پرسش :

صنيع الدوله که بود و چه نقشی در مشروطه داشت؟

پاسخ :
از شخصيت هاى غرب گرايى كه در دو عرصه ى فكرى و سياسى فعاليت مى كرد، صنيع الدوله، داماد مظفرالدين شاه بود. او پسر بزرگ مخبرالدوله بود كه در سال 1273 ق. به دنيا آمد و به سال 1288 ق. براى تحصيل به مدرسه ى دارالفنون رفت و به سال 1293 ق. براى ادامه ى تحصيل به آلمان مهاجرت كرد و پس از أخذ مدرك معدن شناسى در سال 1308 ق. به تهران بازگشت و بعد از مدتى كار در عرصه ى صنعت، به وزارت خزانه رسيد.[1]
از شواهد به دست مى آيد كه مشروطه خواهى او بيش از هر چيز مربوط به ارتباط با استادان آلمانى و فضاى حاكم بر دارالفنون و كشور آلمان بوده است. وى جزء مستشاران مظفرالدين شاه به شمار مى آمد[2] و به طور طبيعى در ترغيب شاه به پذيرش حكومت قانون و پارلمان نقش داشت و، در حقيقت، رابط ميان دربار و متحصّنان در سفارت انگليس بود، به طورى كه نوشته اند:
موقعى كه مردم به سفارت انگليس پناهنده شدند، نمايندگانى به طور محرمانه به منظور استمداد فكرى نزد صنيع الدوله فرستادند.[3]
پس از عزل عين الدوله و تثبيت فرمان مشروطيت، صنيع الدوله به اتفاق محتشم السلطنه و مخبرالسلطنه از سوى مشيرالدوله مأمور نوشتن نظام نامه ى انتخابات شدند. وى رياست اين كميته را بر عهده داشت و در انتخابات دوره ى اول از سوى اعيان و ملاّكين وارد مجلس شد و به اتفاق آراى نمايندگان دوره ى اول مجلس، به رياست مجلس برگزيده شد[4]. وى از كسانى بود كه بر وكلا تأثير فكرى داشت و در تبيين حكومت مشروطه براى مردم نقش درخورى آفريد.[5]
پی نوشتها:
[1]. ر.ك: صفايى، رهبران مشروطه، ج 1، ص 362 ـ 365.
[2]. همان.
[3]. حسن معاصر، تاريخ استقرار مشروطيت در ايران، ص 146.
[4]. همان، ص 146.
[5]. ر.ك: ابراهيم صفايى، رهبران مشروطه، ج 1، ص 371.
منبع: از عدالت خانه تا مشروطه ى غربى، جواد سليمانى، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه قم (1384).