته است.
در زمينه فلسفه نيز با بيان آياتي مانند «الله نورالسماوات و الارض»، «انتم الفقراء الي الله»، «قل هوالله احد» و... زمينهساز پيدايش مكتبهاي مختلفي در فلسفه اسلامي ميشود.
قرآن در رابطه با عرفان ميفرمايد: ان الله مع الذين اتقوا والذين هم محسنون (نحل، آيه 128) و انا لله و انااليه راجعون (بقره،آيه 156) و الي ربك منتهاها (نازعات، آيه 44). پيامبر(ص) نيز در حديثي ميفرمايد: ان لي مع الله حالات لايحتملها ملك مقرب و لا نبيمرسل (عرفان اسلامي حسين انصاريان، ح 1 ص 6). حضرت زين العابدين(ع) نيز ميفرمايد: بك عرفتك و انت دللتني ؛ من به تو شناختم تو راو تو مرا هدايت نمودي{M. (قسمتي از دعاي ابو حمزه ثمالي).
برخي از علماي با همت گذاشتن بر معرب و مبني بودن اسما، افعال و حروف موجود در قرآن موجب پيدايش «علم نحو»، گروهي ديگر با اهتمام به الفاظ و كشف معاني و مفاهيم آن باعث پديد آمدن «علم تفسير»، عدهاي ديگر با دقت در دلايل عقلي و نظري آن سبب به وجودآمدن «علم كلام» و برخي نيز با تامل در معاني خطاب خداوند، زمينه را براي تدوين «علم اصول فقه و علم فقه» پديد آوردند. (ر.ك سيوطي، ترجمه الاتقان، ج 2، ص 397، نشر امير كبير).
2- اعجاز لفظي، به گفته قرآن پژوهان قرآن از نظر الفاظ و تركيب (همانند معاني و مفاهيم آن) از اعجاز برخوردار است، يعني شيوهاي كه در آن براي بيان مطالب به كار رفته معجزه به شمار ميرود. الفاظ به كار رفته در قرآن از بهترين و متقنترين شيوه و اسلوب بيان مياناعراب برخوردار است عربها نيز از پديدآوردن آن عاجز اند اما آنچه كه در اين ميان اهميت بيشتري دارد، بررسي نقش اين شيوه در پيشرفت و پيدايش علوم مختلف در ميان انسانها است. البته عربها در زمينه سخن گفتن در مرتبه عالي قرار داشتند، ولي بدون ترديد با تحدي(مبارزهطلبي) قرآن در اين باره به عجز خود پي بردند. قرآن تأثير زيادي در خلق سخنان بزرگان داشته است؛ مانند كلمات گهربار علي(ع) در نهج البلاغه و دعاهاي بلند مرتبه امام زين العابدين(ع) در صحيفه سجاديه كه همه از قرآن كريم الهام گرفتهاند افزون بر آن پيشرفتهاي عظيم وشگرفي كه در ابعاد مختلف سه گانه سخن (معاني، بيان و بديع) حاصل شده، همه ناشي از تفكر و مطالعه درباره آيات قرآن كريم است. ازاينرو ميتوان گفت: بيترديد رمز جاودانگي هر كتابي، مرهون مقدار استفاده نويسنده آن از قرآن كريم است ؛ زيرا قرآن عاليترين معاني را درشيرينترين الفاظ قالب ريزي كرده و در جاي خود به كار برده است.
eporsesh.com
مفسران درباره اعجاز قرآن از ابعاد مختلف، به نكات جالبي اشاره كردهاند كه به بخشي از آنها اشاره ميشود:
1- اعجاز علمي؛ لازم است بدانيم كه قرآن در آيات متعددي، از مسائل مربوط به قوانين آفرينش طبيعت سخن گفته است قسمتي از اين حقايق علمي آن چنان مهم و دقيق است كه آن روز - نه در يونان و نه در غير آن - خبري از آنها نبود؛بلكه پس از قرنها با پيشرفت و ازدياد علوم اين اسرار كشف گرديد. نكته قابل توجه ديگر اين كه در قرون وسطي، تنها مردمي كه داراي علم و دانش بودند، مسلمانان بودند كه آفتاب تمدن علم و اخلاق را در ساير سرزمينها درخشان نمودند. (ر.ك، صفوةالعرفان، ص 119).
در اين جا نمونههاي چندي از آن آيات و مطالب ذكر شده در آنها بيان ميگردد:
1- آيه 19، سوره حجر: تركيب خاص نباتات ؛
2- آيه 22، همين سوره: تلقيح ميان نباتات ؛
3- آيه 3، سوره رعد: قانون ازدواج و تعميم آن به عالم نباتات ؛
4- آيه 53، سوره طه: موضوع حركت وضعي و انتقالي زمين؛
5- آيه 17، سوره رحمن: وجود يك قاره ديگر ؛
6- آيه 40، سوره معارج: اصل كروي بودن زمين ؛
7- آيه 164، سوره بقره: و آيه 5 سوره جائيه؛ ارتباط بين پديدههاي جوي.
2- گفتني است با توجه به اين كه قرآن يك كتاب انسان ساز و هدايتگر است تنها ممكن است در موارد نياز به مسائل علمي نيز اشاره بكند. اين اشارات جزئي، منبع الهام براي دانشمندان است گذشته از آن، قرآن هميشه مردم را به سير در روي زمين و مطالعه بر روي پديدههايآن فرا خوانده و حتي از امكان صعود به كرات ديگر خبر داده است قرآن همواره مردم را به تعقل و انديشه همراه با سعي و تلاش، سفارش كرده است. روشن است كه اينها زمينه و بستر را براي رشد و شكوفايي هر چه بيشتر علم و دانش آماده ميكنند. (اعجاز قرآن،علامه طباطبايي ؛ قرآن و آخرين، پيامبر آيت الله مكارم شيرازي ؛ الالهيات، آيت الله سبحاني، ج 3، ص 418، ترجمه بيان، علامه خوئي، ج 1، ص 117).
گستردگي معاني قرآن و موضوعات مختلفي كه در آن بيان شده ؛ نه تنها باعث پيشرفت مسلمانها در طول تاريخ از نظر علوم تجربي شده ؛ بلكه در ابعاد ديگري (همچون فلسفه، ادبيات، عرفان، حقوق، فقه، اخلاق، تاريخ و فرهنگ) براي دانشمندان منبع الهام گرديده است ؛ زيراقرآن در اغلب اين مسائل، افقهاي جديدي گشوده است. (ر.ك: مجموعه آثار، شهيد مطهري، ج 2، ص 211 به بعد).
به عنوان نمونه قرآن درباره نقش خود در تاريخ ميگويد: ما كنت تعلمها انت و لاقومك من قبل هذا پيش از اين نه تو و نه همه مردم عرب آن قصص رانميدانستيد{M (هود، آيه 49). هم چينن در رابطه با اخلاق نيكوي فردي (از قبيل شجاعت، استقامت، صبر، احسان، محبت و اخلاق اجتماعي از قبيل اتحاد، تواصي برحق، توصيه بر صبر، تعاون بر بر و تقوا ترك دشمني، امر به معروف و نهياز منكر) در آيات متعددي به طرح و بيان آنها پرداخته است.
در زمينه فلسفه نيز با بيان آياتي مانند «الله نورالسماوات و الارض»، «انتم الفقراء الي الله»، «قل هوالله احد» و... زمينهساز پيدايش مكتبهاي مختلفي در فلسفه اسلامي ميشود.
قرآن در رابطه با عرفان ميفرمايد: ان الله مع الذين اتقوا والذين هم محسنون (نحل، آيه 128) و انا لله و انااليه راجعون (بقره،آيه 156) و الي ربك منتهاها (نازعات، آيه 44). پيامبر(ص) نيز در حديثي ميفرمايد: ان لي مع الله حالات لايحتملها ملك مقرب و لا نبيمرسل (عرفان اسلامي حسين انصاريان، ح 1 ص 6). حضرت زين العابدين(ع) نيز ميفرمايد: بك عرفتك و انت دللتني ؛ من به تو شناختم تو راو تو مرا هدايت نمودي{M. (قسمتي از دعاي ابو حمزه ثمالي).
برخي از علماي با همت گذاشتن بر معرب و مبني بودن اسما، افعال و حروف موجود در قرآن موجب پيدايش «علم نحو»، گروهي ديگر با اهتمام به الفاظ و كشف معاني و مفاهيم آن باعث پديد آمدن «علم تفسير»، عدهاي ديگر با دقت در دلايل عقلي و نظري آن سبب به وجودآمدن «علم كلام» و برخي نيز با تامل در معاني خطاب خداوند، زمينه را براي تدوين «علم اصول فقه و علم فقه» پديد آوردند. (ر.ك سيوطي، ترجمه الاتقان، ج 2، ص 397، نشر امير كبير).
2- اعجاز لفظي، به گفته قرآن پژوهان قرآن از نظر الفاظ و تركيب (همانند معاني و مفاهيم آن) از اعجاز برخوردار است، يعني شيوهاي كه در آن براي بيان مطالب به كار رفته معجزه به شمار ميرود. الفاظ به كار رفته در قرآن از بهترين و متقنترين شيوه و اسلوب بيان مياناعراب برخوردار است عربها نيز از پديدآوردن آن عاجز اند اما آنچه كه در اين ميان اهميت بيشتري دارد، بررسي نقش اين شيوه در پيشرفت و پيدايش علوم مختلف در ميان انسانها است. البته عربها در زمينه سخن گفتن در مرتبه عالي قرار داشتند، ولي بدون ترديد با تحدي(مبارزهطلبي) قرآن در اين باره به عجز خود پي بردند. قرآن تأثير زيادي در خلق سخنان بزرگان داشته است؛ مانند كلمات گهربار علي(ع) در نهج البلاغه و دعاهاي بلند مرتبه امام زين العابدين(ع) در صحيفه سجاديه كه همه از قرآن كريم الهام گرفتهاند افزون بر آن پيشرفتهاي عظيم وشگرفي كه در ابعاد مختلف سه گانه سخن (معاني، بيان و بديع) حاصل شده، همه ناشي از تفكر و مطالعه درباره آيات قرآن كريم است. ازاينرو ميتوان گفت: بيترديد رمز جاودانگي هر كتابي، مرهون مقدار استفاده نويسنده آن از قرآن كريم است ؛ زيرا قرآن عاليترين معاني را درشيرينترين الفاظ قالب ريزي كرده و در جاي خود به كار برده است.
eporsesh.com
