پرسش :
امر به معروف ونهي از منكر كردن براي خطاي پدر ومادر چگونه است؟
پاسخ :
اسلام از نظر حقوقى حساب ويژهاى براى پدر و مادر بازكرده همان گونه كه در جنبههاى عاطفى نيز حساب جداگانهاى براى آنها در نظر گرفته است لذا در روايات آمده كه اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خير و بركت و سعادت فرزند مىشود اگر در حق فرزندان خود دعا كنند خداوند به اين دعا توجه خاصى مىنمايد كما اين كه اگر والدين از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناكرده آنها نفرين كنند ممكن است، خداوند بر چنين فرزندانى كه موجب ناراحتى والدين شوند قهر و غضب نمايد حتى از نظر حقوقى در بخش قصاص و ديات آمده كه اگر پدرى خداى ناكرده فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمىشود مگر در يك شرايط استثنايى با تشخيص حاكم شرع، همچنين از نظر شرعى پدر و مادر مىتوانند به اندازه نيازشان از اموال فرزند خود بردارند و مسائلى از اين قبيل در فقه اسلامى زياد وجود دارد يا در روايات آمده «نيكى كردن به والدين بزرگترين فريضه است» و يا اينكه مىفرمايد «بهشت زير پاى مادران است» اين همه آيه و روايت كه در اين زمينه وارد شده حاكى از اهميتى است كه خداوند براى والدين قائل شده است و اينها بدون حكمت نيست چه اينكه اينها در مقابل زحماتى كه والدين براى فرزندان متحمل مىشوند ناچيز است آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنين بعد از تولد دوران شيرخوارگى و بعد كودكى مشكلاتى بسيار زيادى را متحمل شدهاند بنابراين خداوند نيز در مقابل زحمات آنها حقوق ويژهاي را براى آنها قائل شده است. از اين رو بايد در هر شرايطى احترام آنها را نگه داشت هر چند در بعضى اوقات دربرخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند البته توجه به اين نكته لازم است كه خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى كه انجام مىدهند مورد سؤال قرار مىدهد و والدين نيز بايد پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشند بنابراين در همه حال ما وظيفه داريم به والدين خود احترام بگذاريم حتى اگر آنها به ما بى احترامى كنند فقط اگر آنها بخواهند ما را به كار حرامى وادار كنند يا از انجام تكليف واجبى باز بدارند، اطاعت از آنها جايز نيست چه اينكه اطاعت خداوند بر هر كس ديگر حتى والدين نيز مقدم است.
اما اين كه چگونه در برابر والدين خود تواضع داشته باشيم و علي رغم مخالفت آنها با برخي انتظارات ما به آنها بي احترامي نكنيم بايد گفت:
1. چه خوب است درباره زحمات فراواني كه آنها درباره هر يك از فرزندانشان كشيده اند خوب بيانديشيم و تلاش هاي شبانه روزي آنها را در برابر چشمان خود مجسم كنيم به خصوص زحمات فراوان دوران بارداري مادر و يا سال هاي اوليه زندگي كه با تمام قدرت براي سلامت و رشد و كمال فرزندان هر رنجي را به خود خريدند و سلامت و سعادت ما را آرزو مي كردند و هم اكنون نيز در انديشه همين امر هستند.
2. با مطالعه كتاب ها و منابع ديني و اخلاقي كه درباره ارزش و مقام والدين صحبت كرده اند، جايگاه آنها را براي خود روشن تر كنيم.
در اين زمينه مناسب است آيات و روايات و تفسير و تحليل آن را در برخي كتب حديث را كه از زبان پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بيان شده است به خوبي مطالعه كنيم.
3. چگونگي رفتار و برخورد افرادي كه در پرتو احترام و تواضع به پدر و مادر به موفقيت و خوشبختي رسيده اند مطالعه كنيد زيرا شما خوب مي دانيد علاوه بر اين كه در آخرت از نتيجه تواضع در برابر والدين هر انساني سود خواهد برد، در همين دنيا نيز از اظهار رضايت والدين و دعاي والدين بهره مند مي شود و اثرات سودمند سريع دنيوي نيز در اين جهان نيز فراوان است و بدانيد كه يكي از عوامل موفقيت و سعادتمند شدن در اين دنيا (كه افراد زيادي آن را تجربه كرده اند) دعاي پدر و مادر در حق فرزند است. طبيعي است كه بايد در اين مسير و براي كسب رضايت آنها ناملايمات و سختي هاي لازم را تحمل كرد و در مقابل آنها تواضع به خرج دارد.
4. توجه داشته باشيد كه اشتباه را هرگز نبايد با اشتباه پاسخ داد به خصوص در مقابل والدين زيرا در آن صورت مجموع اشتباهات بيشتر خواهد شد نه آن كه كاسته شود و اگر شما نيز با روش و برخورد اشتباه به رفتار اشتباه آنها پاسخ دهيد مشكلي را حل نخواهد كرد پس براي اصلاح امر و حركت به سوي كمال و رشد در رفتار و روش برخورد خود دقت بيشتري به خرج دهيم كه هم مرتكب خلاف و گناهي نشويم و هم شايد بتوان با تواضع و خضوع در برابر آنها روش برخورد آنها را تغيير دهيم.
اما در مورد امر به معروف و نهي از منكر نكاتي را بايد متذكر شويم و آن اينكه :
امر به معروف ونهى از منكر در مورد هر كسى واجب است. ولى بايد با شرايط خاص خود انجام گيرد. فرزند با رعايت احترام، رفتارى جذاب و زبانى سازنده و منطقى مىتواند والدين خود را نصيحت كند.جهت اينكه مقداري بيشتر با شرايط و مراتب امر به معروف و نهي از منكر آشنا شويد ما برخي از شرايط مهم در امر به معروف و نهي از منكر را خدمت شما بيان مي كنيم :
امر به معروف و نهى از منكر از مهمترين و عالىترين واجبات اسلامى است كه در احاديث به عنوان روش پيامبران و شيوهى صالحان و دو فريضه بزرگ الهى كه موجب احياء ديگر واجبات مىشود ياد شده است. در عين حال همچون ديگر واجبات الهى داراى شرايط و مراتبى است و در صورت وجود شرايط واجب و الاّ تكليفى بر انسان نيست.
الف) شرايط وجوب امر به معروف و نهى از منكر:
1. كسى كه آمر يا ناهى است، بايد معروف و منكر (عمل نيك و زشت) را از نظر اسلام بشناسد.
2. احتمال بدهيد كه امر يا نهى او اثر دارد.
3. شخص گنهكار اصرار بر ادامه كار خود داشته باشد.
4. امر و نهى، سبب ضرر جانى، مالى، آبرويى قابل توجه به خودش يا نزديكانش و يا ساير مؤمنين نشود.
ب) آداب امر به معروف و نهى از منكر:
سزاوار است كسى كه به معروف امر مىكند و از منكر جلوگيرى مىكند:
1. اخلاق و آداب اسلامى را مراعات و با روى خوش برخورد كند و همانند طبيبى دلسوز و پدرى مهربان رفتار نمايد.
2. فقط براى رضاى خدا و به دور از هرگونه خودخواهى و برترىجويى اقدام نمايد.
3. از تجسس و پردهدرى خوددارى و كاملاً صبورانه عمل كند.
ج) مراتب يا مراحل امر به معروف و نهى از منكر:
1. مرحله انكار قلبى: يعنى اظهار خشنودى از معروف و اظهار نارضايتى از منكر، به عبارت ديگر. حداقل انتظارى كه از يك مسلمان مىرود اين است كه به هر شكل ممكن علاقهمندى قلبى خود را به معروف و نفرت خود را از منكر نشان دهد. كه مىتوان با جلوههاى گوناگون مثل: نوع نگاه، سكوت معنىدار، سر به زير انداختن، روى گرداندن، اخم كردن و... خشنودى يا ناخشنودى خود را از آن عمل بروز دهد.
در اين مرتبه همه ظرافتها و نكات روانشناختى را بايد به كار برد تا حيثيت و شخصيت افراد خدشهدار نشود بخصوص در امر ونهي نسبت به والدين .
2. مرحله انكار زبانى: يعنى از تارك معروف و عامل به منكر بخواهيم از اين رفتارش دست بردارد. نوع بيان در اين مرحله درجاتى دارد. مثل سربسته سخن گفتن، پند دادن، سخن ملايم گفتن، به صراحت سخن گفتن و شايد در مراحلى خشونت لفظى و درشتگويى ضرورت پيدا كند كه همه اين درجات با توجه به مخاطب و از مرحله آرام مىبايست شروع شود.
3. مرحله انكار (اقدام) عملى: گاه ممكن است منكر چنان ريشهدار باشد كه با مراحل اول و دوم امكان ريشهكن كردن آن وجود نداشته باشد كه نوبت به مرحله سوم برسد كه منظور هر گونه فعاليت هدفدار مشروعى است كه زمينه را براى ريشهكنى فساد و رشد معروف فراهم مىسازد و تا زمانى كه به ضرب و شتم كشيده نشده انسان مىتواند ادامه دهد. اما چنانچه نياز به ضرب و شتم باشد مىبايست از ولى امر مسلمين اجازه گرفت و يا به مراجع قانونى و ذيصلاح واگذار شود.
بنابر اين در انجام امر به معروف و نهى از منكر، شرايط، آداب و مراتب آن با درجاتى خاص كه براى هر يك ذكر شد، مىبايست مد نظر قرار گيرد و سپس دست به اقدام زد و در صورتى كه فرد گنهكار تعمد به ترويج فساد وانجام عمل گناه نداشته باشد، گناه را ترك مىكند. اما اگر تعمد در كار است، وظيفه چيز ديگرى است و مىبايست از طريق مركز قدرت و قوه قهريه با اينگونه افراد برخورد شود.
اما در مورد پدر و مادر اگر مي دانيد كه تذكر شما مفيد ست و موثر است اقدام كنيد و درغير اين صورت مي توانيد از كساني كه مي دانيد صحبت آنها موثر است استفاده كنيد و از آنها بخواهيد كه به والدين شما تذكر دهند.اما در صورت نپذيرفتن حق هيچ گونه برخوردي با آنها نداريد.
براى مطالعه بيشتر رجوع شود به:
1. امر به معروف و نهى از منكر، سيد حسن اسلامى
2. امر به معروف و نهى از منكر، آيةالله حسين نورى
3.اواخر توضيحالمسائل حضرت امام خمينى«ره» (بحث شرايط امر به معروف و نهى از منكر)
www.dte.ir
اسلام از نظر حقوقى حساب ويژهاى براى پدر و مادر بازكرده همان گونه كه در جنبههاى عاطفى نيز حساب جداگانهاى براى آنها در نظر گرفته است لذا در روايات آمده كه اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خير و بركت و سعادت فرزند مىشود اگر در حق فرزندان خود دعا كنند خداوند به اين دعا توجه خاصى مىنمايد كما اين كه اگر والدين از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناكرده آنها نفرين كنند ممكن است، خداوند بر چنين فرزندانى كه موجب ناراحتى والدين شوند قهر و غضب نمايد حتى از نظر حقوقى در بخش قصاص و ديات آمده كه اگر پدرى خداى ناكرده فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمىشود مگر در يك شرايط استثنايى با تشخيص حاكم شرع، همچنين از نظر شرعى پدر و مادر مىتوانند به اندازه نيازشان از اموال فرزند خود بردارند و مسائلى از اين قبيل در فقه اسلامى زياد وجود دارد يا در روايات آمده «نيكى كردن به والدين بزرگترين فريضه است» و يا اينكه مىفرمايد «بهشت زير پاى مادران است» اين همه آيه و روايت كه در اين زمينه وارد شده حاكى از اهميتى است كه خداوند براى والدين قائل شده است و اينها بدون حكمت نيست چه اينكه اينها در مقابل زحماتى كه والدين براى فرزندان متحمل مىشوند ناچيز است آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنين بعد از تولد دوران شيرخوارگى و بعد كودكى مشكلاتى بسيار زيادى را متحمل شدهاند بنابراين خداوند نيز در مقابل زحمات آنها حقوق ويژهاي را براى آنها قائل شده است. از اين رو بايد در هر شرايطى احترام آنها را نگه داشت هر چند در بعضى اوقات دربرخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند البته توجه به اين نكته لازم است كه خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى كه انجام مىدهند مورد سؤال قرار مىدهد و والدين نيز بايد پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشند بنابراين در همه حال ما وظيفه داريم به والدين خود احترام بگذاريم حتى اگر آنها به ما بى احترامى كنند فقط اگر آنها بخواهند ما را به كار حرامى وادار كنند يا از انجام تكليف واجبى باز بدارند، اطاعت از آنها جايز نيست چه اينكه اطاعت خداوند بر هر كس ديگر حتى والدين نيز مقدم است.
اما اين كه چگونه در برابر والدين خود تواضع داشته باشيم و علي رغم مخالفت آنها با برخي انتظارات ما به آنها بي احترامي نكنيم بايد گفت:
1. چه خوب است درباره زحمات فراواني كه آنها درباره هر يك از فرزندانشان كشيده اند خوب بيانديشيم و تلاش هاي شبانه روزي آنها را در برابر چشمان خود مجسم كنيم به خصوص زحمات فراوان دوران بارداري مادر و يا سال هاي اوليه زندگي كه با تمام قدرت براي سلامت و رشد و كمال فرزندان هر رنجي را به خود خريدند و سلامت و سعادت ما را آرزو مي كردند و هم اكنون نيز در انديشه همين امر هستند.
2. با مطالعه كتاب ها و منابع ديني و اخلاقي كه درباره ارزش و مقام والدين صحبت كرده اند، جايگاه آنها را براي خود روشن تر كنيم.
در اين زمينه مناسب است آيات و روايات و تفسير و تحليل آن را در برخي كتب حديث را كه از زبان پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بيان شده است به خوبي مطالعه كنيم.
3. چگونگي رفتار و برخورد افرادي كه در پرتو احترام و تواضع به پدر و مادر به موفقيت و خوشبختي رسيده اند مطالعه كنيد زيرا شما خوب مي دانيد علاوه بر اين كه در آخرت از نتيجه تواضع در برابر والدين هر انساني سود خواهد برد، در همين دنيا نيز از اظهار رضايت والدين و دعاي والدين بهره مند مي شود و اثرات سودمند سريع دنيوي نيز در اين جهان نيز فراوان است و بدانيد كه يكي از عوامل موفقيت و سعادتمند شدن در اين دنيا (كه افراد زيادي آن را تجربه كرده اند) دعاي پدر و مادر در حق فرزند است. طبيعي است كه بايد در اين مسير و براي كسب رضايت آنها ناملايمات و سختي هاي لازم را تحمل كرد و در مقابل آنها تواضع به خرج دارد.
4. توجه داشته باشيد كه اشتباه را هرگز نبايد با اشتباه پاسخ داد به خصوص در مقابل والدين زيرا در آن صورت مجموع اشتباهات بيشتر خواهد شد نه آن كه كاسته شود و اگر شما نيز با روش و برخورد اشتباه به رفتار اشتباه آنها پاسخ دهيد مشكلي را حل نخواهد كرد پس براي اصلاح امر و حركت به سوي كمال و رشد در رفتار و روش برخورد خود دقت بيشتري به خرج دهيم كه هم مرتكب خلاف و گناهي نشويم و هم شايد بتوان با تواضع و خضوع در برابر آنها روش برخورد آنها را تغيير دهيم.
اما در مورد امر به معروف و نهي از منكر نكاتي را بايد متذكر شويم و آن اينكه :
امر به معروف ونهى از منكر در مورد هر كسى واجب است. ولى بايد با شرايط خاص خود انجام گيرد. فرزند با رعايت احترام، رفتارى جذاب و زبانى سازنده و منطقى مىتواند والدين خود را نصيحت كند.جهت اينكه مقداري بيشتر با شرايط و مراتب امر به معروف و نهي از منكر آشنا شويد ما برخي از شرايط مهم در امر به معروف و نهي از منكر را خدمت شما بيان مي كنيم :
امر به معروف و نهى از منكر از مهمترين و عالىترين واجبات اسلامى است كه در احاديث به عنوان روش پيامبران و شيوهى صالحان و دو فريضه بزرگ الهى كه موجب احياء ديگر واجبات مىشود ياد شده است. در عين حال همچون ديگر واجبات الهى داراى شرايط و مراتبى است و در صورت وجود شرايط واجب و الاّ تكليفى بر انسان نيست.
الف) شرايط وجوب امر به معروف و نهى از منكر:
1. كسى كه آمر يا ناهى است، بايد معروف و منكر (عمل نيك و زشت) را از نظر اسلام بشناسد.
2. احتمال بدهيد كه امر يا نهى او اثر دارد.
3. شخص گنهكار اصرار بر ادامه كار خود داشته باشد.
4. امر و نهى، سبب ضرر جانى، مالى، آبرويى قابل توجه به خودش يا نزديكانش و يا ساير مؤمنين نشود.
ب) آداب امر به معروف و نهى از منكر:
سزاوار است كسى كه به معروف امر مىكند و از منكر جلوگيرى مىكند:
1. اخلاق و آداب اسلامى را مراعات و با روى خوش برخورد كند و همانند طبيبى دلسوز و پدرى مهربان رفتار نمايد.
2. فقط براى رضاى خدا و به دور از هرگونه خودخواهى و برترىجويى اقدام نمايد.
3. از تجسس و پردهدرى خوددارى و كاملاً صبورانه عمل كند.
ج) مراتب يا مراحل امر به معروف و نهى از منكر:
1. مرحله انكار قلبى: يعنى اظهار خشنودى از معروف و اظهار نارضايتى از منكر، به عبارت ديگر. حداقل انتظارى كه از يك مسلمان مىرود اين است كه به هر شكل ممكن علاقهمندى قلبى خود را به معروف و نفرت خود را از منكر نشان دهد. كه مىتوان با جلوههاى گوناگون مثل: نوع نگاه، سكوت معنىدار، سر به زير انداختن، روى گرداندن، اخم كردن و... خشنودى يا ناخشنودى خود را از آن عمل بروز دهد.
در اين مرتبه همه ظرافتها و نكات روانشناختى را بايد به كار برد تا حيثيت و شخصيت افراد خدشهدار نشود بخصوص در امر ونهي نسبت به والدين .
2. مرحله انكار زبانى: يعنى از تارك معروف و عامل به منكر بخواهيم از اين رفتارش دست بردارد. نوع بيان در اين مرحله درجاتى دارد. مثل سربسته سخن گفتن، پند دادن، سخن ملايم گفتن، به صراحت سخن گفتن و شايد در مراحلى خشونت لفظى و درشتگويى ضرورت پيدا كند كه همه اين درجات با توجه به مخاطب و از مرحله آرام مىبايست شروع شود.
3. مرحله انكار (اقدام) عملى: گاه ممكن است منكر چنان ريشهدار باشد كه با مراحل اول و دوم امكان ريشهكن كردن آن وجود نداشته باشد كه نوبت به مرحله سوم برسد كه منظور هر گونه فعاليت هدفدار مشروعى است كه زمينه را براى ريشهكنى فساد و رشد معروف فراهم مىسازد و تا زمانى كه به ضرب و شتم كشيده نشده انسان مىتواند ادامه دهد. اما چنانچه نياز به ضرب و شتم باشد مىبايست از ولى امر مسلمين اجازه گرفت و يا به مراجع قانونى و ذيصلاح واگذار شود.
بنابر اين در انجام امر به معروف و نهى از منكر، شرايط، آداب و مراتب آن با درجاتى خاص كه براى هر يك ذكر شد، مىبايست مد نظر قرار گيرد و سپس دست به اقدام زد و در صورتى كه فرد گنهكار تعمد به ترويج فساد وانجام عمل گناه نداشته باشد، گناه را ترك مىكند. اما اگر تعمد در كار است، وظيفه چيز ديگرى است و مىبايست از طريق مركز قدرت و قوه قهريه با اينگونه افراد برخورد شود.
اما در مورد پدر و مادر اگر مي دانيد كه تذكر شما مفيد ست و موثر است اقدام كنيد و درغير اين صورت مي توانيد از كساني كه مي دانيد صحبت آنها موثر است استفاده كنيد و از آنها بخواهيد كه به والدين شما تذكر دهند.اما در صورت نپذيرفتن حق هيچ گونه برخوردي با آنها نداريد.
براى مطالعه بيشتر رجوع شود به:
1. امر به معروف و نهى از منكر، سيد حسن اسلامى
2. امر به معروف و نهى از منكر، آيةالله حسين نورى
3.اواخر توضيحالمسائل حضرت امام خمينى«ره» (بحث شرايط امر به معروف و نهى از منكر)
www.dte.ir
