پرسش :
به اعتقاد ما شيعيان در هر دوره اي بايد حجتي وجود داشته باشد، با اين حساب در دوران بين حضرت عيسي (عليه السلام) و حضرت محمد (صلي الله عليه وآله) چه كسي حجت بوده است؟ در صورتي كه گفته شود قسيسين همان حجت هستند در اين صورت نبايد بر انجيل كه به دست آنها نوشته شده است ايراد گرفت( يكي از اشكالات وارده بر انجيل آن است كه از سوي خدا وحي نشده بلكه به دست قسيسين نوشته شده است)؟
پاسخ :
1ـ نخست باید توجّه داشت که لفظ حجّت ، اعمّ از نبی است و شامل اوصیای انبیاء نیز می شود چه آن اوصیاء امام مصطلح باشند یا نه. همچنین باید متوجّه بود که در اعتقاد شیعه آنچه ضروری است وجود حجّت الهی است نه ظاهر و شناخته شده بودن او.
2ـ طبق برخی آیات و روایات ، تنی چند از حجج سابق خداوند متعال تا زمان حاضر نیز زنده اند که حضرت خضر (ع) مشهورترین ایشان است. لذا از این زاویه می توان گفت که در فاصله ی حضرت عیسی (ع) و رسول اکرم (ص) نیز حجّت معصوم حضور داشته است.
3ـ روایات چندی در جوامع روایی شیعه وجود دارند که نشان می دهند در فاصله ی حضرت عیسی (ع) و رسول اکرم (ص) حجج الهی موجود بوده اند ؛ لکن تعداد زیادی از آنها به صورت پنهانی و غیر معروف زندگی می کرده اند. برخی از اینها نبی و برخی دیگر وصی بوده اند. در سطور زیر به پاره ای از این روایات اشاره می شود ؛ البته قبل از ذکر روایات لازم به ذکر است که اینگونه روایات نیازمند تحقیقات وسیع سندی و محتوایی و تاریخی می باشند که متأسفانه کمتر به این مقوله پرداخته شده. این مقال کوتاه را هم جای چنین تحقیق پردامنه ای نیست ؛ لذا تنها به ذکر پاره ای روایات مربوطه بسنده می کنیم.
الف ـ امیر مومنان (ع) بعد از تلاوت کریمه ی « يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ» فرمودند: « ... وَ مَا بَرِحَ لِلَّهِ عَزَّتْ آلَاؤُهُ فِي الْبُرْهَةِ بَعْدَ الْبُرْهَةِ وَ فِي أَزْمَانِ الْفَتَرَاتِ عِبَادٌ نَاجَاهُمْ فِي فِكْرِهِمْ وَ كَلَّمَهُمْ فِي ذَاتِ عُقُولِهِمْ فَاسْتَصْبَحُوا بِنُورِ يَقَظَةٍ فِي [الْأَسْمَاعِ وَ الْأَبْصَارِ الْأَبْصَارِ وَ الْأَسْمَاعِ وَ الْأَفْئِدَةِ يُذَكِّرُونَ بِأَيَّامِ اللَّهِ وَ يُخَوِّفُونَ مَقَامَهُ بِمَنْزِلَةِ الْأَدِلَّةِ فِي الْفَلَوَاتِ مَنْ أَخَذَ الْقَصْدَ حَمِدُوا إِلَيْهِ طَرِيقَهُ وَ بَشَّرُوهُ بِالنَّجَاةِ وَ مَنْ أَخَذَ يَمِيناً وَ شِمَالًا ذَمُّوا إِلَيْهِ الطَّرِيقَ وَ حَذَّرُوهُ مِنَ الْهَلَكَةِ وَ كَانُوا كَذَلِكَ مَصَابِيحَ تِلْكَ الظُّلُمَاتِ وَ أَدِلَّةَ تِلْكَ الشُّبُهَات. ـــــــ ... خداوند كه نعمتهاى او گران قدر است، در دورانهاى مختلف روزگار، و در دوران نبود رسولان الهی ، بندگانى داشته كه با آنان در گوش جانشان زمزمه مىكرد ، و در درون عقلشان با آنان سخن مىگفت.آنان چراغ هدايت را با نور بيدارى در گوشها و ديدهها و دلها بر مىافروختند، روزهاى خدايى را به ياد مىآورند و مردم را از جلال و بزرگى خدا مىترساندند.آنان نشانههاى روشن خدا در بيابانهايند، آن را كه راه ميانه در پيش گرفت مىستودند، و به رستگارى بشارت مىدادند، و روش آن را كه به جانب چپ يا راست كشانده مىشد، زشت مىشمردند، و از نابودى هشدار مىدادند، همچنان چراغ تاريكىها، و راهنماى پرتگاهها بودند.» (نهج البلاغة ، خطبه 222)
ب ـ امام صادق(ع) فرمودند: « بَقِيَ النَّاسُ بَعْدَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ع خَمْسِينَ سَنَةً وَ مِائَتَيْ سَنَةٍ بِلَا حُجَّةٍ ظَاهِرَةٍ . ــــــــ مردم بعد از حضرت عیسی بن مریم (ع) دویست و پنجاه سال بدون حجّت ظاهری باقی ماندند.» (بحارالأنوار ، ج14 ، ص347)
از کلام امام (ع) چنین استفاده می شود که در این مدّت ــ که تقریباً نصف زمان فترت است ــ حجّت الهی وجود داشته است لکن ظاهر نبوده است. مفاد این حدیث در حدیث بعدی روشنتر و مفصّلتر بیان شده است.
ج ـ امام صادق (ع) فرمودند: « كَانَ بَيْنَ عِيسَى ع وَ بَيْنَ مُحَمَّدٍ ص خَمْسُمِائَةِ عَامٍ مِنْهَا مِائَتَانِ وَ خَمْسُونَ عَاماً لَيْسَ فِيهَا نَبِيٌّ وَ لَا عَالِمٌ ظَاهِرٌ قُلْتُ فَمَا كَانُوا قَالَ كَانُوا مُسْتَمْسِكِينَ بِدِينِ عِيسَى قُلْتُ فَمَا كَانُوا قَالَ مُؤْمِنِينَ ثُمَ قَالَ ع وَ لَا تَكُونُ الْأَرْضُ إِلَّا وَ فِيهَا عَالِمٌ ـــــــــ بین عیسی (ع) و محمّد (ص) پانصد سال فاصله بود. در دویست و پنجاه سال آن نه پیامبری بود و نه عالم ظاهری. روای گوید: گفتم: در اين مدّت مردم چه مىكردند؟ فرمود به دين عيسى عليه السّلام عمل مىكردند، گفتم: چه حالى داشتند؟ فرمود: مؤمن بودند، سپس فرمود: زمين هيچ گاه از عالم خالى نمىماند.» (كمال الدين و تمام النعمة، شیخ صدوق ، ج1، ص161)
در این روایت ، ظاهراً مراد از عالم ، عالم به دین و شریعت الهی از راه الهام الهی است که علمش مصون از خطا باشد. لذا همواره حاملان دین حقّ وجود داشته اند لکن در دوره هایی معروف و شناخته شده برای همگان نبوده اند.
شیخ صدوق در ادامه افزوده است: « و يكى از آن كسانى كه در جستجوى حجت الهى در اطراف زمين سفرها كرد سلمان فارسى بود که پى در پى از عالمى به عالم ديگر منتقل مىشد و از فقيهى به فقيه ديگر ؛ و پيوسته از اسرار و رموز حجت آينده بحث مي كرد و به اخبار انبياء گذشته استدلال مىجست و انتظار قيام سيد اولين و آخرين محمد (ص) را چهار صد سال در دل داشت تا آن كه مژده ی ولادت وی را دريافت و چون يقين فرج كرد به سوى سرزمين عربستان و تهامه رهسپار شد و اسير گرديد.»
شیخ صدوق در ادامه جریانی طولانی از زندگی سلمان فارسی به نقل از خود او حکایت نموده که طبق آن نقل خود سلمان فارسی نیز در زمان فترت از حجج الهی بوده و بخشی از ودایع الهی را حمل می نموده است.
د ـ شیخ صدوق در کتاب كمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص225 ، از نبی اکرم (ص) نقل کرده که :
« چون خواست عیسی را بالا برد به او وحى نمود كه نور و حكمت و علم كتاب خدا را به شمعون بن حمون الصفا كه جانشين او بر مؤمنان بود بسپارد و او نيز چنين كرد. پس شمعون نيز پيوسته در ميان قوم خود اوامر خداى تعالى را اجرا مىكرد و از گفتههاى عيسى عليه السّلام در ميان بنى اسرائيل پيروى كرده و با كفّار مجاهده مىنمود و هر كس كه از او اطاعت كرده و آنچه را كه او آورده بود باور داشت مؤمن بود، و هر كس كه او را انكار كرده و نافرمانى مىنمود كافر بود ؛ تا آنكه خداى تعالى او را رهائى بخشيد و پيامبرى از صالحين را در ميان بندگانش مبعوث فرمود كه نامش يحيى بن زكريا بود و در اين هنگام از پادشاهى اردشير ابن اشکاس چهارده سال و ده ماه گذشته بود و در سال هشتم سلطنت او يهوديان يحيى ابن زكريا را كشتند و چون خداى تعالى خواست او را قبض روح كند به او وحى فرمود كه وصايّت را در ميان فرزندان شمعون قرار دهد و حواريّون و اصحاب عيسى عليه السّلام را فرمان داد كه با او همراهی كنند و آنان نيز چنين كردند. در اين اوقات شاپور فرزند اردشير به مدّت سى سال سلطنت كرد تا آنكه خداى تعالى او را كشت و در این هنگام علم و نور خدا و تفصيل حكمتش در يعقوب فرزند شمعون بود و حواريّون عيسى عليه السّلام همراه او بودند و در اين هنگام بختنصّر يك صد و هشتاد و هفت سال پادشاهى كرد و هفتاد هزار سرباز يهودى را به خونخواهى يحيى بن زكريا كشت و بيت المقدس را خراب كرد و يهوديان در شهرها پراكنده شدند و در سال چهل و هفتم سلطنتش خداى تعالى عُزير را به پيامبرى برانگيخت تا بر همان قريههائى كه اهل آن را اماته فرمود و سپس احيا كرد، پيامبرى كند و آنها از قريههاى پراكندهاى بودند و از مرگ ترسيدند و فرار كردند و در كنار عُزير فرود آمدند و مؤمن بودند، عزير هم به نزد ايشان آمد و شد مىكرد و كلام و ايمانشان را مىشنيد و به واسطه آن دوستشان مىداشت و با آنها برادرى مىكرد، يك روز از ميان آنها غايب شد و چون برگشت ديد كه همه افتاده و مردهاند، و بر آنها اندوهگين شد و گفت: «چگونه خداوند اينها را پس از مردن زنده كند؟» تعجّب كرده بود كه همه آنها در يك روز مردهاند، در اين هنگام خداى تعالى او را نيز بميراند، پس يك صد سال در ميان آنها بود تا آنكه خداوند همه آنها را زنده كرد و آنها صد هزار رزمنده بودند، سپس همه آنها را به دست بختنصّر به كشتن داد و هيچ يك از آنان رهايى نيافت. پس از آن مهرقيه فرزند بختنصّر شانزده سال و بيست روز پادشاهى كرد و در مدّت پادشاهى خود دانيال را دستگير كرد و چاهى حفر كرد و دانيال و اصحاب و شيعيانش را در آن افكند و بر سر آنها آتش ريخت، امّا چون ديد كه آتش نزديك آنها نمىشود و آنها را نمىسوزاند ايشان را به چاه شيران و درندگان افكند و به هر شكل ممكن آنها را عذاب مىكرد و خداى تعالى آنها را از دست اين ظالم خلاصى بخشيد و ايشان همان كسانى هستند كه خداى تعالى در كتاب عزيزش از آنها ياد كرده و فرموده: «كشته شوند ياران حفرهها، آن آتش فروزان» و چون خداى تعالى خواست كه دانيال را قبض روح كند بدو فرمان داد كه نور و حكمت خدا را به فرزندش مكيخا دهد و او نيز چنين كرد و در اين اوقات هرمز شصت و سه سال و سه ماه و چهار روز سلطنت كرد و پس از او بهرام بيست و شش سال پادشاهى كرد و ولىّ امر خداوند مكيخا فرزند دانيال و اصحاب مؤمن و شيعيان صدّيق او بودند، امّا آنها در آن زمان نمىتوانستند ايمانشان را ظاهر ساخته و از آن سخن بگويند و بعد از آن بهرام فرزند بهرام به مدّت هفت سال پادشاهى كرد و در زمان او در سلسله رسولان انقطاع حاصل شد و فترت پديد آمد، امّا ولىّ امر خداوند همان مكيخا فرزند دانيال و اصحاب مؤمن او بودند. و چون خداى تعالى خواست كه او را قبض روح كند، در خواب بدو وحى كرد كه نور و حكمت خدا را در اختيار فرزندش انشو قرار دهد. و فترت بين عيسى و محمّد عليهما السّلام چهار صد و هشتاد سال به طول انجاميد و اولياى خداى تعالى در زمين و در اين مدّت فرزندان انشو بن مكيخا بودند كه يكى بعد از ديگری مواريث نبوّت را به ارث مىبردند و خداى تعالى آنان را بر مىگزيد تا آنكه شاپور فرزند هرمز هفتاد و دو سال سلطنت كرد و او اوّل كسى بود كه تاج را ساخت و آن را بر سر نهاد و ولى امر خدا همچنان انشو بن مكيخا بود و بعد از آن اردشير برادر شاپور دو سال پادشاهى كرد و در زمان او خداى تعالى اصحاب كهف و رقيم را برانگيخت و در اين هنگام ولىّ امر خدا در زمين دسيخا بن انشو بن مكيخا بود و شاپور فرزند اردشير نيز پنجاه سال سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در آن زمان همان دسيخا بن انشو بن مكيخا بود و پس از او يزدگرد فرزند شاپور بيست و يك سال و پنج ماه و نوزده روز سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در زمين دسيخا عليه السّلام بود ؛ و چون خداى تعالى خواست كه دسيخا را قبض روح كند در خواب بدو وحى كرد كه علم و نور خدا و تفصيل حكمتش را به نسطورس بن دسيخا بسپارد و او نيز چنين كرد و در اين زمان بهرام گور بيست و شش سال و سه ماه و هجده روز پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در زمان او نسطورس بن دسيخا بود و بعد از آن يزدگرد فرزند بهرام بيست و هشت سال و سه ماه و هجده روز پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در روزگار او در زمين نسطورس بن دسيخا بود.
آنگاه فيروز فرزند يزدگرد فرزند بهرام بيست و هفت سال پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در آن روز نسطورس بن دسيخا و اصحاب با ايمانش بودند و چون خداى تعالى اراده فرمود كه او را قبض روح كند در خواب بدو وحى كرد كه علم و نور خدا و حكمت و كتب او را به مرعيدا بسپارد و در آن زمان بلاش فرزند فيروز چهار سال پادشاهى كرد و ولىّ امر خداى تعالى مرعيدا بود و بعد از او قباد فرزند فيروز چهل و سه سال پادشاهى كرد و پس از او جاماسب برادر قباد چهل و شش سال سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در روزگار او در زمين مرعيدا بود، بعد از او كسرى فرزند قباد چهل و شش سال و هشت ماه پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در آن روزگار مرعيدا عليه السّلام و اصحاب و شيعيان او مؤمنان بودند و چون خداى تعالى اراده فرمود كه مرعيدا را قبض روح كند در خواب بدو وحى كرد كه نور و حكمت خدا را به بحيراى راهب بسپارد، و او نيز چنين كرد، در اين زمان هرمز فرزند كسرى سى و هشت سال سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در آن هنگام بحيرى و اصحاب و شيعيان او و مؤمنان بودند، بعد از آن كسرى فرزند هرمز پسر پرويز پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در آن دوره در زمين بحيرى بود تا آنكه مدّت طولانى شد و وحى منقطع گرديد و نعمات را خفيف شمردند و مستحقّ بلايا شدند و دين مندرس شد و نماز ترك گرديد و ساعت نزديك شد و فرقهها بسيار شدند و مردم در حيرت و ظلمت و اديان مختلف و امور پراكنده و راههاى پوشيده واقع شدند، و اين قرنها سپرى شد، در آغاز مردم بر دين پيامبرشان بودند، امّا در پايان مردم نعمت خدا را به كفر و طاعت او را به دشمنى تبديل كردند و در اين زمان بود كه خداى تعالى براى نبوّت و رسالت خود شخصى را برگزيد كه از شجره مشرّفه طيّبه و جرثومه مثمره بود، كسى را كه در علم سابق و قول نافذش پيش از آفرينش برگزيده بود و او را نهايت برگزيدگان و غايت منتخبان و معدن خاصّان خود قرار داده بود، يعنى محمّد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم كه او را به نبوّت مختصّ گردانيد و به رسالت برگزيد و حقّ را با دين او مستظهر كرد تا بين عباد اللَّه حكم كند و در راه حقّ عطاى جزيل بخشد و با دشمنان پروردگار زمين و آسمان كارزار كند و خداى تعالى نيز براى محمد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم علم پيشينيان را گرد آورد و قرآن حكيم را كه به زبان عربى مبين بود بر آن افزود، كتابى كه باطل از پيش و پس بر آن وارد نشود، از جانب حكيم حميد فرو فرستاده شده است و در آن خبر پيشينيان و علم آيندگان است. »
4ـ بنا بر آنچه گفته شد معلوم می شود که قسسين و نویسندگان اناجیل هیچکدام جزء اوصیاء انبیاء و حجج الهی نبوده اند و نوشته های آنها نیز حجّت نیست. همچنین اینکه اناجیل فعلی همان دست نوشته های یوحنّا و متّی و مرقس و لوقا باشد ، خود این نیز جای تردید دارد ؛ چرا که اناجیل فعلی فاقد سند متواترند. لذا اسناد اینها به آن اشخاص نیز چندان معلوم نیست.
1ـ نخست باید توجّه داشت که لفظ حجّت ، اعمّ از نبی است و شامل اوصیای انبیاء نیز می شود چه آن اوصیاء امام مصطلح باشند یا نه. همچنین باید متوجّه بود که در اعتقاد شیعه آنچه ضروری است وجود حجّت الهی است نه ظاهر و شناخته شده بودن او.
2ـ طبق برخی آیات و روایات ، تنی چند از حجج سابق خداوند متعال تا زمان حاضر نیز زنده اند که حضرت خضر (ع) مشهورترین ایشان است. لذا از این زاویه می توان گفت که در فاصله ی حضرت عیسی (ع) و رسول اکرم (ص) نیز حجّت معصوم حضور داشته است.
3ـ روایات چندی در جوامع روایی شیعه وجود دارند که نشان می دهند در فاصله ی حضرت عیسی (ع) و رسول اکرم (ص) حجج الهی موجود بوده اند ؛ لکن تعداد زیادی از آنها به صورت پنهانی و غیر معروف زندگی می کرده اند. برخی از اینها نبی و برخی دیگر وصی بوده اند. در سطور زیر به پاره ای از این روایات اشاره می شود ؛ البته قبل از ذکر روایات لازم به ذکر است که اینگونه روایات نیازمند تحقیقات وسیع سندی و محتوایی و تاریخی می باشند که متأسفانه کمتر به این مقوله پرداخته شده. این مقال کوتاه را هم جای چنین تحقیق پردامنه ای نیست ؛ لذا تنها به ذکر پاره ای روایات مربوطه بسنده می کنیم.
الف ـ امیر مومنان (ع) بعد از تلاوت کریمه ی « يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ» فرمودند: « ... وَ مَا بَرِحَ لِلَّهِ عَزَّتْ آلَاؤُهُ فِي الْبُرْهَةِ بَعْدَ الْبُرْهَةِ وَ فِي أَزْمَانِ الْفَتَرَاتِ عِبَادٌ نَاجَاهُمْ فِي فِكْرِهِمْ وَ كَلَّمَهُمْ فِي ذَاتِ عُقُولِهِمْ فَاسْتَصْبَحُوا بِنُورِ يَقَظَةٍ فِي [الْأَسْمَاعِ وَ الْأَبْصَارِ الْأَبْصَارِ وَ الْأَسْمَاعِ وَ الْأَفْئِدَةِ يُذَكِّرُونَ بِأَيَّامِ اللَّهِ وَ يُخَوِّفُونَ مَقَامَهُ بِمَنْزِلَةِ الْأَدِلَّةِ فِي الْفَلَوَاتِ مَنْ أَخَذَ الْقَصْدَ حَمِدُوا إِلَيْهِ طَرِيقَهُ وَ بَشَّرُوهُ بِالنَّجَاةِ وَ مَنْ أَخَذَ يَمِيناً وَ شِمَالًا ذَمُّوا إِلَيْهِ الطَّرِيقَ وَ حَذَّرُوهُ مِنَ الْهَلَكَةِ وَ كَانُوا كَذَلِكَ مَصَابِيحَ تِلْكَ الظُّلُمَاتِ وَ أَدِلَّةَ تِلْكَ الشُّبُهَات. ـــــــ ... خداوند كه نعمتهاى او گران قدر است، در دورانهاى مختلف روزگار، و در دوران نبود رسولان الهی ، بندگانى داشته كه با آنان در گوش جانشان زمزمه مىكرد ، و در درون عقلشان با آنان سخن مىگفت.آنان چراغ هدايت را با نور بيدارى در گوشها و ديدهها و دلها بر مىافروختند، روزهاى خدايى را به ياد مىآورند و مردم را از جلال و بزرگى خدا مىترساندند.آنان نشانههاى روشن خدا در بيابانهايند، آن را كه راه ميانه در پيش گرفت مىستودند، و به رستگارى بشارت مىدادند، و روش آن را كه به جانب چپ يا راست كشانده مىشد، زشت مىشمردند، و از نابودى هشدار مىدادند، همچنان چراغ تاريكىها، و راهنماى پرتگاهها بودند.» (نهج البلاغة ، خطبه 222)
ب ـ امام صادق(ع) فرمودند: « بَقِيَ النَّاسُ بَعْدَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ع خَمْسِينَ سَنَةً وَ مِائَتَيْ سَنَةٍ بِلَا حُجَّةٍ ظَاهِرَةٍ . ــــــــ مردم بعد از حضرت عیسی بن مریم (ع) دویست و پنجاه سال بدون حجّت ظاهری باقی ماندند.» (بحارالأنوار ، ج14 ، ص347)
از کلام امام (ع) چنین استفاده می شود که در این مدّت ــ که تقریباً نصف زمان فترت است ــ حجّت الهی وجود داشته است لکن ظاهر نبوده است. مفاد این حدیث در حدیث بعدی روشنتر و مفصّلتر بیان شده است.
ج ـ امام صادق (ع) فرمودند: « كَانَ بَيْنَ عِيسَى ع وَ بَيْنَ مُحَمَّدٍ ص خَمْسُمِائَةِ عَامٍ مِنْهَا مِائَتَانِ وَ خَمْسُونَ عَاماً لَيْسَ فِيهَا نَبِيٌّ وَ لَا عَالِمٌ ظَاهِرٌ قُلْتُ فَمَا كَانُوا قَالَ كَانُوا مُسْتَمْسِكِينَ بِدِينِ عِيسَى قُلْتُ فَمَا كَانُوا قَالَ مُؤْمِنِينَ ثُمَ قَالَ ع وَ لَا تَكُونُ الْأَرْضُ إِلَّا وَ فِيهَا عَالِمٌ ـــــــــ بین عیسی (ع) و محمّد (ص) پانصد سال فاصله بود. در دویست و پنجاه سال آن نه پیامبری بود و نه عالم ظاهری. روای گوید: گفتم: در اين مدّت مردم چه مىكردند؟ فرمود به دين عيسى عليه السّلام عمل مىكردند، گفتم: چه حالى داشتند؟ فرمود: مؤمن بودند، سپس فرمود: زمين هيچ گاه از عالم خالى نمىماند.» (كمال الدين و تمام النعمة، شیخ صدوق ، ج1، ص161)
در این روایت ، ظاهراً مراد از عالم ، عالم به دین و شریعت الهی از راه الهام الهی است که علمش مصون از خطا باشد. لذا همواره حاملان دین حقّ وجود داشته اند لکن در دوره هایی معروف و شناخته شده برای همگان نبوده اند.
شیخ صدوق در ادامه افزوده است: « و يكى از آن كسانى كه در جستجوى حجت الهى در اطراف زمين سفرها كرد سلمان فارسى بود که پى در پى از عالمى به عالم ديگر منتقل مىشد و از فقيهى به فقيه ديگر ؛ و پيوسته از اسرار و رموز حجت آينده بحث مي كرد و به اخبار انبياء گذشته استدلال مىجست و انتظار قيام سيد اولين و آخرين محمد (ص) را چهار صد سال در دل داشت تا آن كه مژده ی ولادت وی را دريافت و چون يقين فرج كرد به سوى سرزمين عربستان و تهامه رهسپار شد و اسير گرديد.»
شیخ صدوق در ادامه جریانی طولانی از زندگی سلمان فارسی به نقل از خود او حکایت نموده که طبق آن نقل خود سلمان فارسی نیز در زمان فترت از حجج الهی بوده و بخشی از ودایع الهی را حمل می نموده است.
د ـ شیخ صدوق در کتاب كمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص225 ، از نبی اکرم (ص) نقل کرده که :
« چون خواست عیسی را بالا برد به او وحى نمود كه نور و حكمت و علم كتاب خدا را به شمعون بن حمون الصفا كه جانشين او بر مؤمنان بود بسپارد و او نيز چنين كرد. پس شمعون نيز پيوسته در ميان قوم خود اوامر خداى تعالى را اجرا مىكرد و از گفتههاى عيسى عليه السّلام در ميان بنى اسرائيل پيروى كرده و با كفّار مجاهده مىنمود و هر كس كه از او اطاعت كرده و آنچه را كه او آورده بود باور داشت مؤمن بود، و هر كس كه او را انكار كرده و نافرمانى مىنمود كافر بود ؛ تا آنكه خداى تعالى او را رهائى بخشيد و پيامبرى از صالحين را در ميان بندگانش مبعوث فرمود كه نامش يحيى بن زكريا بود و در اين هنگام از پادشاهى اردشير ابن اشکاس چهارده سال و ده ماه گذشته بود و در سال هشتم سلطنت او يهوديان يحيى ابن زكريا را كشتند و چون خداى تعالى خواست او را قبض روح كند به او وحى فرمود كه وصايّت را در ميان فرزندان شمعون قرار دهد و حواريّون و اصحاب عيسى عليه السّلام را فرمان داد كه با او همراهی كنند و آنان نيز چنين كردند. در اين اوقات شاپور فرزند اردشير به مدّت سى سال سلطنت كرد تا آنكه خداى تعالى او را كشت و در این هنگام علم و نور خدا و تفصيل حكمتش در يعقوب فرزند شمعون بود و حواريّون عيسى عليه السّلام همراه او بودند و در اين هنگام بختنصّر يك صد و هشتاد و هفت سال پادشاهى كرد و هفتاد هزار سرباز يهودى را به خونخواهى يحيى بن زكريا كشت و بيت المقدس را خراب كرد و يهوديان در شهرها پراكنده شدند و در سال چهل و هفتم سلطنتش خداى تعالى عُزير را به پيامبرى برانگيخت تا بر همان قريههائى كه اهل آن را اماته فرمود و سپس احيا كرد، پيامبرى كند و آنها از قريههاى پراكندهاى بودند و از مرگ ترسيدند و فرار كردند و در كنار عُزير فرود آمدند و مؤمن بودند، عزير هم به نزد ايشان آمد و شد مىكرد و كلام و ايمانشان را مىشنيد و به واسطه آن دوستشان مىداشت و با آنها برادرى مىكرد، يك روز از ميان آنها غايب شد و چون برگشت ديد كه همه افتاده و مردهاند، و بر آنها اندوهگين شد و گفت: «چگونه خداوند اينها را پس از مردن زنده كند؟» تعجّب كرده بود كه همه آنها در يك روز مردهاند، در اين هنگام خداى تعالى او را نيز بميراند، پس يك صد سال در ميان آنها بود تا آنكه خداوند همه آنها را زنده كرد و آنها صد هزار رزمنده بودند، سپس همه آنها را به دست بختنصّر به كشتن داد و هيچ يك از آنان رهايى نيافت. پس از آن مهرقيه فرزند بختنصّر شانزده سال و بيست روز پادشاهى كرد و در مدّت پادشاهى خود دانيال را دستگير كرد و چاهى حفر كرد و دانيال و اصحاب و شيعيانش را در آن افكند و بر سر آنها آتش ريخت، امّا چون ديد كه آتش نزديك آنها نمىشود و آنها را نمىسوزاند ايشان را به چاه شيران و درندگان افكند و به هر شكل ممكن آنها را عذاب مىكرد و خداى تعالى آنها را از دست اين ظالم خلاصى بخشيد و ايشان همان كسانى هستند كه خداى تعالى در كتاب عزيزش از آنها ياد كرده و فرموده: «كشته شوند ياران حفرهها، آن آتش فروزان» و چون خداى تعالى خواست كه دانيال را قبض روح كند بدو فرمان داد كه نور و حكمت خدا را به فرزندش مكيخا دهد و او نيز چنين كرد و در اين اوقات هرمز شصت و سه سال و سه ماه و چهار روز سلطنت كرد و پس از او بهرام بيست و شش سال پادشاهى كرد و ولىّ امر خداوند مكيخا فرزند دانيال و اصحاب مؤمن و شيعيان صدّيق او بودند، امّا آنها در آن زمان نمىتوانستند ايمانشان را ظاهر ساخته و از آن سخن بگويند و بعد از آن بهرام فرزند بهرام به مدّت هفت سال پادشاهى كرد و در زمان او در سلسله رسولان انقطاع حاصل شد و فترت پديد آمد، امّا ولىّ امر خداوند همان مكيخا فرزند دانيال و اصحاب مؤمن او بودند. و چون خداى تعالى خواست كه او را قبض روح كند، در خواب بدو وحى كرد كه نور و حكمت خدا را در اختيار فرزندش انشو قرار دهد. و فترت بين عيسى و محمّد عليهما السّلام چهار صد و هشتاد سال به طول انجاميد و اولياى خداى تعالى در زمين و در اين مدّت فرزندان انشو بن مكيخا بودند كه يكى بعد از ديگری مواريث نبوّت را به ارث مىبردند و خداى تعالى آنان را بر مىگزيد تا آنكه شاپور فرزند هرمز هفتاد و دو سال سلطنت كرد و او اوّل كسى بود كه تاج را ساخت و آن را بر سر نهاد و ولى امر خدا همچنان انشو بن مكيخا بود و بعد از آن اردشير برادر شاپور دو سال پادشاهى كرد و در زمان او خداى تعالى اصحاب كهف و رقيم را برانگيخت و در اين هنگام ولىّ امر خدا در زمين دسيخا بن انشو بن مكيخا بود و شاپور فرزند اردشير نيز پنجاه سال سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در آن زمان همان دسيخا بن انشو بن مكيخا بود و پس از او يزدگرد فرزند شاپور بيست و يك سال و پنج ماه و نوزده روز سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در زمين دسيخا عليه السّلام بود ؛ و چون خداى تعالى خواست كه دسيخا را قبض روح كند در خواب بدو وحى كرد كه علم و نور خدا و تفصيل حكمتش را به نسطورس بن دسيخا بسپارد و او نيز چنين كرد و در اين زمان بهرام گور بيست و شش سال و سه ماه و هجده روز پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در زمان او نسطورس بن دسيخا بود و بعد از آن يزدگرد فرزند بهرام بيست و هشت سال و سه ماه و هجده روز پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در روزگار او در زمين نسطورس بن دسيخا بود.
آنگاه فيروز فرزند يزدگرد فرزند بهرام بيست و هفت سال پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در آن روز نسطورس بن دسيخا و اصحاب با ايمانش بودند و چون خداى تعالى اراده فرمود كه او را قبض روح كند در خواب بدو وحى كرد كه علم و نور خدا و حكمت و كتب او را به مرعيدا بسپارد و در آن زمان بلاش فرزند فيروز چهار سال پادشاهى كرد و ولىّ امر خداى تعالى مرعيدا بود و بعد از او قباد فرزند فيروز چهل و سه سال پادشاهى كرد و پس از او جاماسب برادر قباد چهل و شش سال سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در روزگار او در زمين مرعيدا بود، بعد از او كسرى فرزند قباد چهل و شش سال و هشت ماه پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در آن روزگار مرعيدا عليه السّلام و اصحاب و شيعيان او مؤمنان بودند و چون خداى تعالى اراده فرمود كه مرعيدا را قبض روح كند در خواب بدو وحى كرد كه نور و حكمت خدا را به بحيراى راهب بسپارد، و او نيز چنين كرد، در اين زمان هرمز فرزند كسرى سى و هشت سال سلطنت كرد و ولىّ امر خدا در آن هنگام بحيرى و اصحاب و شيعيان او و مؤمنان بودند، بعد از آن كسرى فرزند هرمز پسر پرويز پادشاهى كرد و ولىّ امر خدا در آن دوره در زمين بحيرى بود تا آنكه مدّت طولانى شد و وحى منقطع گرديد و نعمات را خفيف شمردند و مستحقّ بلايا شدند و دين مندرس شد و نماز ترك گرديد و ساعت نزديك شد و فرقهها بسيار شدند و مردم در حيرت و ظلمت و اديان مختلف و امور پراكنده و راههاى پوشيده واقع شدند، و اين قرنها سپرى شد، در آغاز مردم بر دين پيامبرشان بودند، امّا در پايان مردم نعمت خدا را به كفر و طاعت او را به دشمنى تبديل كردند و در اين زمان بود كه خداى تعالى براى نبوّت و رسالت خود شخصى را برگزيد كه از شجره مشرّفه طيّبه و جرثومه مثمره بود، كسى را كه در علم سابق و قول نافذش پيش از آفرينش برگزيده بود و او را نهايت برگزيدگان و غايت منتخبان و معدن خاصّان خود قرار داده بود، يعنى محمّد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم كه او را به نبوّت مختصّ گردانيد و به رسالت برگزيد و حقّ را با دين او مستظهر كرد تا بين عباد اللَّه حكم كند و در راه حقّ عطاى جزيل بخشد و با دشمنان پروردگار زمين و آسمان كارزار كند و خداى تعالى نيز براى محمد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم علم پيشينيان را گرد آورد و قرآن حكيم را كه به زبان عربى مبين بود بر آن افزود، كتابى كه باطل از پيش و پس بر آن وارد نشود، از جانب حكيم حميد فرو فرستاده شده است و در آن خبر پيشينيان و علم آيندگان است. »
4ـ بنا بر آنچه گفته شد معلوم می شود که قسسين و نویسندگان اناجیل هیچکدام جزء اوصیاء انبیاء و حجج الهی نبوده اند و نوشته های آنها نیز حجّت نیست. همچنین اینکه اناجیل فعلی همان دست نوشته های یوحنّا و متّی و مرقس و لوقا باشد ، خود این نیز جای تردید دارد ؛ چرا که اناجیل فعلی فاقد سند متواترند. لذا اسناد اینها به آن اشخاص نیز چندان معلوم نیست.
